«Իրական» Հայաստանը չի ճանաչել հայության ցեղասպանությունը Նախիջևանում, Գարդմանք-Ուտիքում, Բաքվում, Արցախում

Step1.am-ի հարցերին պատասխանել է Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից փախստականների համագումարի համակարգող Մարիամ Ավագյանը։

–Տիկին Ավագյան, Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ Հայաստանի ու Արդբեջանի միջեւ խաղաղություն է հաստատվել, բայց տեսնում ենք, որ Ադրբեջանի պաշտոնյաների հնչեցրած հայտարարությունները եւ գործընթացները կարծես այլ բան են փաստում։ Ի՞նչ խաղաղության մասին է խոսքը։

-Խաղաղությունը հստակ տրամաբանություն ու փլիսոփայություն ունի, եւ դրա հաստատման համար պարտադիր է դրանք իրապես ընկալել։ Իսկ ես կարծում եմ, որ դրանց ընկալումից մեր քաղաքական իշխանական վերնախավին զրկեցին արդեն 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին, հետո հայկական իշխանական համակարգը չփորձեց այլևս հասկանալ ու ընկալել, փոխարենը տարավ պետականության ու բանակի անվտանգային հիմքերի քայքայման, կոռոզիայի։ Այսօր էլ իշխանական համակարգում բացակայում է խաղաղության հաստատման անհրաժեշտ հիմքերի, առաջնահերթությունների գիտակցումը, ընկալումը, ու որևէ հայտարարություն չի կարող փակել ու կոծկել այդ ճեղքը, այդ դատարկությունը։

Թվում էր, թե 2020-2023 թվականներին մեր դեմ ընթացած ցեղասպանական պատերազմը պետք է ստիպեր իշխանություններին սթափվել ու ելնել մեր դիմադրողականության ամրացման պահանջից, բայց ոչ, դրա քայքայումը օր-օրի խորանում է։ Ինձ մոտ հաստատվել է միտք, որ նոյեմբերի 9-ի հայտարարության առաջին էջը մեզանից կոծկած են պահում, որը վերնագրված էր «Հայաստանի վերջնական կապիտուլյացիա և ոչնչացում»։ Ու եթե իրավմամբ խոսքն այսօր խաղաղության մասին է, ապա դա կոչված պետք է լինի նախ և առաջ կասեցնելու հայության դեմ շարունակական ընթացող ցեղասպանությունը։ Սակայն «իրական» Հայաստանի խաղաղության փլիսոփայությունը հուշում է , որ մեր դեմ ընթացող ցեղասպանությունը կրկին անգամ քողարկվում է հերթական աշխարհաքաղաքական ձեռնածությամբ, ինչպես, օրինակ, 2020-ի վերջին էր՝ ռուսական «խաղաղապահի» Արցախ մուտքով։

Երբ ես խաղաղություն եմ ասում, իմ աչքերի առաջ տեսնում եմ մեծ քանդակագործ Արա Հարությունյանի «Արծիվը» իմ Բանանց գյուղում, որի աչքերում խորհրդային թուրքը Անդրանիկի հայացքն էր բռնացրել ու վախից գիշերը եկավ ու ավերեց այդ արձանը։ Երբ ես խաղաղություն եմ ասում, ապա զգում եմ «Մայր Հայաստանի»՝ իր հողի վրա սփռած զգոն հայացքն ու թրի զսպանակված շառաչյունը։

