Արցախցիների իրավունքների պաշտպանության խորհրդի կողմից հաստատված մասնագիտական խմբերն առաջիկայում կսկսեն իրենց աշխատանքը։ ՀՀ կառավարության հետ բանակցությունների արդյունքում կձեւավորվեն փորձագիտական խմբեր, որոնց կողմից կտարվեն բանակցություններ նախօրոք համաձայնեցված հարցերի շուրջ եւ համապարփակ լուծումներ կառաջարկվեն ՀՀ-ում արցախցիների իրավունքների պաշտպանության եւ հրատապ հիմնախնդիրների կարգավորման համար: Կառավարության բարձրաստիճան ներկայացուցիչները հավաստիացրել են, որ հիմնարար բարեփոխման կենթարկվեն բնակարանային եւ զբաղվածության ծրագրերը, ինչպես նաև լուծում կտրվեն մի շարք այլ իրավական ու սոցիալական խնդիրների:

Արցախցիների իրավունքների պաշտպանության խորհրդի անդամ Սայիդա Պողոսյանը step1.am-ի հետ զրույցում ասաց, թե մասնավորապես բնակապահովման պետական ծրագրի վերաբերյալ ի՞նչ առանցքային փոփոխություններ է խորհուրդն առաջարկել ՀՀ կառավարությանը։

Խորհրդի կողմից առաջարկվել է, որպեսզի բնակապահովման ծրագրով նախատեսված դրամական միջոցներն ուղղվեն նաեւ գույքի ձեռքբերմանը։ «Օրինակ՝ եթե մարդը տունը գնում է 25 մլն դրամով, բայց ծրագրի շրջանակներում ունի 30 մլն դրամ գումար, կարող են թույլատրել մնացած գումարով գույք գնել կամ որեւէ բիզնես հիմնել։ Սա մեր ամենակարեւոր առաջարկներից է, որը դեռ վերջնական ընդունված չէ, պարզապես կառավարությում համաձյանել են քննարկել այս առաջարկը։ Իրենք գիտակցում ու խոստոնավում են, որ այս ծրագիրը շատ թերություններ ունի։ Կան շատ խնդիրներ, եւ երբ մեր մասնագիտական խմբերը սկսեն աշխատել, արդեն ավելի հեշտ կկարողանան այդ խնդիրներին լուծում տալ»,- ասաց նա։

Բնակապահովման ծրագրով յուրաքանչյուր անձի համար գործում է 3 մլն, 4 մլն եւ 5 մլն դրամ շեմը՝ ըստ բնակավայրերի։ 5 մլն դրամ շեմը գործում է սահմանամերձ բնակավայրերի համար։ Խորհուրդն առաջարկել է կառավարությանը, որպեսզի գումարի շեմի բարձրացում լինի, մասնավորապես, երեւանամերձ Չարենցավան, Աբովյան, Էջմիածին ու մյուս քաղաքները, որտեղ մեծ թվով արցախցիներ են ապրում, եւս ներառվեն յուրաքանչյուր անձի համար 4 մլն դրամ շեմի մեջ։ Այս առաջարկը եւս կառավարությունում խոստացել են քննարկել։

Սայիդա Պողոսյանի խոսքով՝ որպեսզի շատերը կարողանան օգտվել այս ծրագրից, երեւանամերձ համայնքներում գոնե պետք է գործի 4 մլն դրամ շեմը։ «Երեւանում շատերի համար դժվար է ապրելը, մարդիկ տեղափոխվում են երեւանամերջ համայնքներ։ Դրա համար առաջարկեցինք գոնե այնպես անել, որ Չարենցավան, Աբովյան, Էջմիածին եւ երեւանամերձ մյուս համայնքներում էլ 4 մլն դրամ հատկացվի։ Մեր առաջարկները իրականում շատ-շատ են, առաջին հանդիպումից հետո նոր կկարողանանք տեսնել իրենց կողմնորոշումը։ Մենք մեզ համար 10-15 օր ենք նշմարել, եթե իրենք այդ ընթացքում գործանական հարաբերություններ չստեղծեն ու չընդառաջեն մեզ, մեր նույն գործողությունները կրկնելու ենք»,- հավելեց Սայիդա Պողոսյանը։

Ռոզա Հովհաննիսյան

Արցախի անվտանգության խորհրդի նախկին քարտուղար Վիտալի Բալասանյանը Վլադիմիր Պուտինին դիմել է «հուզիչ» նամակով, որում նախ ներկայացրել է արցախցիների սխրանքները Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին՝ մոռանալով, ի դեպ, նշել, որ ռազմաճակատ զորակոչված 90 հազար արցախցիներից 45 հազարը զոհվել է օտար երկրներում։ Իմ ընտանիքի համար, օրինակ, Հայրենական պատերազմը ասոցացվում էր էր ոչ թե ֆաշիզմի դեմ տարած հաղթանակի, այլ հարազատների կորստի հետ, որոնց գերեզմանները հայտնաբերվել են նրանց մահից տասնամյակներ անց Լեհաստանում և Էստոնիայում։

Բայց հարցը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մասին չէ, որը յուրաքանչյուր կողմ մեկնաբանում է յուրովի, հատկապես Երրորդ համաշխարհային պատերազմի շեմին։

Վիտալի Բալասանյանը, ով, ի տարբերություն Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարության 7 ներկայացուցիչների, 2023 թվականի սեպտեմբերի վերջին բարեհաջող լքեց Արցախը, դիմում է Պուտինին անհավանական խնդրանքով։

