Step1.am-ի զրուցակիցն է Գերմանիայի «Հայ ակադեմիականների միության» նախագահ, պատմաբան Ազատ Օրդուխանյանը։

-Պարոն Օրդուխանյան, Նիկոլ Փաշինյանը սկսել է Ցեղասպանությունը ժխտող թեզեր շրջանառել, ինչպե՞ս եք սա գնահատում։ Սփյուռքում ի՞նչ տրամադրություններ են։

-Նիկոլ Փաշինյանը եւ իր թիմը քաղաքական անչափահասներ են եւ վարում են մի քաղաքականություն, որն իրենց ուղիղ տանում է իրենց քաղաքական գերեզմանը։ Իրենք ծանոթ չեն 1920-1930-ական թվականների հայոց պատմությանը, եթե ծանոթ լինեին, կհասկանային, թե ինչ է նշանակում Ցեղասպանության, Արեւմտյան Հայաստանի հարցի շրջանցում, այդ հարցը մոռացության տալ։ Կարծում եմ, որ փողոցներն ընկնելու ու հեծանիվ քշելու փոխարեն լավ կլիներ, եթե Նիկոլ Փաշինյանն ու իր թիմը նստեին Ազգային գրադարանում եւ երկու-երեք գիրք ավել կարդային։ Թերուս մարդիկ են, անտեղյակ մեր անցյալից, կրկնում են նույն սխալները, որոնք անում էին հայ բոլշեւիկները 1920-1930-ական թվականներին, եւ իրենք էլ դարձան իրենց քաղաքականության զոհը։ Ժամանակ ունեն, հեծանիվ քշելու փոխարեն թող նստեն այդ պատմությունը կարդան։

–Սփյուռքի համար ընդունելի՞ է այս քաղաքականությունը, մենք տեսանք, որ ԱՄՆ-ում ու Շվեյցարիայում հայ համայնքի հետ հանդիպումների ժամանակ Փաշինյանն այս թեզերն առաջ էր տանում։

-Ամեն դեպքում մի քանի հոգանոց դահլիճ լցնելը դժվար չէ վարչապետի համար։ Բայց դա հայկական համայնքի ձայնն ու տեսակետը չէ։ Միշտ կարելի է նույնիսկ Հայաստանից իրենց համար մարդիկ բերել ու տեղավորել այնտեղ, բայց նաեւ այստեղ կարող են գտնվել մարդիկ, որոնք պաշտպանում են իր տեսակետները, բայց դա ոչ Սփյուռքի ձայնն է, ոչ էլ Սփյուռքի մոտեցումը։

Շվեյցարահայ համայնքի ընկերներն արդեն շատ արագ պատասխան տվեցին համայնքային մակարդակով եւ ժխտեցին այն, ինչ ինքը փորձում էր իրականություն ներկայացնել։ Նույնը կլինի նաեւ ԱՄՆ-ում, արդեն տեսանելի է, թե ինչպիսի արձագանքներ կան Սփյուռքում, եւ դա շատ նորմալ է, որ Սփյուռքն արձագանքում է շատ բուռն։ Տասնյակ տարիների աշխատանքը, որից Հայաստանի իշխանություններն անտեղյակ են, փորձում են ինչ-որ խեղկատակ ձեւակերպումներով շրջանցել ու մոռացության տալ։

