Բաքու. Շնորհակալ եղեք, որ Արցախից 10000 զինծառայողների ենք բաց թողել
- 10:06 01.03.2025
Երեկ Երեւանում բողոքի ցույցեր են տեղի ունեցել, մասնակիցները պահանջում ոն, որ կառավարությունն ու միջազգային կազմակերպությունները ապահովեն Բաքվի զնդաններում պահվող հայ բանտարկյալների ազատ արձակումը։ Շատ մարդ չէր հավաքվել, թեև բոլորն արդեն սկսել են հասկանալ, որ գերիների հարցը վերաբերում է ողջ հայությանը և Հայաստան պետությանը։
Սամվել Շահրամանյանն առաջինը խոսեց այն մասին, թե ինչու Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը, այդ թվում՝ Ռուբեն Վարդանյանը, հայտնվեց Բաքվի գերության մեջ՝ ակնարկելով, որ հարց էր, թե հայ տղամարդկանց, որոնցից շատերը կռվել են, թույլ կտա՞ն Արցախից անցնել Հաքարի կամուրջով։ Շախրամանյանն ասաց, որ նախկին նախագահներին ու զինվորականներին պայման է դրվել՝ կա՛մ դուք եք մնում, կա՛մ մենք զինվորականներին չենք թողնի։ Նրանք համաձայնել են, թեև Ռուբեն Վարդանյանը փորձել է հեռանալ Արցախից և բերման է ենթարկվել արդեն Բերձորի միջանցքում։
Երեկ այս վարկածն անուղղակիորեն հաստատել է Բաքվի ԱԳՆ-ն։ Արձագանքելով հայկական գերատեսչության հայտարարությանը, Ադրբեջանի ԱԳՆ խոսնակ Այհան Հաջիզադեն ասել է, որ Բաքուն «մեծ մարդասիրական ժեստ է արել՝ թույլ տալով 10000 զինծառայողի լքել Ադրբեջանի տարածքը 2023 թվականին»։ Ինչ վերաբերում է Հայաստանի արտգործնախարարության հայտարարությանը, Հաջիզադեն նշել է, որ դա վկայում է Հայաստանի քաղաքական վերնախավի նյարդային արձագանքի մասին, «որը բացահայտորեն աջակցել է Ադրբեջանի դեմ ագրեսիային»։ Նա կոչ է արել Հայաստանին ողջունել «ռազմական հանցագործների» դատավարությունը, եթե նրանք ներգրավված չեն այդ «հանցագործությունների մեջ»։
Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարությանը գերևարվելուց հետո մեկուկես տարի Հայաստանի իշխանությունը հրապարակային քայլեր չէր ձեռնարկում նրանց ազատելու համար։ Ավելին, վարչապետն ու իշխող կուսակցությունը փաստացի մեղադրեցին Արցախի ժողովրդին ու ղեկավարությանը, որ Արցախում հայ չի մնացել։ Ասում էին, որ արցախցիները պետք է մնային և ապրեին Ադրբեջանի կազմում։ Ինչ կլիներ այս դեպքում «10 հազար զինվորականների» հետ, ըստ երևույթին, ոչ մեկին չէր հետաքրքրում։ Կամ գուցե Հայաստանի ղեկավարությունը որոշեց, որ «պատերազմական հանցագործներին պատժելը» տեղին կլիներ։
Բայց վերջին մի քանի շաբաթում, Բաքվի դատարանում «մեղադրանքներից» հետո, այդ թվում՝ Հայաստանի Հանրապետության և նրա ներկայիս ղեկավարության հասցեին, Նիկոլ Փաշինյանը մի քանի հայտարարություն արեց, իբր բանտարկյալների ցուցմունքները ստացվել են հոգեմետ դեղերի ազդեցության տակ, և որ այդ ցուցմունքները չեն կարող օրինական համարվել։
Անգամ Անդրանիկ Քոչարյանը խոսեց գերիներին ազատ արձակելու անհրաժեշտության մասին՝ վերջում հավելելով, որ «Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունն իրավունք չուներ հանձնվելու», քանի որ դա Հայաստանին դեմ է։ Դա ակնարկ էր, որ հնարավորություն կար չհանձնվելու, բայց ինչ-որ մեկը “համոզել է” դա անել։ Իսկ Ալեն Սիմոնյանը ավելի վաղ յուղ է լցրել կրակի մեջ, հայտարարելով, որ իրենք «նոր զենքեր» են ուղարկել Արցախ, որոնք արցախցիներն իբր չեն օգտագործել։