«Իրական» Հայաստանի  խաղաղության փլիսոփայությունը ընկճող, նսեմացնող, կոտրող, հոգեբանական ահռելի պրեսինգ է ամենօրյա իր հացը քրտնքով վաստակող հայ մարդու հանդեպ։ Բանակի համար բյուջեյից ծախսերն են կրճատում, մյուս կողմից կասկածի տակ է, թե ինչ համարժեք ուսումնական գործընթաց կա բանակում, կամ էլ այս ու այն կողմից ես լսում եմ, որ դիրքերում կանգնած մեր զինվորների սնունդը ինչ-որ առաքիչների միջոցով է տեղ հասցվում, սննդի ողջ ծախսը փաստացի զինվորի ծնողների վրա է, այնպես, ինչպես որ կար 2000-ական թվականներին։ Ինձ մտահոգում է մի առանցքային հարց ևս, թե ի՞նչ գիտելիք է կրում և զինվորներին փոխանցում բանակի սպայական կազմը կամ հոգեբանական ամենօրյա պրեսինգը ի՞նչ մատրիցա է ձևավորել սպաների մոտ։ Չմոռանանք, որ 1991-1994 թվականներին Արցախյան գոյամարտի մասնակիցների գերակշիռ հատվածը բարձրագույն կրթությամբ էր։ Սրանք արժեքավոր «մանրուքներ են» մեր պաշտպանական համակարգի համար և սրանք են ձևավորում հաջորդ հարցը, թե ի՞նչ խաղաղության մասին կարող է խոսքը լինել, և ամենագլխավոր հարցը՝ այդ ու՞մ հետ խաղաղություն։

«Իրական» Հայաստանի փլիսոփայության ֆոնին, երբ մորթվելուց փրկվելու մեր բնազդն անգամ բթացնում են, Բաքվի արյան վրա տեղավորված մեր իրական թշնամին ստեղծում է բազմազան առիթներ, հիմա էլ օկուպացված Քարվաճառում, որ իր շնչած-արտաշնչած հայատյացությունը այնտեղից տարածի, որ հանկարծ ու չդադարեն նորացված աշխարհաքաղաքական ծխածածկույթի տակ մոռանալ հայության գոյության մասին։ Հստակ ռազմականացման քայլեր, սպառնալիքի հնչեցում, նոր տարածքներ «վերադարձնելու» կոչեր, ահա սա է հնչել ի հակակշիռ «իրական» խաղաղության։ Այսինքն, հայության դեհումանիզացիան չի դադարել, հայությանը կողոպտելու, մորթելու, ոչնչացնելու բնազդը միշտ էլ արթուն  է պահվում, և դա հենց պետական մակարդակով ու անթաքույց։

Այսօր Բաքվի պետության վերահսկողության տակ մնացած հայոց կենսատարածքում հայեր չեն մնացել, անգամ Արցախը ցեղասպանվելով հայաթափեցին։ Սակայն, «իրական» Հայաստանը մինչ օրս չի ճանաչել հայության ցեղասպանությունը ոչ Նախիջևանում, ոչ Գարդմանք-Ուտիքում, ոչ Բաքվում, ոչ Շիրվանում, ոչ էլ Արցախում։ Ահա թե ինչն է խթանում ու գրգռում հայակեր առաջնորդի ախորժակը ցեղասպանությունը «իրական» Հայաստան մտցնելու համար։ Վստահ է, որ մարդկության դեմ իր հանցանքների համար միջազգային օրենքը չի գործի, քանի որ «իրական» Հայաստանը խաղաղության հաստատման ու պահպանման պատրվակով միջագային օրենքները գործողության մեջ չի դնի, անգամ ի նպաստ հայության փրկության։ «Իրական» Հայաստանի խաղաղության տրամաբանությամբ հայությունը պետք է ինքն իրեն զրկի իրավունքներից, ինքն իրեն ոչնչացնի։ Արցախի  վերադարձի հարցը փակված հայտարարելը ինքնաոչնչացման ընթացքի մասին է, քանզի Արցախի վերադարձը մնում է հայության կենսունակության սյուներից մեկը։

Այսօր էլ պահանջված է, որ հայությունը առաջ տանի՝ «Անջատում հանուն փրկության» սկզբունքը, ինչի համար դեռևս 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Հայկական ԽՍՀ Գերագույն Խորհուրդը և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհուրդը համատեղ կայացրին Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին որոշում։ Այո, Արցախը իրավական դաշտում իրողություն է դարձրել այդ սկզբունքը։ Իսկ այսօր «իրական» Հայաստանը ուղղակի դեմ է խոսում այդ իրավական քայլին, չունենալով դրա համար որևէ լիազորություն, չէ՞ որ Հայկական ԽՍՀ-ի  իրավահաջորդը 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշմամբ ստեղծված ու կայացած պետությունն է, իսկ այսօրվա «իրական» Հայաստանը արդյունք է 2020-2023 թվականներին մի շարք ցեղասպան պետությունների աջակցությամբ Բաքվի ցեղասպան պետության հերթական ագրեսիայի ու օկուպացիայի։ Ի՞նչ խաղաղություն ցեղասպանի հետ, երբ դա օկուպացրել է Հայաստանի տարածքների շուրջ 30 տոկոսը։ Պա՞րզ է, թե ինչպես են ցեղասպանին տալիս ինդուլգենցիա ու ինչպես գրգռում հայակերի ախորժակը։

