Ապրիլի 18-ին աշխարհը նշում է Հուշարձանների միջազգային օրը։

Հետաքրքիր է, ինչպե՞ս են այս օրը նշում այն ​​երկրներում, որտեղ մշակութային ժառանգության ամենօրյա ոչնչացումը, պատմության յուրացման կամ վերակառուցման քաղաքականությունը գոյության նպատակն ու միակ աղբյուրն է։

Արցախյան հասարակությունն ամեն օր տեղեկություններ է ստանում, թե ինչպես է ադրբեջանական կողմը միտումնավոր ոչնչացնում Արցախում հայկական ժառանգությունը։ Ոչնչանում է այն ամենը, ինչ վկայում է այս հողերի և բնիկ բնակչության հայկական էության մասին՝ քարեր, արձանագրություններ, կամուրջներ, հոգևոր և մշակութային շինություններ, ամբողջ բնակավայրեր։

Երկրի երեսից ջնջվում է այն ամենը, ինչ կարող է ապացուցել հայկական հողի գոյությունն իր արժեքավոր պատմությամբ ու մշակույթով, արցախյան ինքնությամբ։ Բոլոր հայկական վիմագրերը, ցուցանակները, տեքստերը ջնջվում են ոչ միայն օկուպացված տարածքներում։ Ադրբեջանը հասել է Վատիկան՝ վերաշարադրելով պատմական փաստաթղթերը.

Մի փոքր միամիտ հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ է միջազգային հանրությունը լռում։ Բայց սրա պատասխանը միանգամայն ակնհայտ է՝ քանի որ հայ հասարակությունը պետական ​​մակարդակով ոչինչ չի անում այս ուղղությամբ։

Արցախի ժողովրդի իրավունքների պաշտպանության խորհրդի պահանջագրից է՝ «հետևողականորեն և հրապարակայնորեն միջազգային ատյաններում բարձրաձայնել հայկական հոգևոր և մշակութային ժառանգության, Արցախի պետական ​​և մասնավոր սեփականության պաշտպանության հարցը՝ ձգտելով իրականացնել Հայաստանի Հանրապետության պահանջների հիման վրա ընդունված միջազգային դատական ​​ակտերը»։

Հայկական լեռնաշխարհի մշակութային ժառանգության օմբուդսմեն Հովիկ Ավանեսովը նշում է, որ «հայաբնակ վայրերի ու թաղամասերի տոտալ ավերման մասշտաբներն օրեցօր ընդլայնվում են ծանր շինարարական և ռազմական տեխնիկայի կիրառմամբ», և որ «այս քաղաքականության հիմնական նպատակը ոչ միայն հայ բնակչության ֆիզիկական ներկայության, այլև նրա մշակութային նյութի ամբողջական վերացումն է»։

Վերջերս արցախցիներն իմացան հայկական մեկ այլ գյուղի՝ Սարգսաշենի ավերման մասին։ Վիգեն Քոչարյանի Սարգսաշենի մասին գիրքը մանրամասն ներկայացնում է գյուղի և նրա տեսարժան վայրերի պատմությունը։

Նկարիչ Գեւորգ Սարգսյանի արմատները գալիս են Սարգսաշենից։ Գյուղի կամ նրա բնակիչների տեսարաններով նրա աշխատանքները բազմիցս հաջողության ենհասել արվեստի ցուցահանդեսներում: Բացի իր որոշ աշխատանքների լուսանկարներից, Գեւորգ Սարգսյանը Step1.am-ին է ներկայացրել գյուղի բեկորների լուսանկարներ։ Դրանք իր համար է լուսանկարել՝ առանց որակը կարեւորելու։ Այս լուսանկարները հրաշքով պահպանվել են հին հեռախոսի մեջ և Սարգսյանների ընտանիքի համար դարձել են հայրենի գյուղի ու ընտանիքի միակ հիշողությունը։

Ալվարդ Գրիգորյան

2023-ի սեպտեմբերի 19-ի պատերազմում ծանր վիրավորվելուց և երկարատև բուժում ստանալուց հետո Հայասեր Հայրապետյանի ընտանիքը Երևան քաղաքում է հաստատվել։ Արցախյան առաջին պատերազմում զոհված հերոսի որդին ցանկանում էր ամեն գնով պաշտպանել հոր և նրա բախտակիցների արյամբ շաղախված հողը և երբեք չէր խոսափում մարտական ծառայություններից։ Հայասերի համար դա պատվի հարց էր: Հայրապետյանները տեղահանվել են Արցախի Ճարտար քաղաքից։

Հայասերը փայտագործությամբ զբաղվում էր դեռևս Արցախում և ապաքինվելուց հետո որոշել է շարունակել իր սիրած գործը՝ հույս ունենալով, որ կկարողանա մտնել հայաստանյան աշխատաշուկա։

