ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը Հայոց ցեղասպանության տարելիցի կապակցությամբ իր ամենամյա ուղերձում չհիշատակեց «ցեղասպանություն» եզրույթը՝ օգտագործելով ավելի չեզոք «Մեծ եղեռն»-ը։ Միևնույն ժամանակ, Թրամփը հրապարակավ «չաջակցեց» Նիկոլ Փաշինյանի «խաղաղության ծրագրին» կամ Հայաստանի «տարածքային ամբողջականությանը և ինքնիշխանությանը», բավարարվելով «տարածաշրջանում կայունությունն ու անվտանգությունը պահպանելու ցանկության» հիշատակմամբ։
Եվրամիությունն ավելի անկեղծ էր. Հայաստանում Եվրոպական քաղաքացիական առաքելության կայքում նախ հայտնվեց «ցեղասպանություն» եզրույթով տեքստ, ապա բառը փոխարինվեց «1915-23 թվականների զոհերի հիշատակին» արտահայտությամբ։
Միաժամանակ, երեկվա ճեպազրույցի ժամանակ «ցեղասպանություն» բառը մի քանի անգամ անսպասելիորեն օգտագործեց Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան, ով հայտարարեց, որ Ռուսաստանը գրեթե երեք անգամ ճանաչել է ցեղասպանությունը և օգնել 350 հազար հայերի փախնել սրից։ Ինքը Պուտինը այդպե էլ չդիմեց հայերին։
Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության ժխտումը հիմնված է երկու գործոնի վրա՝ մեկը փոխհատուցման վախն է, երկրորդը՝ ինքնության խնդիրը, NEWS.am-ի «ՈՒԺԻ ԳՈՐԾՈՆ» հաղորդման ժամանակ ասել է թուրք անվանի պատմաբան, Հայոց ցեղասպանության հարցերով մասնագետ Թաներ Աքչամը, որն այս օրերին Հայաստանում է՝ ներկայացնելու «Ցեղասպան պետության ակունքները» վերնագրով իր նոր գրքի հայերեն թարգմանությունը։
Եթե Թուրքիան ճանաչի ցեղասպանությունը, դժվար թե կարողանա “բավարարվել” ներողություն խնդրելով և մեղքի խոստովանությամբ։ Օսմանյան Թուրքիայում հայերը ունեին հսկայական անշարժ գույք, որը Թուրքիան ազգայնացրեց, բայց մինչ օրս, ըստ Լոզանի պայմանագրի, չի կարող այն հանել սեփականաշնորհման։ Այս կալվածքները ճանաչվում են որպես ցեղասպանության ենթարկված հայերի սեփականություն, և ցեղասպանության ցանկացած ճանաչում կնշանակի այդ հողերի վերադարձ իրենց իրական տերերին։
Մյուս կողմից, չնայած Օսմանյան կայսրության հայերը չէին ապրում ազգային վարչական շրջաններում, Օսմանյան և Ռուսական կայսրությունների փլուզումից հետո Թուրքիայի և Հայաստանի (նախկինում Խորհրդային Միության) սահմանների հարցը լուծվեց 1921 թվականի Մոսկվայի և Կարսի ռուս-թուրքական պայմանագրերով, որոնք այդպես էլ չեն ճանաչվել համաշխարհային հանրության կողմից և չեն ներառվել ՄԱԿ-ի դեպոզիտարիայում։
Ցեղասպանության ճանաչումը անմիջապես կարդիականացնի Կարսի պայմանագիրը, ուստի և Կարսի, Արարատի, Նախիջևանի հարցը, որոնք Ռուսաստանի կողմից բառացիորեն նվիրվել էին Թուրքիային։
Թուրքիան և նրա ազդեցիկ դաշնակիցները այժմ փորձում են փակել հայերի հսկայական սեփականության ր կասկածելի «թուրքական սահմանի» հարցը «հայ-ադրբեջանական» գործընթացով և Արցախի հանձնմամբ։ Թուրքիան և Ռուսաստանը այլևս ոչ թե ժխտում են ցեղասպանությունը, այլ լեգիտիմացնում են այն Հայաստանի ոչնչացմամբ։
Հարցը ոչ միայն և ոչ այնքան Արցախն է։ Փաշինյանի ժեշտի քարտեզը և «խորհրդային սահմանները» ենթադրում են հրաժարում ոչ միայն Արցախից, այլև այն ամենից, ինչ Հայաստանը կորցրել է Թուրքիայի ցեղասպանական գործողությունների հետևանքով, որոնք իրականացվել են Ռուսաստանի և այլ տերությունների հսկողության ներքո։ Իսկ Սահմանադրության փոփոխությունը կլինի Հայաստանի վերջը։
Ապրիլի 24-ը միաժամանակ երկու՝ հայերի և հրեաների ցեղասպանությունների օրն է։ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը Հոլոքոստի վերաբերյալ հայտարարություն է տարածել՝ խոստանալով Միացյալ Նահանգների անսասան աջակցությունը Իսրայելին։
1920-ականների սկզբին, երբ Առաջին համաշխարհային պատերազմից և 6 կայսրությունների փլուզումից հետո Միացյալ Նահանգները առաջարկեց «ինքնիշխան պետությունների» գաղափարը, երբ կնքվեց Սևրի պայմանագիրը, և Հայաստանը պետք է դառնար աշխարհակարգի կենտրոններից մեկը, Հայոց ցեղասպանության հարցը կարևոր գործոն էր։ Ռուսաստանն ու Թուրքիան ամեն ինչ արեցին սա կանխելու համար՝ պարզապես բաժանելով Հայաստանը։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Միացյալ Նահանգները աշխարհակարգ կառուցելու համար «ընտրեց» Հոլոքոստը, այլ ոչ թե Հայոց ցեղասպանությունը։ Եվ չնայած իսրայելական նախագիծը նույնպես, ըստ երևույթին, սպառվում է, և ԱՄՆ-ն բացահայտ ցանկանում է վերադառնալ «կայսրություններին», հայկական գործոնը չվերականգնվեց և վերջնականապես կորցնում է իր նշանակությունը։
Հիմա Էրդողանը կարող է հանգիստ գնալ և հանդիպել Թրամփի հետ. Ամերիկան «հաստատում է» Թուրքիայի սահմանների ընդլայնումը Ռուսաստանի հետ և չի պահանջում Թուրքիայից փոխհատուցում հայերի համար։ Եվրոպան դեռևս պնդում է «խորհրդային սահմանների»՝ Ալմա-Աթայի և այլ հռչակագրերի վրա։
Հետաքրքիր է, թե ինչ էր ուզում ասել Հայաստանում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանը, երբ այցելեց Սյունիքի Քարահունջ և համեմատեց այն բրիտանական Սթոունհենջի հետ։
Նաիրա Հայրումյան