Կրկնում եմ, Նիկոլ Փաշինյանը մտնում է մի դաշտ, որտեղ ծիծաղելի ձեւակերպումներ է անում։ Մարդ արդեն հասկանում է, որ այս մարդը ոչ գիրք է կարդացել, ոչ պատմություն գիտի, ոչ էլ այդ բնագավառում որեւէ տեսական գիտելիք ունի, բայց փորձում է տեսակետներ հայտնել։ Զավեշտ է ուղղակի, ինքնության մասին ինքը տեսակետներ է հայտնում, լսում ես, չգիտես ինչ ասես այդ մարդուն։ Մեկը չկա՞ իր խորհրդատուներից, որ հուշի իրեն ու ասի՝ այս դաշտ մի մտիր, դու այստեղ այնքան անգրագետ ես, այնքան բոբիկ ես։ Իր խորհրդատումները պետք է ասեն՝ բավական է ժողովրդին ու աշխարհին ծիծաղեցնես քո վրա։ Բայց միայն ծիծղաղելը չէ, դա նաեւ շատ վտանգավոր է, որովհետեւ համաշխարհային մակարդակով Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացին թիկունքից այդպես հարվածելը չափազանց նենգ ու ստոր քայլ է, որն անում են Նիկոլի իշխանության ներկայացուցիչները։

Կարծես 1920-30-ական թվականների կրկնությունն ենք ապրում, երբ ռուս-թուրքական գործարքի հետեւանքով մեր արեւմտահայ ֆիդայիններին հերթով վերացնում էին, նրանց, ովքեր երկրի պահանջով էին ապրում՝ Արարատով, Սիփանով կամ Նեմրութով։ Կարծես հիմա փորձում են նույնը կրկնել, բայց նորից եմ ասում՝ երեւի ծանոթ չեն այդ մարդկանց ճակատագրին։ Նրանք բոլորն իրենց վարած քաղաքականության զոհը դարձան, իրենց գերեզմանափորը հանդիսացան։ Նույնը լինելու է նրանց հետ, պատմությունը երկրորդ ու երրորդ անգամ չի կարող կրկնվել։

-Նա փորձում է հայ ժողվորդին ներկայացնել, թե իբր պարտության միջոցով ձեռք ենք բերել անկախ, ինքնիշխան պետություն ունենալու հնարավորություն եւ պետք է օգտագործենք դա։

-Դրանք չորրորդ դասարանի երեխաների մտքեր են, որոնք դեռ 5-6-րդ դասարանի հայոց պատմության դասագրքերը չեն կարդացել։ Անգրագետ, քաղաքական անչափահասներ են, մանուկներ, որոնք կամ վախենում են ինչ-որ ուժերից, կամ կաշառվել են։ Ուրիշ բացատրություն չի կարող այստեղ լինել, մարդ այսքան ապուշ չի կարող լինել։ Իր խելքի բանը չէ, ոլորտներ է մտնում, տեսական գիտելիքներ է փորձում հաղորդել, բայց իր գրագիտության մակարդակը չի հերիքում այդ բնագավառում խոսք ասելու։ Գոնե իրեն հուշեն՝ մի խոսիր այդ մասին, քո խելքի բանը չէ, այդ տղա, դու չես հասունացել այդ դաշտում խոսք ասելու համար։

Օր առաջ, ժամ առաջ, վայրկյան առաջ իրենք պետք է հեռանան։ Պիտի հեռանան եւ անիծված լինեն հավիտյանս։ Նեմրութը, Սիփանը, Արարատը, Եփրատը, Արածանին մոռացողները հավիտյանս անիծված լինեն։ Իրենք չեն, որ որշելու են մեր ինքնությունը, ճակատագիրն ու հայրենիքի սահմանները, մեր պատմությունը, խորհադանիշները։ Իրենք չունեն դա, բայց մենք ունենք եւ հաստատ կպահենք։ Իրենք կգան ու կգնան, ինչպես 1920, 30, 40-ական թվականներին բոլշեւիկները եկան ու գնացին։ Հիմա նեոբոլշեւիկներն են եկել, նորից կգնան, ոչինչ, ժամանակավոր բաներ են սրանք, կանցնեն կգնան։ Պատմությունն ու հայ հանրության մեծամասնությունն իրենց կվերցնի ու շպրտի մի աբղանոց, որտեղ իրենք ու իրենց ազգանունները հավերժ կմնան։

Սփյուռքի մեծ մասը արհամարհում է այս հայտարարությունները, փաշինյանները կգան ու կգնան, մենք շարունակում ենք մեր գործը։

