Մարտի 28-ին Ազատության հրապարակում տեղի ունեցած արցախցիների հանրահավաքը և Օպերայի մոտ վրան-շտաբի տեղադրումը մի քանի օրում կոտրեցին Արցախի, ազգային շահերի և իրավունքների հանձնման «անխուսափելիության» մասին կառուցված “կոնցեպտը”։ Պարզվեց, որ հասարակության մեջ չկա կոնսենսուս իշխանության կապիտուլյատիվ քաղաքականության վերաբերյալ։
Հանրահավաքից երկու շաբաթ չանցած «խփվեցին» իշխանությունների բոլոր խաղաքարտերն ու փաստարկները, որը փորձում էր միջազգային ասպարեզում կարծիք ձևավորվել, իբր հայ ժողովուրդը պատրաստ է կապիտուլյացիայի՝ համակերպվելով Արցախի կորստին։
Փաստարկ 1. Արցախցիները մտածում են միայն ստամոքսի մասին. Կառավարությունը, որը փորձում է Արցախի ժողովրդի բոլոր խնդիրները իջեցնել մինչև սոցիալական, չի արձագանքել մարտի 28-ին Արցախի ժողովրդի կողմից կառավարությանը ներկայացրած պահանջագրի իրավական և քաղաքական պահանջներին։ Իշխանությունն այս պարզ պահանջներին պատասխան չունի։
Փոխարենը ԱԳՆ-ն հանեց դիմակը և հայտարարեց, որ Ղարաբաղի հարցը Բաքվի հետ չի քննարկում։ Ընդ որում, Փաշինյանը կառավարության նիստում խոստովանեց, որ 7 տարի մնացել էր առաջին դասարանում և հասարակությանը բերել միայն տգիտություն։
Արցախի հայերի իրավունքների պաշտպանության քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների ցանցը պատասղանել է ԱԳՆ-ին. «Դիվանագիտական անբավարար արդյունքները որպես իրավական իրողություն ներկայացնելն անընդունելի է, ինչը նշանակում է Արցախի հայ բնակչության հիմնարար իրավունքների ժխտում և Ադրբեջանի կողմից իրականացված բռնությունների օրինականացում»:
«Հաջորդ հանրահավաքը ցույց կտա, որ սա միայն արցախահայության խնդիրը չէ, դա համազգային պայքար է, և շարժումն արդեն ակտիվություն է արթնացրել հասարակության մեջ, ժողովուրդը սպասում է պատասխանի, գործող իշխանությունը պատասխանատու է ազգի առաջ։ Նրանք պարտավոր են հիմնավոր պատասխաններ տալ մեր բոլոր հարցերին”, ասել է Արցախցիների իրավունքների պաշտպանության խորհրդի անդամ Անաստաս Իսրայելյանը։
Այն, որ Արցախի ժողովրդի և մնացած հայ ժողովրդի իրավական և քաղաքական պահանջները չեն մարվել, փաստեցին նաև այն քաղաքական ուժերը, որոնք եկել էին արցախցիների մոտ՝ նրանց հետ ազգային հարցեր քննարկելու։
«Դարեր շարունակ, հազարամյակներ շարունակ Արցախը եղել է հայկական, 1921 թվականին Լենինի և Աթաթուրքի ռուս-թուրքական պայմանագրով Արցախը փոխանցվել է Ադրբեջանին՝ որպես ինքնավար մարզ, միաժամանակ Նախիջևանը հանձնվել է ադրբեջանցիներին»,- ասաց Երևանի նախկին քաղաքապետ Ալբերտ Բազեյանը վրանում։ «Մենք չենք կարող հաշտվել Արցախի կորստի հետ, Արցախը ժամանակավորապես է անցել Ադրբեջանին, մենք Արցախը հետ ենք վերցնելու»,- նշել է նա։
«Միասին» շարժման համակարգող Արամ Սարգսյանը հայտարարել է, որ որպեսզի արցախյան խնդիրը մնա միջազգային օրակարգում, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը պետք է շարունակի իր գործունեությունը։ «Երկրորդ խնդիրն այն է, որ արցախահայությունը իրավունք ունենա վերադառնալու և իրացնելու իր ինքնորոշման իրավունքը, սա նաև մեզ համար սկզբունքային հարց է»,- ասաց Արամ Սարգսյանը։
Փաստարկ 2. Հայաստանում չի կարող լինել «պետություն պետության մեջ». Այս «պնդումը» նույնպես գնաց գրողի ծոցը, երբ Սուրեն Սահակյանը ֆեյսբուքյան իր էջում հիշեցրեց՝ իսկ ի՞նչ կասեք Հայաստանում Մոսկվայի և Բաքվի բանակների «պետական ներկայության մասին»։ Այս հիշեցումը վկայում է ՀՀ իշխանության հիմնավորումների կեղծ լինելու մասին, որը քողարկում է ազգային շահերի զիջումը իբր ինքնիշխանությունը պաշտպանելով։
