Վերջին օրերին համացանցում մեծ ակտիվություն է դրսևորում ՀՀ վարչապետի կինը. եթե այս ինֆորմացիայով կիսվենք Հայաստանի քաղաքական վերնախավին անծանոթ որևէ մեկի հետ, վերջինս կկարծի, թե խոսքը գնում է որևէ հանրային կարևորության բացառիկ ծրագրի/իրադարձության մասին։ Պատճառը պրոտոկոլներն են, որոնք քիչ թե շատ նման են իրար տարբեր պետություններում ու որոնց շրջանակներում էլ առաջին տիկնայք ծավալում են իրենց հանրային գործունեությունը։ Բայց վերջին 7 տարիներին և առավելապես վերջին օրերին հայաստանյան վերնախավն ու հատկապես վարչապետի կին Աննա Հակոբյանը, մեղմ ասած, շեղվել են բոլոր տեսակի վարքականոններից։

Հետաքրքրության համար հարցրել եմ ԱԲ-ին, թե ինչպիսին պիտի լինի պաշտոնյայի, հատկապես երկրի ղեկավարի կնոջ, ասել է թե` առաջին տիկնոջ, հանրային կերպարը։ Ահա պատասխանը.

Ինչպիսին պետք է լինի՝

• Պատվարժան ու հավասարակշռված՝ պահպանի արժանապատիվ ու հավասարակշռված վարքագիծ՝ անկախ իր դիրքից։
• Հասարակական ակտիվություն ունեցող՝ ներգրավված լինի սոցիալական կամ բարեգործական նախաձեռնություններում՝ առանց քաղաքականության մեջ ներքաշվելու։
• Խոսքի ու պահվածքի պատասխանատու՝ հանրային խոսքում խուսափի վիճահարույց արտահայտություններից։
• Համեստ ու նուրբ՝ արտաքին տեսքով և վարքագծով չփորձի չարաշահել ուշադրության կենտրոնում լինելը։
• Սոցիալական ներգրավվածություն՝ ցույց տա հետաքրքրություն հատկապես խոցելի խմբերի խնդիրների նկատմամբ՝ օրինակ՝ երեխաների, կանանց, հաշմանդամների։

Ակտիվ հղումներով նշված են ասվածի հակառակ օրինակները:

Դեստրուկտիվիզմ՝ կարծիք արտահայտելու իրավունքի քողի տակ

Վերադառնալով գրառումներին` տիկին Հակոբյանի վերջին օրերի ֆեյսբուքյան գրառումները համեմված են վիրավորանքներով, գռեհիկ բառապաշարով, փողոցային արտահայտչամիջոցներով ու հայոց լեզվի ներքին շերտի բառամթերքի հարուստ կիրառմամբ։ Զարմանալի է, որ այս անբռնազբոս գրառումների հեղեղը չի անհանգստացնում առաջին տիկնոջ թիմին, մասնավորապես` հանրային կապերով զբաղվողներին կամ եթե անգամ անհանգստացնում է, ինչ-ինչ պատճառներով հնարավոր չի լինում դրանց հրապարակումը կանխել կամ գոնե մտքերը վերաձևակերպել, նոր միայն հրապարակել։

Թե ինչ է տեղի ունենում վերջին շրջանում Աննա Հակոբյանի կյանքում, որ հենց ինքն է հեշտությամբ մոռացել իր իսկ կողմից առաջարկվող կրթության թրենդի մասին, հայտնի չէ, սակայն մի բան հստակ է` հանրային այս տեսակ բառապաշար դեռևս ՀՀ որևէ այլ ղեկավարություն իրեն թույլ չէր տվել։ Հատկապես առաջին տիկնանց մակարդակով հայ հասարակությունը սովոր չէր այս տեսակ հանրային դեստրուկտիվ խոսքի ու վարքի։

Հանրային խոսքի ու վարքի նշաձողի իջեցման 7 տարիները

Աննա Հակոբյանը ամուսնու պաշտոնավարության այս 7 տարիների ընթացքում հասցրել էր և խորը բացվածքներով զգեստով հանդիպել երկրի հոգևոր առաջնորդի հետ, և ներկայացել էր փառատոնի պատառոտված ջինսե տաբատով ու տոպով, և հասցրել էր միջազգային հարթակում լինել տասնյակ կանանց մեջ միակ սպորտային կոշիկով, ջինսով ու կրծկալն ընդգծող տոպով նկարվող բացառությունը, բայց նույնիսկ այդ ժամանակ նա համեմատաբար զգույշ էր իր հանրային խոսքում և փորձում էր լինել “ժողովրդի ծոցից ելած” համարձակ, բայց բարի կին։