Այս կեղտոտ պատմության մեջ ռուսական օկուպացիոն զորքերի դերի մասին դեռ շատ կխոսվի. Հայաստանի ղեկավարությունն ակնարկում է, որ արցախյան վերնախավը Արայիկ Հարությունյանի հրաժարականից հետո իբր վստահել է ռուս «խաղաղապահներին», որոնք պարտավոր էին գոնե ապահովել Բերձորի միջանցքի անվտանգությունը։ Փաստորեն, նույնիսկ հիմա, երբ Ռուսաստանի ղեկավարությունը դեռ խոսում է նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մասին, Մոսկվան կարող է հասնել բանտարկյալների ազատ արձակմանը։ Բայց Մոսկվան ոչնչի չի ուզում հասնում, իսկ Բաքուն ուրիշներին չի լսում։
Հայաստանի ԱԳՆ-ն վերջապես հայտարարություն է տարածել, բայց բացի Բաքվի «մարդասիրությանը» ուղղված կոչից, այն կոնկրետ ոչինչ չի պարունակում։ Հայտարարության մեջ խոսվում է հայ պատանդների ձերբակալման և դատավարության անօրինականության և հատկապես Ռուբեն Վարդանյանի նկատմամբ խոշտանգումների և արգելված միջոցների կիրառման անթույլատրելիության մասին։ Արտաքին գործերի նախարարությունը կոչ է անում Բաքվին սկսել նախապատրաստվել «խաղաղության», իսկ մինչ այդ խոստանում է այդ խնդիրները բարձրացնել տարբեր ատյաններում։
Ի՞նչ կարող են անել Հայաստանի կառավարությունն ու միջազգային կառույցները.
Երեկվա միջոցառումներում հնչեցին պարզ լուծումներ.
Դադարեցնել Բաքվի հետ բանակցությունները մինչև բոլոր բանտարկյալների ազատ արձակումը (Վարդան Օսկանյան) կամ սառեցնել բանակցությունները մի քանի հարցերի շուրջ (Մամիջանյան)
Հայց ներկայացնել Միջազգային քրեական դատարան և պահանջել ազատ արձակել բանտարկյալներին (Էդմոն Մարուքյան)
Կիրառել Հռոմի վավերացված ստատուտը և դիմել Միջազգային քրեական դատարան՝ հայցով ընդդեմ Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական ղեկավարության և առաջ քաշել բանտարկյալների ազատ արձակումը որպես բանակցությունները շարունակելու նախապայման (Էդուարդ Առաքելյան)
Կառավարությունը պետք է հրաժարական տա, քանի որ «հերիք է նաել Ռուբեն Վարդանյանի դեմքին, և պարզ կդառնա, որ Հայաստանում իշխանությունները իրեն տեղում չէ» (Պարույր Հայրիկյան)։
Հայաստանը դիմել է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան (ՄԻԵԴ) Բաքվում ռազմագերիների և պատանդների հարցով։ Այս մասին հայտնել է միջազգային իրավական հարցերով Հայաստանի ներկայացուցիչ Եղիշե Կիրակոսյանը։
Նրա խոսքով, 2025 թվականի հունվարին ՄԻԵԴ-ի միջոցով ստացվել են գերի ընկած քաղաքացիների տվյալները, այդ թվում՝ նրանց լուսանկարները, որոնք այնուհետև հանձնվել են նրանց ընտանիքներին։ Այս առնչությամբ հայկական կողմը լրացուցիչ տեղեկություն է խնդրել։
Կիրակոսյանը Եվրադատարանի ուշադրությունը հրավիրեց նաև Ռուբեն Վարդանյանի հետ կապված դատավարական խախտումների և նրա ինքնազգացողության վատթարացման վրա՝ պահանջելով վերջինիս առողջական վիճակի վերաբերյալ արդի տեղեկատվություն տրամադրել։
Նա հիշեցրեց, որ ՄԻԵԴ-ի նախորդ՝ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ի, նոյեմբերի 3-ի, 11-ի և 2020 թվականի դեկտեմբերի 23-ի, 2021 թվականի փետրվարի 17-ի, 2023 թվականի նոյեմբերի 21-ի և 2024 թվականի նոյեմբերի 6-ի նախկին որոշումները ուժի մեջ են մնում։ Բացի այդ, ուժի մեջ է մնում Արդարադատության միջազգային դատարանի 2021 թվականի դեկտեմբերի 7-ի որոշումը։
Նաիրա Հայրումյան