33 տարի Մարաղայի ողբերգությունից. «Ժամանակակից Գողգոթա, բայց շատ ավելի սարսափելի»
- 19:06 10.04.2025
1992 թվականի ապրիլի 10-ին Ադրբեջանի զինված ուժերի ստորաբաժանումները Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանի Մարաղա գյուղում հայ բնակչության ջարդ են իրականացրել։
Մարաղայում ադրբեջանցիների կողմից կատարված հանցագործությունների փաստերն արձանագրվել են տեղական և միջազգային կազմակերպությունների կողմից, այդ թվում՝ Human Rights Watch-ի և Amnesty International-ի։
Քաղաքագետ, լրագրող Լևոն Մելիք-Շահնազարյանը ժամանակին հրապարակել է 57 տանջամահ արած բնակիչների ցուցակը, այդ թվում՝ 30 կնոջ։ Պատանդ է վերցվել 45 մարդ, այդ թվում՝ 9 երեխա, 29 կին։
Ապրիլի 13-ին բարոնուհի Քերոլայն Քոքսի և Christian Solidarity Worldwide կազմակերպության մի խումբ անդամների ներկայությամբ արտաշիրիմվել են սպանվածների մարմինները։ Տեսանյութերը, լուսանկարները և այլ նյութերը վկայում են այն մասին, որ սպանվածների մարմինները մասնատվել են, անդամահատվել, պղծվել և այրվել։ Բարոնուհին իր տեսածն անվանեց «ժամանակակից Գողգոթա, միայն շատ ավելի սարսափելի»։
Երկու շաբաթ անց Մարաղան կրկին հարձակման ենթարկվեց։ 13 բնակիչ պատանդ է վերցվել, մնացածն ընդմիշտ հեռացել են հայրենի գյուղից. Մարտակերտի շրջանում բնակիչները նոր գյուղ են ստեղծել՝ Նոր Մարաղա։
Նոր Մարաղում ամեն տարի հարգել են զոհվածների հիշատակը։ 44-օրյա պատերազմի արդյունքում գյուղը օկուպացվել է, իսկ Մարաղայի բնակիչները երկրորդ անգամ ստիպված են եղել լքել իրենց տները։
1992 թվականի ջարդերի զոհերի հուշարձանը բնակիչները տեղափոխել են Ստեփանակերտ։ Այն տեղադրվել է Սումգայիթի ողբերգության, Սպիտակի երկրաշարժի զոհերի հուշարձանների, անհայտ կորածների անուններով խաչքարի, Ղարաբաղյան պատերազմներում զոհված զինվորների գերեզմանների կողքին։
Հուշարձանը հնարավոր չի եղել տեղափոխել Հայաստան 2023 թվականի աշնանը՝ արցախցիների բռնի տեղահանության ժամանակ։
Մարաղա համայնքի բնակիչներից մեկը խոստովանեց, որ հուշաքարը վերցնելու միտք կար, բայց այն հեռու մղեցին, քանի որ չէին հավատում, որ «ռուսները կզիջեն Արցախը, և մտածում էինք, որ ժամանակավոր են դուրս գալիս»։
Պատմական գիտությունների թեկնածու Տարոն Հակոբյանը գրում է. «Ադրբեջանի կողմից հայերի նկատմամբ իրականացված հանցագործությունների անպատժելիությունը և միջազգային հանրության կողմից դրանց համարժեք քաղաքական և իրավական գնահատականի բացակայությունը բարենպաստ պայմաններ են ստեղծել ադրբեջանցիների համար պետական մակարդակով հայերի նկատմամբ էթնիկ զտումների և ցեղասպանության քաղաքականություն իրականացնելու համար”։
Բայց արդյո՞ք հայկական կողմը բավարա՞ր քայլեր է անում միջազգային հանրության ուշադրությունը գրավելու համար։ Ավելի քան 30 տարի հայ բնակչությունն ու ժառանգությունը ենթարկվել են ջարդերի, ցեղասպանության, հայրենի վայրերից բազմիցս բռնի տեղահանությունների։ Պետական քաղաքականությունը երբեք պատշաճ ուշադրություն չի դարձրել հայերի դեմ հանցագործությունների մասին տեղեկատվության ՇԱՐՈՒՆԱԿԱԿԱՆ տարածմանը։
Ալվարդ Գրիգորյան
