Արցախցիների «վերադարձը». երկու վտանգավոր կոնցեպտ և հրաժարում իրական քայլերից

Հայկական միջազգային լոբբին հսկայական ռեսուրսներ է ծախսել Շվեյցարիայում տպավորիչ միջոցառում անցկացնելու համար, որի նպատակը, սակայն, խիստ կասկածելի է։ Իհարկե, կասկած չկա, որ շվեյցարական հարթակը պետք է օգտագործվի հայերի իրավունքները և հսկայական իրավական թղթապանակը ներկայացնելու համար, բայց երբ ներկայացվում է ոչ թե թղթապանակն, այլ մեռելածին հայեցակարգ, այն կարող է հակառակ ազդեցություն ունենալ։

Այսպիսով, առաջին «վերադարձի հայեցակարգը», որը Վարդան Օսկանյանը առաջ է մղում ավելի լավ օգտագործման արժանի եռանդով։

Շվեյցարական ֆորումի բացման իր ելույթում նա թույլ տվեց իրեն արցախցի ժողովրդի անունից հայտարարել, որ «Արցախի ժողովուրդը և ղեկավարությունը շատ պրագմատիկ են։ Նրանք գիտակցում են Երևանի և Բաքվի միջև հարաբերությունների դինամիկան։ Նրանց նպատակը աշխարհաքաղաքական իրողություններին հակադրվելը չէ։ Նրանց նպատակը հավաքական, ապահով և արժանապատիվ իրենց պապական հող վերադառնալն է՝ միջազգային հուսալի մեխանիզմներով երաշխավորված իրենց հիմնարար իրավունքներով։

Սա քաղաքական պահանջ չէ։ Սա մարդկային պահանջ է՝ հիմնված միջազգային իրավունքի, վերապրած տրավմայի և բարոյական հստակության վրա։

Ավելին, միջազգային պաշտպանության ներքո նրանց վերադարձը կարող է դառնալ արդար և երկարատև խաղաղության հիմք Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, հատկապես այսպիսի խորը արմատավորված անվստահության պայմաններում։ Այս տարածաշրջանում խաղաղության հասնել հնարավոր չէ, քանի դեռ այդ մարդիկ իրենց հողից արմատախիլ եղած են»։

Ի՞նչ կարելի է եզրակացնել այս հայեցակարգից։ Արցախի ժողովուրդը (չնայած ո՞վ է նրանց հարցրել) քաղաքական պահանջներ չունի, նրանք ցանկանում են վերադառնալ «Ադրբեջան»՝ ինչ-որ մեկի երաշխիքներով։

Սակայն Օսկանյանի ելույթում ավելի կարևորն այն է, որ «առանց Արցախի ժողովրդի վերադարձի Բաքվի և Երևանի միջև խաղաղություն չի լինի»։

Ինչպե՞ս են ամեն ինչ կորցրած և Հայաստանում վարձով ապրող արցախցիները հիմա «խանգարում խաղաղությանը»։ Այս հարցին հեշտ է պատասխանել. երբ արցախցիները Արցախում չեն, Ադրբեջանը համարվում է օկուպանտ, որը վտարել է բնիկ բնակչությանը, և ոչ ոք չի ճանաչի նման “խաղաղությունը”։ Իսկ եթե արցախցիների գոնե մի մասը վերադառնա իրենց հազարամյա հայրենիք, ապա Ալիևի օկուպացիան կմաքրվի ցեղասպանության արատից և կդառնա «տարածքային ամբողջականության օրինական վերականգնում»։

Այս հայեցակարգը առաջ քաշեցին ռուսները, ովքեր պատրաստվում էին պահել մի քանի տասնյակ հազարավոր հայերի՝ Արցախի լիակատար օկուպացիայից հետո, որպեսզի «պաշտպանեն» նրանց։ Իրականում, ռուսները նույնիսկ հիմա չեն հրաժարվել այս հայեցակարգից՝ նրանք ուրախությամբ կվերադառնան՝ ապահովելու համար արցախցիների «վերադարձը»։

Երկրորդ հայեցակարգը հնչեցնում են Հայաստանի իշխանությունները։ Ավելի վաղ Արարատ Միրզոյանն ասել էր, որ վերադարձի գաղափարը պետք է մերժվի, և հիմա արցախցիները պարզապես պետք է ինտեգրվեն Հայաստանի կյանքին։ Ալեն Սիմոնյանն ավելի անկեղծ էր. նա ասաց, որ մենք տարածքային պահանջներ ենք ներկայացնում Ադրբեջանին, երբ Ղարաբաղի ներկայացուցիչները նոր նախագահ են ընտրում։ «Ղարաբաղի ներկայացուցիչներն ասում են, որ ընտրում են Ազգային ժողովի նոր խոսնակ, իսկ Ադրբեջանի նախագահն ասում է. «Այդ դեպքում ես կգամ և կստեղծեմ «արևմտյան Ադրբեջան»»,- ասաց Ալեն Սիմոնյանը։

Ադրբեջանի իշխանությունները խոսում են այսպես կոչված «300 հազար փախստականների վերադարձի» մասին Հայաստան։ Մեկնաբանելով սա՝ Ալեն Սիմոնյանն ասաց. «Մենք ևս ասում ենք, որ Ղարաբաղի բնակչությունը պետք է վերադառնա և ապրի Ադրբեջանում։ Եվ նա մեզ նույն կերպ է արձագանքում»։ Պետք է նշել, որ Հայաստանի կառավարությունը չի խոսում արցախցիների վերադարձի մասին։

Սակայն ալեննյանից թարգմանությամբ՝ Հայաստանի կառավարությունն արդեն պատրաստվում է ադրբեջանցիների «վերադարձի» մեղքը բարդել Արցախի ժողովրդի վրա և արդարացնել այն արցախցիների հնարավոր “վերադարձով”։ Հենց սա է պատճառը, որ Հայաստանի կառավարությունը անսպասելիորեն լոյալ վերաբերմունք է ցուցաբերել Արցախի Սահմանադրության փոփոխության, Արցախի խորհրդարանի լիազորությունների ժամկետի երկարաձգման և այլ «պետական ​​գործունեության» նկատմամբ։

ՀՀ կառավարությանը անհրաժեշտ է, որ Արցախի ժողովուրդը պահանջի վերադարձ, գուցե նաև վերադառնա ռուսական գարանտիայով, որպեսզի հետո արդարացնի «ադրբեջանցիների վերադարձը» և 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշման մերժումը։

Ո՛չ առաջին, ո՛չ էլ երկրորդ հայեցակարգի ներքո արցախցիների վերադարձը գործնականում հնարավոր չէ, ավելին՝ սա անզգայացում է, որը պայքարի իմիտացիայով քնացնում է քաղաքական պայքարի և իրական քայլերի սածիլները։ Քայլերից մեկն, օրինակ՝ 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման որոշմանը վերադարձն է։

Քաղաքական քայլերը կանխելու ռուս-թուրքական խաղը առաջ են տանում երկու ձեռքերով։

Նաիրա Հայրումյան