“Հարգելի Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ, հուսով ենք՝ Ձեր միջնորդությամբ Ղարաբաղի հայերը՝ Հայրենական մեծ պատերազմում հաղթած ժողովրդի ժառանգները, կվերադառնան իրենց պատմական հայրենիք, և շուտափույթ գործնական քայլերը կձեռնարկվեն փրկելու հազարավոր տարիների ընթացքում ստեղծված պատմամշակութային ժառանգությունը, այդ թվում՝ եկեղեցիները, խաչքարերը, տարբեր շինություններ, բնակավայրեր, հուշարձաններ, այդ թվում՝ Հայրենական մեծ պատերազմին նվիրված հուշարձաններ»,- նշել է Վիտալի Բալասանյանը:

Տպավորություն է, որ երբ Բալասանյանը լքեց Ղարաբաղը, նա Հակարի կամրջին չի տեսել ռուս զինվորների, որոնց գնդացիրները 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ից ի վեր ուղղված էին հայերի, այլ ոչ թե հայերին սպառնացողների դեմ։ Կարո՞ղ էր Բալասանյանը մնալ, եթե ռուսական զորքերը երաշխավորեին նրա անվտանգությունը։ Ինչպես երաշխավորվել են Արցախում մնացած 20 հայերին, որոնցից մեկի դին մի քանի ամիս է, ինչ հարազատները չեն կարողանում ստանալ։

Ի՞նչ է փոխվել այդ ժամանակվանից ի վեր, պարոն Բալասանյան։ Թշնամին ավելի բարի՞ է դարձել, թե՞ ռուսական զորքերը իրենց գնդացիրները կարող են ուղղել ադրբեջանցիների դեմ։

Հայաստանի իշխանությունները հայտարարում են, որ 2023 թվականին իրենք առաջարկել են արցախցիներին մնալ և ապրել Ադրբեջանի իրավասության ներքո, սակայն «վախկոտ» ղարաբաղցիները, որոնք «գիրացել» էին Հայաստանի օգնությունից, ենթարկեցին իրենց ղեկավարությանը, որը վերահսկվում էր Ռուսաստանի կողմից, իշխանափոխություն արեցին և փախան, թողնելով “յուղը վրեն” զենքերը։

Ճի՞շտ է, պարոն Բալասանյան, դուք նույնպե՞ս ցանկանում էիք, որ արցախցիները մնան, հրաժարվե՞լ եք մասնակցել «իշխանափոխությանը» և համաձայնվե՞լ ենք պատանդ դառնալ։

Հայաստանի իշխանամետ շրջանակները, որոնց արձագանքում են Մոսկվան և «խաղաղասիր» Եվրոպան, ասում են, որ ղարաբաղյան շարժումը, հնարավոր է, սխալ քայլ էր, որ հայերը միամտորեն հավատացին ժողովրդավարական արժեքներին, ինքնորոշման իրավունքին և ազատությանը, որի համար էլ վճարել են։ Բայց նրանք չեն ասում, որ ղարաբաղյան շարժումը փրկեց հայերին ցեղասպանությունից և 30 տարի շահեց անկախ պետություն կառուցելու համար։ Իհարկե, այս 30 տարիները ապաշնորհ օգտագործվեցին, բայց բոլորը պետք է գիտակցեն, որ առանց ղարաբաղյան շարժման 1990-ականների սկզբին ոչ միայն Ղարաբաղը կդառնար Նախիջևան, այլև Հայաստանը կդառնար «Արևմտյան Ադրբեջան»։

Դժվար թե Վիտալի Բալասանյանը մոռացած լինի «Օղակ» գործողության մասին, չնայած հերոսական Չարդախլուի տեղահանության մասին խոսելիս նա խոհեմորեն չի հիշում խորհրդային զորքերը, որոնց տանկերով 1991 թվականին Ղարաբաղից, Տավուշից և Զանգեզուրից հայերին վտարելու համար։

Ինչպես ասում է Դավիթ Կարաբեկյանը, արցախցիները այլընտրանք չունեին։ «Սա ընտրություն չէ պատերազմի և խաղաղության միջև, այլ ցեղասպանության և պատերազմի միջև։ Ավելին, բոլոր հայերը, անկախ նրանից, թե աշխարհի որ անկյունում են ապրում և ինչ կարգավիճակ ունեն, պետք է անցնեն գոյության համար պայքարի միջով”։

Եվ, ինչպես Մարիամ Ավագյանն է ասում, 1988-89 թվականներին Ղարաբաղյան շարժումը ծագեց, քանի որ ընտրությունը պատերազմի և ցեղասպանության միջև էր։ Այդ ժամանակ հայերը ընտրեցին պատերազմը։

Վիտալի Բալասանյանի կողմից “զորիբալայանիական” «հիշեցումը» «Գյուլիստանի պայմանագրի» մասին, որի համաձայն Ղարաբաղը, Նախիջևանը և Արևելյան Հայաստանի մի մասը ռուս-իրանական պատերազմի արդյունքում զիջվել են Ռուսաստանին, և ռուս-թուրքական Կարսի պայմանագրի մասին “մոռանալը”՝ ոչ թե  Պուտինին «համոզելու» «դիվանագիտական» փորձ չէ։ Վերջին 200 տարիների Ռուսաստանի քաղաքականության ֆոնին սա նման է հայ ժողովրդի ցեղասպանությունն ավարտին հասցնելու հրավերի։

Նաիրա Հայրումյան