-Արդյոք Ադրբեջանի հասարակությունը որքանո՞վ է պատրաստ կամ ցականում հայերի հետ խաղաղ ապրել։ Ընդամենը երկու տարի առաջ Արցախում տեղի ունեցան ցեղասպանական գործողություններ, ադրբեջանցիները նույն վայրագություններն իրագործեցին Արցախի տարածքում, ինչ նախկինում իրագործել էին Բաքվում, Սումգայիթում եւ այլ բնակավայրերում հայերի նկատմամբ։ Բայց արի ու տես Հայաստանոմ էլ մարդիկ կան,  որոնք ՔՊ-ականների թեզն են առաջ տանում եւ հիշեցնում, թե ինչ «խաղաղ» էին հայերն ապրում ադրբեջանցիների հետ։ Ի՞նչ խաղաղության մասին է խոսքը։

-Երբ կենցաղում, սոցցանցերում մեկ էլ ինչ-որ սադրիչներ, այո դա պատահական չի լինում, այլ սադրում են, խոսում են, թե ինչ «խաղաղ ու բարեկամական» համատեղ կյանքով են ապրել, ապա կուզեմ շարքային հայ մարդուն բազում դեպքեր հիշեցնել, թե ինչպես են 1970-ականներին, ասենք, օրը ցերեկով վերաբերել նույն Մասիսի մեջ ու հարակից բնակավայրերում, հատկապես աղջիկների հանդեպ, կամ ԵՊՀ Հանքավանի ուսանողական ճամբարի ուսանողների հանդեպ հարևան Թաքառլու գյուղի երիտասարդները 1970-ականներին, ինչպես էին 1960-ականներին վարդենիսցուն հյուրընկալել Քելբաջառում, ապա գիշերը գլխատել ու մարմինը նետել անտառում… Դեպքերը անհաշիվ են, ամեն անգամ դաժան, անասելի վայրագ։ Բնության մեջ չկա նման մի գազան, գիշատիչ, որ իր զոհին այդպես տանջի ու հրճվի դրանով, կամ զբաղվի դիակի հետ բռնությամբ, ինչպես, օրինակ, Հադրութում 1988 թվականին ու 2020 թվականին, կամ 2023-ին՝ երեխաների հետ, ու սրանք միայն մի քանի օրինակներ են…

