Էրդողանը Նախիջևանը չի տա Ալիևին. «Թրամփի ճանապարհի» նոր երթուղին

Նախիջևան

Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Հաքքան Ֆիդանը նշել է, որ Ադրբեջանի կողմից Արցախը գրավելուց հետո Նիկոլ Փաշինյանը «պատմական ռիսկի դիմեց խաղաղության և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների առումով»։

Այս գործընթացի համար շնորհակալություն հայտնելով Ալիևին՝ Ֆիդանը նշել է, որ Թրամփը Վաշինգտոնում հաստատել է պատմական համաձայնագիրը։ Նրա խոսքով՝ Վաշինգտոնում վերջնական ստորագրությունները դեռևս դրվել, և ստորագրումը սպասվում է հաջորդ տարվա առաջին կեսին։ «Հենց որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վերջնական համաձայնագիրը ստորագրվի, մենք նույնպես արագ կկարգավորենք հարաբերությունները Հայաստանի հետ», – ասել է Ֆիդանը։

Այսպիսով, Թուրքիան պնդում է, որ Թրամփի և Փաշինյանի հնարքը ձախողվել է, և Թուրքիան չի  կարգավորի հարաբերությունները Հայաստանի հետ, մինչև Երևանը չփոխի իր Սահմանադրությունը։ Հաջորդ տարվա առաջին կեսին, ինչպես հայտնի է, Հայաստանում պետք է ընտրություններ անցկացվեն, և հնարավոր է, որ ընտրությունների հետ միաժամանակ անցկացվի նոր Սահմանադրության ընդունման վերաբերյալ հանրաքվե։

Առանց Հայաստանի նոր Սահմանադրության, որի մեջ հղում չի լինի Անկախության հռչակագրին, Թուրքիան և Ադրբեջանը չեն ունենա «տարածքային ամբողջականություն»։ Ընդհակառակը, նրանց իրավունքները ոչ միայն Արցախի, այլև Նախիջևանի, Կարսի և Սուրմալուի նկատմամբ կասկածի տակ կմնան։

Բաքուն և Անկարան չեն կարող կարգավորել հարաբերությունները Հայաստանի հետ, քանի դեռ Երևանը չի հրաժարվել սեփական հողերի նկատմամբ իր իրավունքներից և չի ճանաչել ռուսների և թուրքերի կողմից կրակով և ցեղասպանությամբ գծված սահմանները։ Այսօրվա Սահմանադրությունը դա չի ճանաչում։

Վաշինգտոնում հանդիպումը տեղի է ունեցել առանց Թուրքիայի, և դա Անկարայում դժգոհություն է առաջացրել։ Ավելին, “Թրամփի ճանապարհը” ոչ թե Թուրքիայից Ադրբեջան, այլ Ադրբեջանից Նախիջևան ճանապարհ է, ինչը պաշտոնապես նշված է եռակողմ հռչակագրում։ Եվ պատահական չէ, որ ճանապարհը անվանվել է TRIPP, ինչը շատ է հիշեցնում սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդության անվանումը, որը կարող է աննկատ քայքայել ամբողջ մարմինը։

Թուրքագետ Անդրանիկ Իսպիրյանը կարծում է, որ Թուրքիան դժգոհ էր Վաշինգտոնում կայացած հանդիպման արդյունքներից։ Հենց սա է, նրա կարծիքով, Սերդար Քըլըչի Հայաստան այցի պատճառը։ Թուրքագետը կարծում է, որ Թուրքիան դեռ ունի պահանջներ, որոնց մասին դեռևս բացահայտ չի խոսում, գուցե որպեսզի չվնասի իր համար հարմար ներկայիս Հայաստանի իշխանությունների դիրքերին։