Այս տեսակ ագրեսիվ վարքագիծը համեմատաբար նոր դրսևորում է վարչապետի կնոջ մոտ։ Հանրային խոսքի այս դեգրադացիայի մասին որոշակի նպաստավոր պայմաններ նախորդիվ արդեն ստեղծել էր Հակոբյանը` իր ՖԲ էջում հարցում անելով “վստահելի” լրագրողների վերաբերյալ և արդյունքում “հաղթող” կարգել երկրում հայտնի ատելության խոսքի առաջամարտիկներին։ Այդ ցուցակում էին իշխանակա հիմնական պրոպագանդիստներ Պետրոս Ղազարյանը, Նանե Արզումանյանը, Ռոման Բաղդասարյանը և այլ լրագրող հորջորջյալներ, ովքեր ամենաբարձր լոյալությունն են ցուցաբերում օրվա իշխանությունների ու անձամբ վարչապետի տիկնոջ նկատմամբ։ Աննա Հակոբյանը ոչ միայն չի թաքցնում իր կապը սույն պրոպագանդիատների հետ, այլև հպարտանում է դրանով ու պարբերաբար “կրթվելը նորաձև է”-ի շրջանակում (և ոչ միայն) նրանց հանդիպումների հրավիրում ու դրանց վերաբերյալ հրապարակումներ անում։

Ցուցադրական մասն ինքնանպատակ չի արվում, սրանով առաջին տիկինը մեսիջ է ուղարկում բոլոր այն լրագրողներին, ովքեր պատրաստ են որոշակի շահագրգռող հանգամանքների պայմաններում, մասնավորապես` գումարի ու այլ տեսակի հովանավորչության, տարածել ՔՊ-ի քիմքին հաճո ինֆորմացիա, եթե անգամ այն հակասում է լրագրության էթիկային ու մարդակենտրոն լուսաբանմանը։

Ստացվում է 7 տարին լրիվ բավարար էր հանրային խոսույթի նշաձողը շրիշակից էլ ցածր իջեցնելու ու հանրությանը դրան սովորեցնելու համար։ Այսօր արդեն քչերն են զարմանում ԱԺ նիստերի ժամանակ հնչեցվող սեռական բնույթի հայհոյանքներից, պաշտոնյաների ցենզուրայից դուրս գրառումներից ու այդ ամենի անհետևանք մնալուց։

Գռեհկության նորմալացումը՝ քաղաքական գործիք

7 տարվա ընթացքում հետզհետե հասարակությունը սովորել է, որ գռեհկաբանություններն ու տարատեսակ հայհոյանքները կարող են հնչել ոչ միայն “Դոգի” լայվերի ժամանակ, այլև պաշտոնական խոսույթներում և ամենաբարձր ատյաններում։ Դա է պատճառը, որ վարչապետի կինը չի վախենում հանրային պարսավանքից, երբ մարդկանց “ոջիլ”, “գեղցի”, “ղզիկ” ու նմանատիպ այլ պիտակներ է կպցնում։ Նա գիտի, որ դրանից իր վարկանիշը հազիվ թե տուժի, որ ՔՊ էլեկտորատը սովոր է այս մակարդակին և նույնիսկ ոգևորվում է դրանից՝ վարչապետի տիկնոջ մեկնաբանությունները հեղեղելով շնորհակալության ու հիացմունքի խոսքերով։

Այս ամենի արդյունքը հասարակության մեջ գռեհկության նկատմամբ աճող հանդուրժողականությունն է, որը հետզհետե խեղաթյուրում է ոչ միայն բարոյականության, այլև ժողովրդավարության, խոսքի ազատության  մասին մարդկանց պատկերացումները։

Տաթևիկ Խաչատրյան

Այսօր՝ մայիսի 21-ին, ավարտվում են Արցախի խորհրդարանի և նախագահի լիազորությունները։

Վերջերս խորհրդարանը փոփոխություններ կատարեց Սահմանադրության մեջ՝ խորհրդարանի լիազորությունների ժամկետը երկարաձգելու համար մինչև նոր ընտրությունների անցկացումը: Պատգամավորների քվեարկությամբ նաև նոր նախագահ կընտրվի։

Այս համատեքստում քննարկման հիմնական թեման հավանական նոր նախագահի անձն է, և ընդհանուր առմամբ, շատերը հակված են կարծելու, որ գործող նախագահ Սամվել Շահրամանյանը բոլոր կողմերի համար ամենաընդունելի անձն է։

Բայց կա մեկ այլ ասպեկտ, որը չի քննարկվում, գոնե հրապարակայնորեն։ Ինչո՞ւ Հայաստանի իշխանությունները, որոնք փրփուրը բերանին հայտարարում էին «պետության մեջ պետություն» չհանդուրժելու մասին, չդատապարտեցին, նույնիսկ չմեկնաբանեցին Արցախի Սահմանադրության փոփոխությունները և Արցախի խորհրդարանի գործունեությունը շարունակելու հնարավորությունը։ Ավելին, Հայաստանի իշխանությունները նույնիսկ համաձայնեցին համագործակցել Արցախի ներկայացուցիչների հետ սոցիալական հարցերը լուծելու համար, իսկ Արցախցիների իրավունքների պաշտպանության խորհուրդը, Սամվել Շահրամանյանի «առաջարկով», հավաքեց վրանը Ազատության հրապարակում և տեղափոխվեց Երևանում Արցախի ներկայացուցչություն։