Ռոզա Հովհաննիսյան

Փաշինյանը փորձում է համոզել հայ ժողովրդին հրաժարվել  «զոհի» հոգեբանությունից, մոռանալ անցյալը և առաջ նայել, միաժամանակ խոստովանում է, որ շարունակում է զոհաբերել հայկական հողերը, իրավունքները եւ շահերը։

«Երբեմն թվում է, թե հայերի միջազգային գործառույթն է դարձել զոհ գնալը, հայերի համար անելու այլ բան չկա, և միջազգային կոնսենսուս կա այս հարցում։ Մենք փորձում ենք փոխել այդ ճակատագիրը մեր ժողովրդի համար», – պնդում է Փաշինյանը։

Միեւնույն ժամանակ նա խոստովանում է, որ բազմաթիվ «զոհաբերությունների» է գնացել, հատկապես, հանձնելով Արցախը։ Հիմա էլ փորձում է “զոհաբերել” Ցեղասպանությունից տոժածների ժառանգների իրավունքները։

Նա ասել է, որ «44-օրյա պատերազմում պարտության միջով անցնելով ենք ձեռք բերել անկախ, ինքնիշխան պետություն ունենալու հնարավորություն»։ Նա խոստովանում է, որ Արցախը գիտակցաբար զոհաբերվել է «հանուն մնացած Հայաստանի»։

Ըստ Փաշինյանի՝ հիմա պետք է կենտրոնանանք այդ զոհողության հնարավորությունն օգտագործելու վրա. «Ես չէի ուզի նաև, որ այս վերլուծությունների արդյունքում գանք այն եզրակացության, որ մեր ընկած նահատակները, իրենց զոհողությունը ոչնչի մասին է եղել: Այդ զոհողությունները Հայաստանի անկախության և ինքնիշխանության համար են եղել, և մենք հիմա պարզապես պետք է կենտրոնանանք այդ զոհողության հնարավորությունն օգտագործելու վրա»:

“Զոհ չլինելու” Փաշինյանի կոչից կարելի է ենթադրել, որ հայերը ինքնակամ են զոհ դարձել, իրենք են իրենց կոտորել, տեղահանել Արցախից, եւ հենց որ հայերը իրենց զոհ չզգան, ամեն ինչ լավ կլինի։ Նման հոգեբանական աբսուրդը թույլ է տալիս չմեղադրել դահճին եւ նախապատրաստվել հաձորդ զոհաբերության։

Փաշինյանի 7 տարվա կառավարումը՝ անվերջ եւ գիտակցված զոհաբերում է հանուն մեկ չզոհաբերվող նպատակի՝ պահպանել իշխանությունը։ 

Դոնալդ Թրամփը ստանձնել է ուկրաինական և պաղեստինյան ճգնաժամերը լուծելու գործը իրեն բնորոշ բիզնես ձևով։

Թրամփն ասել է, որ ԱՄՆ-ը վերահսկողության տակ է առնելու Գազայի հատվածը։ Այս խոսքերը նա ասել է փետրվարի 4-ին Սպիտակ տանը՝ Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի հետ հանդիպումից հետո։

«ԱՄՆ-ը վերահսկողության տակ կվերցնի Գազայի հատվածը, մենք կաշխատենք նրանց հետ»,- ասել է Սպիտակ տան ղեկավարը։ «Մենք կտնօրինենք այն, և մենք պատասխանատու կլինենք այնտեղից բոլոր վտանգավոր չպայթած ռումբերն ու այլ զենքերը հեռացնելու համար»:

Նրա խոսքերը հնչեցին Գազայի հատվածի ամբողջ պաղեստինցի բնակչությանը` ավելի քան երկու միլիոն մարդու, Հորդանան, Եգիպտոս և այլուր տեղափոխելու առաջարկից հետո:

«Եթե պետք լինի, կանենք, այս տարածքը կվերցնենք վերահսկողության տակ, կզարգացնենք, հազարավոր աշխատատեղեր կստեղծենք։ Սա մի բան կլինի, որով կարող է հպարտանալ ողջ Մերձավոր Արևելքը»,- հավելել է Թրամփը։ Հարցին, թե ով է ապրելու այնտեղ, հանրապետականը պատասխանել է, որ Գազայի հատվածը կարող է տուն դառնալ «խաղաղության մարդկանց համար», «Մերձավոր Արևելքի Ռիվիերա»:

«Նրանք այնտեղ են [Գազայում], քանի որ այլընտրանք չունեն: Ի՞նչ ունեն նրանք։ Այժմ դա փլատակների մեծ կույտ է», – ասել է Թրամփը։

«Գազայի հատվածի մեր ժողովուրդը թույլ չի տա, որ այդ ծրագրերն իրականացվեն։ Մենք պետք է վերջ տանք մեր ժողովրդի դեմ օկուպացիային և ագրեսիային, այլ ոչ թե վտարենք նրան իրենց հողից»,- ասել է ՀԱՄԱՍ-ի խոսնակ Սամի Աբու Զուհրին։

Բայց Նեթանյահուն դրական է ընդունել Թրամփի խոսքերը։ Իսրայելի վարչապետի խոսքով՝ Թրամփը «մտածում է ստանդարտից դուրս՝ թարմ գաղափարներով» և «ցուցադրում է ավանդական մտածողությունը ոչնչացնելու պատրաստակամություն»։

Ամռան վերջին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուի հետ հեռախոսազրույցում Գազայի հատվածը անվանեց «առաջնային անշարժ գույք» և հարցրեց, թե ինչպիսի հյուրանոցներ կարող են կառուցվել այնտեղ, գրում է The Wall Street Journal-ը՝ վկայակոչելով բանակցություններին ծանոթ աղբյուրին:

Թրամփը Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկու հետ զրույցում եւս քննարկել է անշարժ գույքի հարցը, մասնավորապես՝ Օդեսան անվանել է լավ վայր այս հատվածը զարգացնելու համար, WSJ-ին հայտնել է աղբյուրը։

Բացի այդ, Թրամփը վերջերս հայտարարեց Ուկրաինայի բնական ռեսուրսների փոխանակման պատրաստակամության մասին Կիևին շարունակվող ռազմական օգնության դիմաց: Ավելի վաղ Զելենսկին 2024 թվականին իր «Հաղթանակի ծրագրում» դաշնակիցներին առաջարկել էր մասնակցել Ուկրաինայում հազվագյուտ հողային մետաղների և այլ կարևոր օգտակար հանածոների զարգացմանը։ Թրամփի առաջարկից հետո Զելենսկին վստահեցրել է, որ Ուկրաինան «բաց» է Ուկրաինայում հանքային ռեսուրսների զարգացմանը օտարերկրյա գործընկերների և դաշնակիցների մասնակցության վերաբերյալ քննարկումների համար։

Այսպիսով, Թրամփը մտադիր է «բիզնես լուծումներ» գտնել Գազայի և Ուկրաինայի համար։ Թե որքանով դա հնարավոր կլինի, ցույց կտա ժամանակը։

Թրամփը բիզնես շահեր ունի՞ Հայաստանում, այդ թվում՝ Արցախում։ Ի՞նչ «գործարար առաջարկ» է Փաշինյանը բերել ԱՄՆ։ Ոսկին և այլ մետաղները Հայաստանում, այդ թվում՝ Արցախում, միշտ էլ հետաքրքրել են ԱՄՆ-ին։ Հիշենք Ամուլարի պատմությունն՝ իր տոննաներով ոսկու պաշարներով։ Գուցե պատահական չէ՞, որ վերջին օրերին ռուսական ընկերությանը պատկանող Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում գործադուլներ են սկսվել։