Թուրքիան, ըստ երևույթին, կաշխատի «Թրամփի ճանապարհի» վերաբերյալ Վաշինգտոնի համաձայնագրերը խափանելու և իր սեփական հաղորդակցությունները Հայաստանի միջով անցկացնելու ուղղությամբ։ Այս առումով հետաքրքիր է, որ Քըլըչը Հայաստանում քննարկել է Կարս-Գյումրու երկաթուղու վերականգնման հարցը, որը որևէ կապ չունի «Թրամփի ճանապարհի» հետ, իսկ ավելի ճիշտ՝ ամբողջությամբ ստվերում է դրա արդիականությունը։ Ավելին, Կարս-Գյումրու ճանապարհը կարող է անփոփոխ պահել Նախիջևանի ներկայիս կարգավիճակը, որը, ըստ Կարսի պայմանագրի, ժամանակավորապես փոխանցվել է Ադրբեջանին՝ Թուրքիայի պրոտեկտորատի ներքո։ Անկարան չի պատրաստվում Նախիջևանը «տալ» Ադրբեջանին և Ալիևին դարձնել տարածաշրջանային «ալֆա առաջնորդ»։ Եվ դրա համար Ադրբեջանից Թուրքիա տանող ճանապարհը չպետք է անցնի Նախիջևանով։

Իրանը ևս շահագրգռված է, որ Բաքուն կապ չունենա Նախիջևանի հետ Հայաստանի միջոցով։ Ինչպես հայտնի է դարձել The Jamestown Foundation-ին, Իրանն ամեն ինչ անում է, որպեսզի «Զանգեզուրի միջանցքը», որը պետք է Նախիջևանի միջոցով կապի Ադրբեջանը Թուրքիայի հետ, անցնի «հայ-իրանական սահմանից հնարավորինս հեռու» և չխոչընդոտի հայ-իրանական տարանցմանը։ Եթե ​​նայեք քարտեզին, կպարզվի, որ Իրանի համար ավելի շահավետ կլինի, եթե ճանապարհը անցնի Երասխով, որտեղով, ի դեպ, անցնում է գործող Երասխ-Գյումրու երկաթուղին։

Ուղիղ 3 տարի առաջ Բաքուն փորձեց ճեղքել այս ճանապարհը՝ հարձակվելով Ջերմուկի վրա, որպեսզի այնտեղից հասնի Սիսիան և Երասխ։ Այդ ժամանակ հայ զինվորականներին և միջազգային գործիչներին հաջողվեց կանխել այս սցենարը։

«Թրամփի ճանապարհի» երթուղին իրականում դեռևս հրապարակված չէ։ Հնարավոր է՝ Բաքուն և Անկարան քննարկում են «Թրամփի ճանապարհի» ոչ թե մեկ, այլ երկու ճյուղ՝ մեկը հայ-իրանական սահմանի երկայնքով դեպի Նախիջևան, իսկ երկրորդը՝ Երասխով ուղիղ դեպի Մարգարա և Թուրքիա։ Երասխով անցնող “թուրքական” ճանապարհը կկտրի Սյունիքն ու Վայոց ձորը Հայաստանից և թույլ կտա Թուրքիային պահպանել իր տարածաշրջանային գերիշխանությունը։

Հայտնի չէ, թե որ երթուղին են քննարկել վերջերս Բաքու և Երևան ժամանած ամերիկացի պաշտոնյաները։ Սակայն Քըլըչը Հայաստանում խոսեց միայն Կարս-Գյումրու ճանապարհի մասին։ Իսկ Ֆիդանը, Քըլըչի այցից հետո, ասաց, որ մինչև հաջորդ տարվա կեսերը, այսինքն՝ մինչև Հայաստանում սահմանադրական հանրաքվեի անցկացումը, ոչինչ չի լինի։

Տարածաշրջանի սահմանների բանալին Հայաստանի ձեռքում է, և թե ով կդառնա տարածաշրջանի «ալֆա առաջնորդը», կախված կլինի հայ հասարակության՝ իր աշխարհաքաղաքական և քաղաքակրթական դերը հասկանալու կարողությունից։

Նաիրա Հայրումյան