Ինչո՞ւ են Հայաստանի իշխանություններին անհրաժեշտ Արցախի խորհրդարանն ու նախագահը, և ի՞նչ են ակնկալում նրանցից։ Ինչո՞ւ է կարևոր Հայաստանի իշխանությունների համար, որ Արցախի Հանրապետությունը շարունակի գոյություն ունենալ։

Հիշեցնենք, որ Արցախի խորհրդարանի լիազորությունների ժամկետի ավարտից մի քանի օր առաջ հրապարակվեց Սամվել Շահրամանյանի հրամանագիրը, որով նա չեղյալ էր հայտարարվել 2023 թվականի սեպտեմբերի 24-ին կայացրած՝ Արցախի Հանրապետության և նրա պետական ​​ինստիտուտների վերացման մասին հրամանագիրը։ Սա նույնպես չդատապարտվեց Հայաստանի իշխանությունների կողմից, որոնք այժմ հուսահատորեն փորձում են ապացուցել, որ Հայաստանի Սահմանադրությունը չի պարունակում «Ադրբեջանի» տարածքի նկատմամբ պահանջներ։ Թեպետ Բաքուն պնդում է, որ ՀՀ Սահմանադրության, Հայաստանի անկախության մասին հռչակագրի և Հայաստանի ու նախկին ԼՂԻՄ-ի ու Շահումյանի շրջանի պատգամավորների որոշման համաձայն, 1989 թվականից ի վեր Արցախը վերամիավորվել է Հայաստանի հետ։

Միակ հանգամանքը, որը «կասեցրեց» 1989 թվականի վերամիավորման որոշումը, 1991 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության հռչակումն էր։ Եվ քանի դեռ գոյություն ուներ հանրապետությունը, 1989 թվականի որոշումը ուժի մեջ չէր։

Սամվել Շահրամանյանի՝ Արցախի Հանրապետության լուծարման մասին հրամանագրից հետո, որը գրվել էր ռուսերեն՝ Բաքվի ճնշման տակ և ռուս «խաղաղապահների» հսկողությամբ, ինքնաբերաբար ուժի մեջ մտավ 1989 թվականի որոշումը՝ Արցախի և Հայաստանի վերամիավորման մասին։ Բաքուն ամեն օր խոսում է այս մասին, բայց Հայաստանի իշխանություններն ու ընդդիմությունը, ինչպես նաև հենց Արցախի իշխանությունները, լռում են դրա մասին։

Երեկ Ալիևը կրկին հայտարարեց, որ առանց Հայաստանի Սահմանադրությունը փոխելու (ավելի ճշգրիտ՝ 1989 թվականի որոշումը չեղյալ համարելու) «խաղաղության համաձայնագիր» չի լինի, և «Հայաստանը վաղ թե ուշ կհամաձայնի մեր պահանջներին, ինչպես միշտ արել է»։

Սահմանադրության փոփոխությունը պահանջում է ժամանակ և հանրային ռեսուրսներ, որոնք Հայաստանի կառավարությունը չունի։ Ինչպե՞ս կարող է ներկայիս Հայաստանի կառավարությունը «չեղարկել» վերամիավորման մասին 1989 թվականի որոշումը՝ առանց Սահմանադրությունը փոխելու։ Առաջին քայլը թղթի վրա պահպանելն է Արցախի Հանրապետությունը՝ որպես ապացույց այն բանի, որ Արցախն ինքն է խախտել  1989 թվականի որոշումը և ցանկացել անկախություն։

Երկրորդ քայլը, անհրաժեշտության դեպքում, այն է, որ Արցախի խորհրդարանը պնդի կամ հետ վերցնի իր ստորագրությունը 1989 թվականի որոշման տակ և դրանով իսկ չեղյալ հայտարարի այն։

Արցախի Հանրապետության խորհրդարանն իսկապես հսկայական լիազորություններ ունի և կարող է անճանաչելիորեն փոխել տարածաշրջանի պատկերը։ 1989 թվականի որոշումը հայ ժողովրդի պետականության և ազգային արժանապատվության հզոր հայտն է։ Դա չափազանց ծանր էր հայկական վերնախավի համար, այդ պատճառով էլ այս որոշումը չթույլատրեցին իրականացնել, և արդյունքում Հայաստանը հայտնվեց անկախությունը կորցնելու եզրին։

Արցախի «նորացված» խորհրդարանը կարող է պատմական որոշում կայացնել՝ կամ Հայաստանի գոյության շարունակման, կամ նրա «լուծարման» վերաբերյալ՝ հրաժարվելով 1989 թվականի որոշումից։