Հայասերը պատմում է

-Սեփական բիզնես բացելու գաղափարը ծագել է դեռևս Արցախում։ 2020-ի սեպտեմբերի 11-ին ենք հաստոցները Երևանից Ճարտար հասցրել։ Ձեռք ենք բերել նաև անհրաժեշտ գործիքներ ու հումք՝ որոշելով սկսել փայտագործության մեր բիզնեսը։ Թեև քայլը համարձակ էր, սակայն մենք առանց երկմտելու որոշեցինք անել դա, որովհետև նպատակին հասնելու հույսն ու հավատն ավելի մեծ էր։ Տրամադրված էինք վճռականորեն։ Թվում էր՝ ամեն ինչ կհաջողվի, ու կկարողանանք իրականացնել մեր ընտանիքի երազանքը, սակայն 2023-ի մեկօրյա պատերազմն ամեն ինչ գլխիվայր շուռ տվեց։

Ծանր վիրավորվեցի պատերազմական գործողությունների ժամանակ և ապաքինվելուց հետո փորձում եմ նորից վերադառնալ սիրած գործիս, որի միջոցով կարող եմ հոգալ ընտանիքիս ապրուստի միջոցները։

Հայասերը վիրավորվել է Մարտունու Կոհակ կոչվող բարձունքում՝ ստանալով գանգուղեղի հրազենային բազմաբեկորային ծանր կոտրվածքներ։ Միայն սեպտեմբերի 24- ին է հաջողվել նրան տեղափոխել Երևան։ Բժիշկները համոզված չէին, որ կկարողանան փրկել նրա կյանքը․ ամեն ինչ Աստծո ձեռքերում էր։ Սակայն Հայասերը պետք է ապրեր ու տեր կանգներ իր երկու անչափահաս երեխաներին, ապավեն լիներ հարազատներին։ Հոկտեմբերի 5-ին Հայասերը դուրս գրվեց վերակենդանացման բաժանմունքից ու սկսվեցին երկարատև բուժումները։

Կինը՝ Անին, ցավով է հիշում այդ ծանր օրերը, երբ ամուսինը կյանքի ու մահվան կռիվ էր տալիս։ Հայրապետյանների միակ երազանքը Հայասերին ոտքի կանգնեցնելն էր

-Բժիշկների շնորհիվ ու Աստծո զորությամբ Հայասերն ապաքինվեց։ Նա երկար պայքարեց և ի վերջո հաղթահարեց բոլոր դժվարությունները։ Հիվանդանոցից հետո շարունակում էր բուժում ստանալ <<Զինվորի տուն>> վերականգնողական կենտրոնում։ Մինչև այսօր նա բժիշկների վերահսկողության տակ է։ Սկզբից ուներ խոսքի խնդիր, ինչպես նաև թուլացել էր աջ կողմը։ Սակայն մենք միասին կարողացանք հաղթել այդ խնդիրներին։ Փառք Աստծո, Հայասերը մեզ հետ է, մեր երեխաների թիկունքում, և հույս ունեմ եմ՝ մենք կհասնենք մեր նպատակներին։ Ապաքինվելուց որոշ ժամանակ անց որոշեցինք կյանքի կոչել Արցախում ծնված ու այդպես էլ այնտեղ իրականություն չդարձած մեր բիզնեսը։ Բրենդը կոչեցինք <<ՀայաՍեր>>։

Հայասերն ու Անին, սակայն, բիզնեսի ոլորտում հանդիպում են որոշ դժվարությունների․ այնուհանդերձ ամուսիններով շարունակում են ստեղծել

 -Ունենք տարածքի, սարքավորումների խնդիր։ Աշխատում ենք տան պայմաններում, քանի որ հնարավորություն չունենք տարածք վարձակալելու։ Հումքը ձեռք ենք բերում հիմնականում Ղափանից ու Գորիսից։ Ամեն ինչ սկսել ենք զրոյից։ Այս պահին հնարավորություն չունենք նոր հաստոցներ գնել, ինչը պարտադիր է արդյունավետ աշխատելու համար։ Պատվերների հարցում ևս խնդիրներ ունենք, որովհետև դեռևս ճանաչված չենք աշխատաշուկայում։ Այնուհանդերձ, մենք շարունակում ենք ստեղծել նոր գործեր, որոնցից յուրաքանչյուրն առանձնանում է իր նրբագեղությամբ ու էսթետիկ տեսքով։ Սոցիալական էջերի միջոցով ենք ներկայացնում մեր գործերը։ Աշխատում ենք պահպանել մեր մշակույթը, արժեքները և մեր աշխատանքներով ներկայացնում ենք Արցախյանը, որպեսզի չմոռացվի ու փոխանցվի սերնդեսերունդ։ Մեր գործերում ապահովված է որակը, էկոլոգիապես մաքրությունը։ Փայտագործության մեջ շատ նրբություններ կան, որոնց իմացությունն ու պահապնելն անչափ կարևոր է։

Ճարտարից տեղահանված ընտանիքը չի կորցնում Արցախ վերադարձի հույսը։ Հավատում են՝ իրական տերերն անպայման կվերադառնան ու տեր կկանգնեն իրենց հող ու ջրին, ապուպապերի գերեզմաններին:

Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