Ես ուզում եմ հակադարձել նաև այն առումով, թե ինչպես Ժիրայր Լիպարիտյանը և դրա նմանները, ովքեր բացարձակ անտեղյակ են (կամ էլ լավ տեղյակ են, բայց թրքական ծրագրի վրա են աշխատել) 1988-1994 թվականներին հայերի դեմ Սումգայիթում, ԼՂԻՄ-ում, Բաքվում, Նախիջևանում, Գարդման-Ուտիքում կատարվածից, մեկ էլ կարող է ասեն, թե իբրև հայերն էլ են նույնը արել։ Թող նման թրքական փողասերները բերեն օրինակներ, ասենք նման այն բանին, ինչ արել էին 1988 թվականի նոյեմբերի վերջին Կիրովաբադ-Գանձակում, երբ 12 տարեկան հայուհուն մորթազերծ էին արել ու հետո մարմինը ուղարկել ծնողներին, կամ երբ Քարհատ-Դաշքեսանում 1988 թվականի վերջին բաց էլէկտրական սալիկի վրա խորովում էին նորածին հային ու տեսանկարը ուղարկում հայերին, այդ նյութը այսօր էլ համապատասխան պետական օղակներում կա։ Իհարկե, լիպարիտյանները կասեն, թե դրանք էլ դնում են տարատեսակ լուսանկարներ և այլն, այո, դրանց հիշեցնենք, (իսկ իրենք իրենց անտեղյակի տեղ են դնում, դա է փող ապահովում),  որ փորձագետները մեկիկ-մեկիկ պարզում են, որ դրանց ներկայացրածները կեղծիք են, ու դա էլ հայության ոչնչացման պլանի բաղադրիչ է։ Հայը, ինչքան էլ վրեժից դրդված գնա դաժանության, նա երբեք երեխայի կամ կնոջ հետ չի կարող վարվել այնպես, ինչպես բնորոշ է թուրքին, իսկ դիակի՞ հետ․․․ Իսկ դա թուրքի համար հպարտություն է՝ Սլոյանի գլուխը ման տալ բնակավայրերում ու ստանալ հանրության հրճվանքը, հայ կանանց բռնաբարել Բաքվի բակերում կամ ողջակիզել երեխաների հետ ու ստանալ շրջապատող զանգվածի, նաև կանանց ցնծությունը։ Նորից հիշեցի հանճարեղ Դարվինին, որ այս պոպուլյացիան էվոլյուցիոն ընթացքում հարմարվել ու պահպանվել է այնպես, ինչպես կա, իսկ Ամենայն հայոց բանաստեղծը կասի, թե «հազար տարում մարդակերից դարձավ մարդասպան», թեև իմ կարծիքով, բանաստեղծը բավական շտապել է ժամանակի հաշվարկի մեջ։

Վերջերս իմ հայրենակից Արթուր Ղազարյանը հարցազրույցի ժամանակ ասում է, «եթե «խաղաղություն» է հաստատվել, կարո՞ղ եմ գնալ Գանձակ, տեսնել մեր տունը», իսկ հայրենակցուհի Սվետլանա Ղուլյանը գրում է. «Իսկ Ադրբեջանում մի հայ չի մնացել, չի էլ կարող մնալ՝ արյունը կխմեն»։ «Արյուն խմելու» դրանց կերպարը խորն է նստած ոչ միայն հայի պատկերացումների մեջ, թե Մերձավոր Արևելելքը, թե Եվրոպան ունեն այդ մասին իրենց հստակ վերաբերմունքը, բայց այլ բան է աշխարհաքաղաքականությունը։ Եվ այդ առումով է, որ իմ հայրենակցուհի, Շահումյանից փախստական Սվետլանա Ղուլյանը շարունակում է իր գրառումը՝ «Ճիշտ ժամանակն է ցեղասպանության հայտ ներկայացնելու, թե՞ պարտված պետությունը պահանջներ ներկայացնելու իրավունք չունի»։

Աշխարհաքաղաքականությունը հուշում է, որ այո, կարիք կա կրկին հնչեցնելու ցեղասպանության հարցը Բաքվի հայաթափ պետության դեմ, ու միայն նման հայտերն են, որ կապահովեն մեր դիմադրողականությունը ու դուրս կհանեն մեզ ծանր թմբիրից, զգոնություն կբերեն մեր ժողովրդին, ինչը բնորոշ է միայն ու միայն պաշտպանված, ուժեղ ու պետություն պահող ժողովրդներին։

Հ.Գ. Ես գիտեմ, որ դեռ երկար ժամանակ չեմ ունենա հնարավորություն՝ գնալ իմ հայրենի գյուղ կամ հայրական տուն, անգամ «տուրիստի» կարգավիճակով, քանի որ իմ հայրական տունը, իմ հայրենի գյուղը զավթածների հոտը օժտված է ոչ միայն գենետիկ հայատյացությամբ, այլ այս վերջին մի 30 տարիների ընթացքում դրանց պետական մակարդակով, անթաքույց, ի լուր համայն աշխարհի «կրթեցին» հայատյաց ու հայահալած, որ, այո, իր հայրենիքում անգամ «տուրիստի» կարգավիճակով հայտնված հայի արյունը կխմեն։ Սա է մեր կենսափորձից ունեցած եզրահանգումը։ Ուրիշ ոչինչ։

Ռոզա Հովհաննիսյան