Լավ է մեր տներում սոված-ծարավ, քան կուշտ փորով ուրիշի տան-դռան կարոտով. ինչո՞ւ են արցախցիները կարոտում բլոկադան

Հազար երանի, հազար… Երանի այդ օրերին, դժվար, բայց լավ օրեր էին, մենք մեր տանն էինք, հացի հերթի լուսանկարի տակ մեկնաբանություններ են թողնում արցախցիները:

Սփյուռքահայերը մեր աչքերում միշտ հարուստ, ձեռք հասցնող, երջանիկ մարդիկ են թվացել, բայց ես մի սփյուռքահայի հետ զրույցում խոստովանել եմ, որ մի պահ ինձ սփյուռքահայ եմ զգացել 2023թ. սեպտեմբերին, զգացել, թե ինչ ցավ է դա, չնայած Երեւանն ինձ համար խորթ տեղ չէ՝ այստեղ ապրել ու աշխատել եմ մի քանի տարի, բարեկամներ ու շատ ընկերներ ունեմ: Բայց այս ամնգամ ամեն ինչ այլ է…

Ֆրանսիացի լրագրող, լուսանկարիչ եւ վավերագրող Աստղիկ Հակոբյանի (Astrig Agopian) նախնիները փրկվել են ցեղասպանությունից, սակայն նա նույնպես խոստովանում է, որ տրավմաները զգացնել են տալիս, որի մասին գրել էի օրեր առաջ:

Ահա թե ինչ է պատմում նա:

Պատկերացրեք, ընդամենը մի քանի ժամ ունեք լքելու ձեր տունը, գիտակցելով, որ այլեւս չեք կարողանալու վերադառնալ այնտեղ:

Որպես ներգաղթյալների դուստրի եւ մի ազգի ներկայացուցչի, որն ավելի շատ սփյուռքում է ապրում, քան իր երկրում, մշակութային ժառանգության հարցը միշտ տանջել է ինձ:

Վայրերը, որտեղից իմ ընտանիքն է ձագում, այլևս գոյություն չունեն։ Կամ գոնե ոչ այն տեսքով, ինչպես նախկինում էին: Ես մեծացել եմ՝ տեսնելով, թե ինչպես են մեր մեծերը տենչում իրենց տան համար, լսում էի պատմություններ այն մասին, թե ինչպես են նրանք հալածվել եւ փախել, շնչասպառ պահելով բանալիները, հույսով, որ մի օր կվերադառնան իրենց տներ, որ վաղուց ավիրվել են:

Հայկական ժառանգության մի մասը նաեւ տրավմաների ու ցավերի մի շարան է, որ փոխանցվում է սերնդեսերունդ: Պատմականորեն հայերը բնակվել են Արևելյան Անատոլիայում, այն շրջաններում, որոնք ժամանակին Օսմանյան կայսրության, իսկ այժմ ժամանակակից Թուրքիայի մաս է կազմում: Նրանք, ովքեր ողջ են մնացել ցեղասպանության ժամանակ, կորցրել են ամեն ինչ:

Ամեն ինչ, բաց ոչ իրենց ինքնությունը` ի շնորհիվ ուտեստների, բարբառի ու հիշողությունների:

Այս կոլեկտիվ տրավման ազդում էր նաեւ իմ վրա։ Ես փորձել եմ մերժել իմ ինքնությունը, չեմ ցանկացել տանել իմ հայկական ժառանգության տխրությունը ու տրավման: Այսպիսով, ես փորձեցի ուժ ու եռանդ չխանայել, որքան հնարավոր է  ֆրանսիացի լինելու համար, պահպանելով  իմ հայկական ժառանգության միայն դրական կողմերը. ընտանիք, լեզու, երաժշտություն ու խոհանոց, ասես մեր հավաքական տրավման չի ձեւավորել այդ ամենը:

Որպես զարգացող լրագրող՝ ես կենտրոնացա աշխարհաքաղաքականության, տարածքիների, մարգինալության եւ հիշողության վրա: Ինչեւէ, ես չէի սպասում, որ պատմությունը կկրկնվի հայերի հերթական զանգվածային արտագաղթի  եւ հերթական հավաքական տրավմայի տեսքով: Ես պետք է փաստագրեի այդ ամենը:

2023թ. սեպտեմբերին, մի քանի պատերազմներից ու երկարատեւ շրջափակումից հետո, Արցախը դատարկվեց իր ողջ հայ բնակիչներից։ Ոչնչացվեցին մշակութային ժառանգության օբյեկտների մեծ մասը:

Երեք տարի լուսաբանելով Արցախը եւ հարցնելով մարդկանց, թե ինչպես են նրանք ապրում մշտական ​​անորոշության, պատերազմների ու ճնշումների տակ, լսում էի. “կարծես թե վաղը չկար”:

Այս կայքը պատմում այն մարդկանց (արցախահայերի) պատմությունները, ովքեր ճիշտ այնպես, ինչպես իմ տատիկներն ու պապիկները, հեռացել էին` իրենց հետ վերցնելով տան բանալիները` գիտակցելով, որ այնտեղ վերադառնալ չեն կարող:

Հ.Գ. Ո՞րերորդ սերունդն է… ու դեռ շարունակում է տրավմաներ զգալ: Ի՞նչ ասել արցախցիների մասին: Դժվար թե լիարժեք հասկացել են իրենց հետ տեղի ունեցածը: Կրկնակի դժվար է հայրենիքումդ “սփյուռքահայ” լինել:

Մարութ Վանյան

Լուսանկարները` հեղինակի

Տատիկն Արցախի մի գյուղից է, Ստեփանակերտ եկել է, երբ դուրս գալու բոթն արդեն տարածվում  էր: Մեկ գիշեր 1-ին դպրոցի իր “մահճակալում”, հետո դեպի Հակարի