Կոմֆորտ զոնան սահմանին. Մարիամ Սարգսյանի օրագիրը

Դասավանդիրյան առաջին միջոցառումներից մեկի ժամանակ ստացանք նամակներ, որտեղ աշակերտները ողջունում, ոգևորում և խրախուսում էին ապագա ուսուցիչ-առաջնորդներին։ Այդ պահը լավ եմ հիշում․ բոլորը կարդում էին նամակները, և մի ջերմ ալիք էր անցնում յուրաքանչյուրի դեմքով։ Ինձ բաժին հասած նամակն այսպես էր սկսում․ «Բարև սիրելի ապագա ուսուցիչ-առաջնորդ, ես քեզ գրում եմ սահմանային․․․»։

«Սահմանային» բառը կարդալով՝ մարմնովս սարսուռ անցավ, բայց նաև անչափ մեծ պատասխանատվություն զգացի, որովհետև ինձ՝ սահմանից եկածիս, գրում էին սահմանից․․․

Արդեն երկրորդ օրն է, ինչ գիշերում ենք մեզ «բաժին հասած» գյուղում, որը սահմանային Կոթին է՝ Տավուշի մարզում։ Երբ իմացանք, որ պետք է Կոթի տեղափոխվենք, բնականաբար համացանցում սկսեցի փնտրել տեղեկություններ՝ տեղակայվածություն, բնակչություն, ապրելակերպ։

Յութուբյան առաջին տեսանյութերում Կոթիի անունը միշտ կապվում է սահմանային միջադեպերի, կրակոցների հետ։ Մեր ընկերներից մեկը մի անգամ սև հումոր արեց․ «Գնում եք ձեր կոմֆորտ զոնան»։

Ճանապարհը դեպի Կոթի անցնում է հայ-ադրբեջանական սահմանին չափազանց մոտ՝ Կիրանց, Ոսկեպար, Բաղանիս։ Մի տեղ նույնիսկ հետիոտնային անցումը ավարտվում է հենց սահմանազատիչ պատի մոտ։

Վերջին անգամ Հակարին անցնելիս էի տեսել այսքան ադրբեջանական դրոշներ, իսկ այստեղ կարծես դրոշների մենամարտ է․ մի տեղ մերը, քիչ անց՝ իրենցը, հետո նորից մերը, հետո նորից իրենցը՝ չափերով ավելի մեծ․․․

Լույսը բացվեց աքլորների կանչով․ շուրջ երկու տարի չէի լսել այդ ձայնը։ Խաղաղությունն այնքան շատ էր այս լուսաբացին։ Նստած էինք պատշգամբում, երբ Սաթէն՝ 2,5 տարեկան աղջիկս, ուշադիր լսում էր գյուղի ձայները և զարմանքով երբեմն կրկնում, երբեմն կռահում, թե ինչի ձայն է։ Քանի որ կենդանիներին հաճախ միայն նկարներով է տեսել․․․

Տունը, որտեղ տեղակայվել ենք, շատ է հիշեցնում իմ մանկության տները՝ Մուշկապատում պապիկիս տունը և Ճարտարում՝ տատիկիս տունը։ Բարձրադիր, լուսավոր, բարձր առաստաղներով, մեծ սենյակներով, սովետական պարծանք համարվող կահույքով ու սպասքով։

Երեկոյան եկան մեր տանտերերը։ Գրիգորի պապիկն ասում է, որ իրենց նախնիներն էլ են Արցախից եկել՝ իր պապի պապը։ Փորձում էր մտաբերել, թե իր պապը որ տեղանունն էր տալիս, ու որպեսզի սխալ տեղեկություն չտա՝ խորհուրդ տվեց դիմել պատմության գիտակ մեկ ուրիշի։

Խոսում ենք խաղաղությունից, սահմանից, ու ցույց է տալիս դիմացի բլրակը, որն անտառապատ է․ «Սա է մեր գյուղի սահմանը։ 38 կմ սահման ունի։ Ա՛յ, էն որ տեսնում ես՝ արդեն իրենք են»։

Էն, որ տեսնում էի, հենց դիմացի բլուրն էր․ առավոտյան հիանում էի այդ անտառածածկ բարձունքով։

Խոսում են, կատակում, և հասկանում եմ՝ ինչքա՜ն շատ էի կարոտել այս անկեղծությանն ու մաքրությանը։

Երեկոյան առանց կանչելու, առանց ավելորդ ուշադրության աստիճաններով բարձրացավ մի մարդ՝ կապույտ պլաստմասե դույլը ծանր բռնած։ Ծանոթացման սովորական ծես է գյուղում․ դիմացի հարևան Հովհաննեսն է։ Կովեր ունեն, ու այնպես հասկացա, որ այսօրվա կաթը մեզ բաժին հանեց։

Զրուցում էին Հովիկն ու Հովհաննեսը, ով չորս երեխա ունի։ Հուզված այդ վերաբերմունքից՝ խոսակցության կեսը չէի լսում։

Ամփոփում ենք օրն ու Հովիկն ասում է․ «Հովհաննեսը 30 տարի սարում էր, անասուն էր պահում։ Հիմա ասում է՝ հոգնում եմ, չեմ կարողանում։ Հարցրի՝ երեխաները չեն օգնու՞մ։ Պատասխանեց՝ լավ են սովորում, չեմ ուզում ուսումից կտրեմ․․․»։

Լռում ենք ու հասկանում եմ, որ այո, «կոմֆորտ զոնան» հենց սա է՝ իսկական, նպատակային, պարզ, չափազանց անկեղծ, բայց նախ մարդկայնությանը ավելի մոտ լինելու տեսանկյունից։

Այս երեկո, երբ բոլոր ձայները մարեցին ու գյուղը խոր քնի մեջ էր, երկար մտածում էի այն նամակի մասին, որտեղ առաջին անգամ կարդացի «սահմանային» բառը։ Հիմա ես իսկապես սահմանին եմ, բայց ոչ թե միայն որպես գիծ քարտեզի վրա, այլ որպես ապրելու, կիսվելու, հավատալու տեղ։

Կոթին ոչ միայն մեզ բաժին հասած գյուղ է, այլ մեր ընտրությունն է լինելու՝ մարդկանց անկեղծության, երեխաների աչքերի լույսի ու վաղվա խաղաղության հավատով։

Մարիամ Սարգսյան

Մարիամը և նրա ամուսինը՝ Հովիկը, դարձան «Դասավանդի՛ր, Հայաստան» համահայկական ծրագրի շահառուներ և նշանակվեցին Կոթի գյուղ։ Կարդացեք Մարիամի օրագրի սկիզբը այստեղ։