Հակարիի կամրջից Բաքու ու վերադարձ․ Վահեի պատմությունը

Երկու տարի առաջ՝ օգոստոսյան վերջին օրերին, Հակարիի կամրջից գերեվարվեցին Մարտունի քաղաքի երեք երիտասարդների, ովքեր ֆուտբոլային խաղերից մեկի ժամանակ կանգնել էին ադրբեջանական դրոշի վրա։ Վահե Հովսեփյանը նրանցից մեկն էր։

Անորոշությունը, վախը և անելանելիությունը պատել էին բոլոր նրանց, ովքեր տղաների գերեվարվելու լուրը լսել էին և տեսել ադրբեջանական կադրերը, որտեղ երեք երիտասարդներին տանում էին Բաքու։  Օգոստոսի վերջին մի խումբ ուսանողներ, ովքեր սովորում էին Երևանում, ռուս խաղաղապահների ուղեկցությամբ պիտի անցնեին Հակարիի կամուրջը։

Վահեն պատմում է, որ նախօրեին հիշել էին այդ դեպքի մասին․ «Քանի որ արդեն երկու տարի էր անցել՝ մտածեցինք, թե չեն հիշի։ Բայց ոչ միայն հիշում էին, այլև այդ երկու տարվա ընթացքում մեր մասին հսկայական տեղեկություններ էին հավաքել»,– ասում է նա։

Առաջինը ֆուտբոլիստներից Ալենն էր անցնում «սահման» դարձած հատվածը։ «Ալենին որ կանգնեցրին՝ հասկացանք, որ ինչ-որ բան այն չէ։ Հերթը հասավ մեզ, և նույնը մեզ հետ տեղի ունեցավ։ Սկզբում ասում էին, թե փաստաթղթերի հետ խնդիր կա»,– հիշում է Վահեն ու ավելացնում, որ հետո արդեն տեսել են հավաքված նյութերը և իրենց մասին տարածված տեսանյութը։

«Սկզբում ասում էին, թե կտանեն Լաչին, հետո՝ կերևա։ Բայց ծրագրերը փոխվեցին և մեզ տարան Բաքու։ Միտքը, որ տանում են Բաքու, սարսափեցնում էր, բայց անընդհատ ասում էին, թե ամեն ինչ լավ է լինելու»,– պատմում է Վահեն։ Տղաների նկարները տարածվեցին համացանցում, և բնականաբար ոչ ոք լավ լուրի սպասել չէր կարող։

Նախօրեին Հակարիից արդեն առևանգել էին Վագիֆ Խաչատրյանին, ով մասնակցել էր Արցախյան առաջին պատերազմին, իսկ տղաները նոր էին ավարտել իրենց պարտադիր զինվորական ծառայությունը։

Անորոշությունն ավելի էր մեծանում, երբ կիսասով մարդկանց սպառնում էին նաև բանտարկությամբ, և ոչ ոք չգիտեր՝ ինչ կլինի, եթե իրենք էլ հանկարծ հայտնվեն Հակարիում։ Թերևս հենց այս հանգամանքներն էին ստիպում շատերին վառել իրենց լուսանկարները կամ նետել դանակները, մեդալներն ու այլ հուշանվերներ, որոնք կապված էին ծառայության կամ պատերազմների հետ։

Վահեի խոսքով՝ ամենածանր պահերից մեկը հենց հարցաքննությունն էր․ յուրաքանչյուրին առանձին էին քննում, և չգիտեին՝ ինչ ասել։ «Միակ ուժը, ով կարող էր մեզ այնտեղից ողջ-առողջ դուրս բերել, Աստված էր։ Հավատը մեզ օգնության է գալիս ամենադժվար պահերին։ Բայց ես կուզեի, որ մարդիկ միշտ հավատան և հավատքի օգնությամբ անցնեն իրենց կյանքի թե՛ խնդրահարույց, թե՛ լուսավոր ժամանակները։ Երբ այնտեղ էլ գիրք խնդրեցինք՝ մեզ Աստվածաշունչ բերեցին»,– պատմում է Վահեն։

Դատավարությունների ժամանակ շատ քիչ բան էին հասկանում։ Սկզբում իմացան, որ պետք է 20 տարի մնան Բաքվում։ Գտնվելով թշնամու երկրում՝ լսել, որ դեռ 20 տարի էլ պետք է դատապարտված լինես՝ սարսափելի էր։

«Հիմնականում դատավարությունը ադրբեջաներեն էր, որոշ բաներ՝ ռուսերեն։ Բայց փաստաթղթերը մեծամասամբ իրենց լեզվով էին, և մեզ ստիպում էին ստորագրել թղթերի տակ, որոնցից ոչինչ չէինք հասկանում»,– հիշում է նա։

Օրերն անցնում էին, և բանտախցում նրանց միավորում էր աղոթքն ու իրար հաջորդելով Աստվածաշունչ կարդալը։ Հեռուստացույցը, որ դրված էր ճաղերից այն կողմ, միայն սպորտային ալիք էր ցույց տալիս․ «Եվ նույնիսկ սպորտային ալիքով տեսնում էինք, որ Բաքվում «հեռուստաաստղ ենք»»,– կատակում է Վահեն։

Հետո լրատվականներով տարածվեց, որ հակառակորդ երկրի նախագահը ներում է շնորհել երիտասարդներին, և 20 տարվա պատիժը փոխարինվել է 10 օրով։

«Իրենք հատկապես նշում էին, որ 30 տարվա մեջ այսքան լավ վերաբերմունք չէին տեսել։ Նման դեպք դեռ չէր եղել, որ գերի ընկնեն ու այսքան շուտ ազատ արձակվեն»,– ասում է Վահեն։

Մեքենայով Բաքվից հասան Հայաստանի սահման 13 ժամում։ «Առաջինը մեզ Սյունիքը դիմավորեց։ Այսպես ասած՝ Հայաստանը գրկեց մեզ տասնօրյա թշնամանքից հետո։ Մենք մեզ երջանիկ էինք զգում, քանի որ հայրենիքում էինք։ Մեզ գրկում ու դիմավորում էին։ Տասը օր լսել ադրբեջաներեն, որից բան չէինք հասկանում, և վերջապես հայտնվել հայրենիքում ու լսել հայերեն․ դա անբացատրելի զգացողություն էր։ Կային օրեր, որ պարզապես ուզում էիր հարազատ, հասկանալի բառ լսել»,– պատմում է Վահեն։

Այս պատմությունը ոչ միայն գերի ընկած երեք երիտասարդների անձնական փորձառությունն է, այլև հիշեցում՝ որքան մեծ ուժ ունի հավատը և որքան անգնահատելի է հայրենիք վերադառնալու զգացողությունը։ Վահեի խոսքերը հնչում են որպես կոչ՝ դժվարին պահերին չկորցնել հավատը և գնահատել ու սիրել հայրենիքը։

Մարիամ Սարգսյան