Ո՞վ է Արցախի արտաքին գործերի նախարարը

Երեկվա միջոցառումները՝ նվիրված Արցախի անկախության օրվան՝ «Արցախի կանչը» հուշարձանի բացումը Եռաբլուրում, Դաշնակցության կողմից կազմակերպված միջազգային համաժողովը և երեկոյան՝ Ազատության հրապարակում կայացած հանրահավաքը, անցան առանց սովորական ատելության արձագանքների։ Իշխող կուսակցության կողմից Փաշինյանի ոճով ևս քաղաքական գնահատականներ չեղան։

Արցախի նախկին նախագահ Սամվել Շահրամանյանը հայտարարեց, որ Արցախի օրենսդիր, գործադիր և դատական ​​մարմինները շարունակում են գործել, և չի բացառվում, որ նոր նախագահ ընտրվի։

Այս հայտարարությունը շատերի կողմից ընդունվեց տարակուսանքով։ Հարցեր չկան խորհրդարանի և օմբուդսմենի վերաբերյալ՝ հատկապես այս տարվա մայիսի 20-ից հետո նոր խոսնակի ընտրությունից հետո, Արցախի խորհրդարանն արդեն հասցրել է մի շարք կարևոր հայտարարություններ անել։ Արցախի օմբուդսմենը նույնպես աշխատում է իր հնարավորության չափ։ Կան հայտարարություններ մշակույթի նախարարության անունից և հարցազրույցներ պետական ​​նախարարի հետ։

Իսկ մնացա՞ծը։ Արցախն ունի՞ արտաքին գործերի նախարար։ Եթե այո, ապա ինչո՞ւ է նրա անունը գաղտնի պահվում։ Ի վերջո, նրա լիազորություններում ոչ մի անբնական բան չկա. Հայաստանի կառավարությունը չի ճանաչում Արցախը որպես Հայաստանի մաս (չնայած դա ամրագրված է Հայաստանի անկախության հռչակագրում և 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման մասին որոշմամբ), միաժամանակ Հայաստանը չի ստանձնում միջազգային ասպարեզում արցախցիների իրավունքներն ու շահերը ներկայացնելու պարտավորությունը։ Սա նշանակում է, որ արցախցիներն իրենք են ստիպված ներկայացնել իրենց կոլեկտիվ իրավունքները։ Իսկ երբ Արցախով հետաքրքրված մարդիկ ժամանում են Հայաստան, նրանք պետք է հանդիպեն ոչ թե առաջին պատահածի, այլ լիազորված անձի հետ։

Արցախի խորհրդարանը, հայկական ընդդիմության հրահրմամբ, «հորինել» է անիրագործելի մի տարբերակ՝ հաստատել է Վարդան Օսկանյանի գլխավորած «Կոմիտեի» մանդատը, որը, սակայն, չի կարող ընկալվել որպես արցախցիների կողմից լիազորված մարմին։ Իսկ «արցախցիների վերադարձի» գաղափարի առաջ տանելը առանց կոնկրետ մեխանիզմների ամբողջությամբ զրկել է այս կոմիտեին արցախյան հասարակության վստահությունից։

Արցախն ունի՞ սոցիալական հարցերի նախարար։ Սա այսօր երկրորդ կարևորագույն պաշտոնն է Արցախի ժողովրդի շահերի տեսանկյունից։ Հայաստանում լիազոր մարմնի բացակայության պայմաններում, որը կենտրոնացված կերպով կզբաղվի արցախցիների սոցիալական իրավունքներով, Արցախի սոցիալական ապահովության նախարարությունը կարող է դառնալ բազմաթիվ հարցեր լուծելու լավ հարթակ։ Եթե նման նախարարություն գոյություն ունի, ինչպես պնդում է Սամվել Շահրամանյանը, ապա ինչո՞վ է այն զբաղված։

ՀՀ-ի և Արցախի միջև հարաբերությունները չեն ինստիտուցիոնալացվել Հայաստանի անկախության հանրաքվեից ի վեր։ Եղել են բոլոր տեսակի ձևաչափեր՝ փաստացի միացում, երկու պետության բաժանում, միջկառավարական համաձայնագիր, միջպետական ​​վարկ, «ղարաբաղյան կլանը իշխանություն», Արցախը Հայաստան է և վերջ, ես չեմ կարող ներկայացնում արցախցիներին, քանի որ նրանք ինձ չեն ընտրել, մենք կորցրել ենք Արցախը, բայց ձեռք ենք բերել Հայաստանը։ Սա էվոլյուցիայի ներկայիս կետն է, որը հիմնված է ինքներս մեզ խոստովանելու վախի վրա․ մենք չենք կարողանում ասել, որ Արցախը Հայաստանի մաս է, և յուրաքանչյուրն ունի իր պատասխանատվության բաժինը։

2023 թվականի սեպտեմբերից ի վեր Հայաստանի կառավարության վերաբերմունքը արցախցիների նկատմամբ այս էվոլյուցիայի շարունակությունն է։ Նիկոլ Փաշինյանն ասում է, որ Հայաստանում երկրորդ կառավարություն չպետք է լինի։ Հայաստանում երկրորդ կառավարության կարիք չէր լինի, եթե Հայաստանը, հիմնվելով իր Անկախության հռչակագրի և Սահմանադրության վրա, արցախցիներին համարեր Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներ, ցեղասպանության և հայկական հողերի մի մասի օկուպացիայի պատճառով ներքին տեղահանված անձինք։ Երկրորդ կառավարություն պետք չէր լինի, եթե Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը ներկայացներ Արցախի և արցախցիների շահերը, և եթե արցախցիների սոցիալական իրավունքների բավարարվեն ոչ թե որպես բարեգործություն, այլ որպես պարտավորություն։

Կար մի ժամանակ, ինչպես ասում է Պարույր Հայրիկյանը, երբ Արցախում նույնպես անցկացվեցին Հայաստանի Գերագույն խորհրդի ընտրություններ, և Արցախից 7 պատգամավոր ընտրվեց Հայաստանի խորհրդարան։ Սա կարճ ժամանակահատված էր, երբ Հայաստանը իսկապես լուծեց Արցախի հարցը և բավարարեց Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը։ Եւ սա միակ հնարավոր լուծումն է։

Դրա մերժումը ամեն ինչ վերադարձրեց 1988 թվականից առաջ եղած իրավիճակին՝ Արցախի անկախության ժամանակավոր հռչակագրով, որը նույնիսկ Հայաստանի կողմից չէր ճանաչվել։ Հայաստանի ներկայիս կառավարությունը, պնդելով, որ «փակել» է Արցախի հարցն, այն հանձնելով՝ անկեղծ չէ։ Անկախ նրանից, թե ով կբացի կամ կփակի, Արցախի հարցը գոյություն ունի, և այն ունի միայն մեկ լուծում՝ վերամիավորում Հայաստանի հետ։ Մնացածը ինքնաանդամահատում է։