Ազգային դեմոկրատական բևեռի խորհրդի անդամ Գարեգին Չուգասզյանը շտաբ-վրանում հանդիպման ժամանակ հավելեց, որ արցախցիները փաստաթուղթ ունեն Հայաստանի քաղաքացիության մասին, և հայկական ոչ մի օրենքում երկու անձնագիր ունենալու մասին նշում չկա։
«Եթե Արցախի ժողովրդին զրկում են ՀՀ անձնագրից և ասում են՝ մեկ այլ անձնագիր վերցրու, ապա ստացվում է, որ Հայաստանում կայուն բնակչություն չկա։ Մոնտեվիդեոյի համաձայնագրով, եթե մի երկիր, թեկուզ չճանաչված, ունի անկայուն բնակչություն, այսինքն՝ եթե հնարավոր չէ հստակ սահմանել բնակչության առավելագույն թիվը, ապա երկիրը չի կարող ինքնիշխան համարվել”։
Ակնհայտ է, որ արցախցիների անձնագրերը փոխելու հետ կապված այս բոլոր անհեթեթությունները իրավական հիմք չունեն։ Ավելին, ՆԳՆ-ն անհեթեթ բացատրություն է տվել, թե ինչու է Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված Հայաստանի քաղաքացիություն ստացած անձանց անձնագրերում որպես ծննդյան վայր նշվում Ադրբեջանը, հղում անելով ԻԿԱՕ-ի (Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպության) հետ ինչ-որ համաձայնագրին։ Մինչ այս պահը արցախցիների 070 ծածկագրով ՀՀ անձնագրերում որպես ծննդյան վայր նշվում էր «Հայաստանի Հանրապետություն», և դա ԻԿԱՕ-ի կողմից որևէ բողոք չի հարուցել։ Սա նշանակում է, որ «Ադրբեջանը» որպես ծննդավայր նշելը Հայաստանի իշխանությունների «բարի կամքն» է՝ ուղղված Արցախի ժողովրդին մեկուսացնելուն։
Փաստարկ 3. Հայաստանը լուծում է արցախցի քույրերի և եղբայրների սոցիալական խնդիրները, և միջազգային միջամտության կարիք չունի։ Հանրահավաքից հետո պարզվեց, որ քաղաքացիություն է ստացել և բնակարանի գնման վկայական է ստացել 900 ընտանիք, որոնցից կարողացել է օգտվել միայն 93 ընտանիք։ Ընդ որում, միայն 57 ընտանիք է տուն գնել, մնացածները մարել են իրենց հիփոթեքը։
Կառավարությունը ևս մեկ անգամ կոչ արեց արցախցիներին աշխատել, թեև ընդունեց, որ արդեն աշխատում է 26000 մարդ։
Այս տվյալները գրողի ծոց ուղարկեցին իշխանությունների «հիմնավորումները», թե արցախցիները չեն ցանկանում քաղաքացիություն ստանալ, չեն ցանկանում աշխատել, և որ Հայաստանը իզուր է «կերակրում» արցախցի պարազիտներին։ Օպերայի մոտ արցախցիները վրանը ցույց տվեց, այդ թվում՝ միջազգային դոնորներին, որ կառավարությունը միտումնավոր չի լուծում արցախցիների սոցիալական խնդիրները։
Փաստարկ 4. Արցախցիները իրենք հանձնեցին Արցախը, թեև Հայաստանն առաջարկել էր «խաղաղ ինտեգրում» Ադրբեջանին։ Այս փաստարկը կտոր-կտոր արվեց, երբ ապացուցվեց, որ Հայաստանի 2023-ի ամռանը ԱԳՆ-ն չի կատարել պարտավորությունների իր մասը և միջազգային միջնորդություն չի ապահովել Բաքու-Ստեփանակերտ հանդիպումների համար։ Ավելին, Հայաստանի իշխանությունը քաջատեղյակ էր, թե ինչ հանգամանքներում է ստորագրվել ԼՂՀ «լուծարման» իրավականորեն անվավեր հրամանագիրը։
Հանրահավաքում և դրանից հետո հնչած «հակափաստարկներից» ոչ մեկը իշխանության կողմից չհերքվեց. ավելին, չնայած կառավարական կոյուղուց դուրս թափվող կեղտի հոսքերին, արցախցիների ակտիվությունը հայ հասարակության մեջ արթնացրեց համակրանք, կարեկցանք և իրավագիտակցություն։
«Բորոտների գաղութը», որտեղ ուզում էին արցախցիներին տեղավորել որպես տոքսիկ զանգված, չկայացավ. մառախուղը մաքրվել է, և այժմ բոլորը հանդես են գալիս առանց շպարի և դիմակների։
Նաիրա Հայրումյան
