Արցախի նոր խորհրդարանը կարող է պատմական որոշում կայացնել

Այսօր՝ մայիսի 21-ին, ավարտվում են Արցախի խորհրդարանի և նախագահի լիազորությունները։

Վերջերս խորհրդարանը փոփոխություններ կատարեց Սահմանադրության մեջ՝ խորհրդարանի լիազորությունների ժամկետը երկարաձգելու համար մինչև նոր ընտրությունների անցկացումը: Պատգամավորների քվեարկությամբ նաև նոր նախագահ կընտրվի։

Այս համատեքստում քննարկման հիմնական թեման հավանական նոր նախագահի անձն է, և ընդհանուր առմամբ, շատերը հակված են կարծելու, որ գործող նախագահ Սամվել Շահրամանյանը բոլոր կողմերի համար ամենաընդունելի անձն է։

Բայց կա մեկ այլ ասպեկտ, որը չի քննարկվում, գոնե հրապարակայնորեն։ Ինչո՞ւ Հայաստանի իշխանությունները, որոնք փրփուրը բերանին հայտարարում էին «պետության մեջ պետություն» չհանդուրժելու մասին, չդատապարտեցին, նույնիսկ չմեկնաբանեցին Արցախի Սահմանադրության փոփոխությունները և Արցախի խորհրդարանի գործունեությունը շարունակելու հնարավորությունը։ Ավելին, Հայաստանի իշխանությունները նույնիսկ համաձայնեցին համագործակցել Արցախի ներկայացուցիչների հետ սոցիալական հարցերը լուծելու համար, իսկ Արցախցիների իրավունքների պաշտպանության խորհուրդը, Սամվել Շահրամանյանի «առաջարկով», հավաքեց վրանը Ազատության հրապարակում և տեղափոխվեց Երևանում Արցախի ներկայացուցչություն։

Ինչո՞ւ են Հայաստանի իշխանություններին անհրաժեշտ Արցախի խորհրդարանն ու նախագահը, և ի՞նչ են ակնկալում նրանցից։ Ինչո՞ւ է կարևոր Հայաստանի իշխանությունների համար, որ Արցախի Հանրապետությունը շարունակի գոյություն ունենալ։

Հիշեցնենք, որ Արցախի խորհրդարանի լիազորությունների ժամկետի ավարտից մի քանի օր առաջ հրապարակվեց Սամվել Շահրամանյանի հրամանագիրը, որով նա չեղյալ էր հայտարարվել 2023 թվականի սեպտեմբերի 24-ին կայացրած՝ Արցախի Հանրապետության և նրա պետական ​​ինստիտուտների վերացման մասին հրամանագիրը։ Սա նույնպես չդատապարտվեց Հայաստանի իշխանությունների կողմից, որոնք այժմ հուսահատորեն փորձում են ապացուցել, որ Հայաստանի Սահմանադրությունը չի պարունակում «Ադրբեջանի» տարածքի նկատմամբ պահանջներ։ Թեպետ Բաքուն պնդում է, որ ՀՀ Սահմանադրության, Հայաստանի անկախության մասին հռչակագրի և Հայաստանի ու նախկին ԼՂԻՄ-ի ու Շահումյանի շրջանի պատգամավորների որոշման համաձայն, 1989 թվականից ի վեր Արցախը վերամիավորվել է Հայաստանի հետ։

Միակ հանգամանքը, որը «կասեցրեց» 1989 թվականի վերամիավորման որոշումը, 1991 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հռչակումն էր։ Եվ քանի դեռ գոյություն ուներ հանրապետությունը, 1989 թվականի որոշումը ուժի մեջ չէր։

Սամվել Շահրամանյանի՝ Արցախի Հանրապետության լուծարման մասին հրամանագրից հետո, որը գրվել էր ռուսերեն՝ Բաքվի ճնշման տակ և ռուս «խաղաղապահների» հսկողությամբ, ինքնաբերաբար ուժի մեջ մտավ 1989 թվականի որոշումը՝ Արցախի և Հայաստանի վերամիավորման մասին։ Բաքուն ամեն օր խոսում է այս մասին, բայց Հայաստանի իշխանություններն ու ընդդիմությունը, ինչպես նաև հենց Արցախի իշխանությունները, լռում են դրա մասին։

Երեկ Ալիևը կրկին հայտարարեց, որ առանց Հայաստանի Սահմանադրությունը փոխելու (ավելի ճշգրիտ՝ 1989 թվականի որոշումը չեղյալ համարելու) «խաղաղության համաձայնագիր» չի լինի, և «Հայաստանը վաղ թե ուշ կհամաձայնի մեր պահանջներին, ինչպես միշտ արել է»։

Սահմանադրության փոփոխությունը պահանջում է ժամանակ և հանրային ռեսուրսներ, որոնք Հայաստանի կառավարությունը չունի։ Ինչպե՞ս կարող է ներկայիս Հայաստանի կառավարությունը «չեղարկել» վերամիավորման մասին 1989 թվականի որոշումը՝ առանց Սահմանադրությունը փոխելու։ Առաջին քայլը թղթի վրա պահպանելն է Արցախի Հանրապետությունը՝ որպես ապացույց այն բանի, որ Արցախն ինքն է խախտել  1989 թվականի որոշումը և ցանկացել անկախություն։

Երկրորդ քայլը, անհրաժեշտության դեպքում, այն է, որ Արցախի խորհրդարանը պնդի կամ հետ վերցնի իր ստորագրությունը 1989 թվականի որոշման տակ և դրանով իսկ չեղյալ հայտարարի այն։

Արցախի Հանրապետության խորհրդարանն իսկապես հսկայական լիազորություններ ունի և կարող է անճանաչելիորեն փոխել տարածաշրջանի պատկերը։ 1989 թվականի որոշումը հայ ժողովրդի պետականության և ազգային արժանապատվության հզոր հայտն է։ Դա չափազանց ծանր էր հայկական վերնախավի համար, այդ պատճառով էլ այս որոշումը չթույլատրեցին իրականացնել, և արդյունքում Հայաստանը հայտնվեց անկախությունը կորցնելու եզրին։

Արցախի «նորացված» խորհրդարանը կարող է պատմական որոշում կայացնել՝ կամ Հայաստանի գոյության շարունակման, կամ նրա «լուծարման» վերաբերյալ՝ հրաժարվելով 1989 թվականի որոշումից։