Հանցավոր դավադրություն, քողարկված արյունալի պատերազմով

Փառք նահատակներին և կեցցե՛ Հայաստանի Հանրապետությունը, – գրել է Նիկոլ Փաշինյանը իր Ֆեյսբուքյան էջում՝ Արցախում Հայաստանի դեմ 44-օրյա պատերազմի մեկնարկի հինգերորդ տարեդարձի առթիվ։

Քաղաքական և բարոյական գնահատականի բացակայությունը նույնպես գնահատական ​​է, որը կոչված է թաքցնել կեղտոտ դավադրությունը։

Մինչ օրս Հայաստանի խորհրդարանը քաղաքական գնահատական ​​չի տվել 2020-2023 թվականներին Արցախում տեղի ունեցածի վերաբերյալ։ Անդրանիկ Քոչարյանի հանձնաժողովի կողմից սկսված 44-օրյա պատերազմի հետաքննությունը մնում է խիստ գաղտնի։ Թեկուզ ի՞նչ կարող էր բացահայտել այս հետաքննությունը՝ որ արցախցի սպանե՞րն էին մեղավոր Շուշիի հանձնման համար, թե՞ որ արցախցիներն էին մեղավոր Արցախում ռուս «խաղաղապահների» տեղակայման համար։ Կամ որ նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը ստորագրվել է Փաշինյանի կողմից զենքի սպառնալիքո՞վ։

Ի՞նչ է իրականում պատահել։ Կարելի՞ էր խուսափել պատերազմից, հազարավոր զոհերից, տարածքային կորուստներից և մարդկային մեծ ողբերգությունից։ Հնարավո՞ր էր հանձնել Արցախը և լուծարել Երրորդ Հանրապետությունը առանց արյունալի պատերազմի։ Պատասխանը ակնհայտ է՝ ոչ։ Հանցավոր գործարքը պահանջում էր արյունալի պատերազմ՝ Հայաստանի անխուսափելի պարտությամբ։

44-օրյա պատերազմին առաջին իսկ օրվանից բնորոշ քաոսը դժվարացնում էր իրավիճակի հստակ գնահատումը։ Չնայած Հադրութի կողմից ճեղքման և թշնամու՝ դեպի Շուշի ակնհայտ առաջխաղացման, հայկական կողմը պաշտպանական բավարար միջոցներ չեր ձեռնարկել այդ ուղղությամբ։ Հայաստանը նախ հայտարարեց զորահավաք, ապա չեղարկեց այն՝ փոխարինելով այն պատերազմին կամավոր մասնակցելու կոչով։ Ռազմական հրամանատարությունն իրականացնում էին բանակի հետ կապ չունեցող անձինք։ Նիկոլ Փաշինյանի կնոջ և որդու ներկայությունը Ստեփանակերտի շտաբում, ըստ երևույթին, նպատակ ուներ բոլորին համոզել, որ Փաշինյանը չի հանձնում Արցախը և պատրաստ է զոհաբերել նույնիսկ իր ընտանիքը։

Միևնույն ժամանակ, Արծրուն Հովհաննիսյանի լրատվական հաղորդագրությունները օրեցօր ավելի ու ավելի անվստահելի էին դառնում։ Այլևս ոչ ոք չէր վստահում նրանց, բայց ժողովուրդը չէր կարող հավատալ, որ պետությունը կարող է նման մասշտաբով ստել սեփական հանրությանը։

Նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը կայծակի պես հնչեց։ Ակնայի, Քարվաճառի և Քաշաթաղի հանձնումը առանց մեկ կրակոցի բացարձակապես անհավանական էր։ Հետագայում Ալիևը խոստովանում էր, որ ինքն այլևս ուժ չուներ Քարվաճառը և Քաշաթաղը գրավելու համար։ Այլ կերպ ասած, նրանք այս տարածքները ստացել են բացառապես գործարքի շրջանակներում։

Ռուսական զորքերը պատրաստվում էին տեղակայվել Ղարաբաղում հուլիսից ի վեր, ինչը խոստովանել են ռուս խաղաղապահները, որոնք ընկերացել էին արցախյան զինվորականների հետ։ Սա ավելի է ընդգծում 44-օրյա պատերազմի համաձայնեցված բնույթը՝ արյունալի դրամա, որը թաքցնում էր հանցավոր դավադրությունը։

Նախկին պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանի խոսքով՝ հայկական կողմը պարտություն կրեց երեք պատճառով՝ պատերազմի ընթացքում զինված ուժերի վատ հրամանատարություն, որոշ ստորաբաժանումների լուծարման միջոցով բանակի թուլացում և կարգապահության բացակայություն։

Այս երեք գործոններն էլ ևս վկայում են գործարքի մասին. պատերազմը իսկզբանե պետք է ավարտվեր հայերի պարտությամբ։

Այդ ժամանակ մի քանի վերլուծաբաններ, այդ թվում՝ «Լրագիրը», գրում էին, որ Հադրութի, Քարվաճառի և Քաշաթաղի օկուպացիան կավարտվի ամբողջ Արցախի հայաթափմամբ, որին կհաջորդի հայկական պետականության լուծարումը։ Այս վերլուծաբաններին ամոթանք էին տալիս. Արցախում պնդում էին, որ ռուսները դա թույլ չեն տա, իսկ Երևանում նրանց մեղադրում էին մոլագարության մեջ։

Հինգ տարի անց Արցախը հայաթափվել է, իսկ Հայաստանի վարչապետը հայտարարում է Երրորդ Հանրապետության լուծարման մասին։ Ռուսական զորքերը մեկուկես տարի է, ինչ դուրս են եկել Արցախից. Ակնայում ստեղծված ռուս-թուրքական համատեղ կենտրոնից հեռանալուց առաջ ռուս սպաները թուրք գեներալներին զեկուցել են, որ Ղարաբաղում վերջապես խաղաղություն է տիրել։

2025 թվականի օգոստոսի 8-ին Հայաստանի իշխանությունները, Ադրբեջանի ղեկավարության հետ միասին, կոչ են արել լուծարել ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, որը կդադարի գործել դեկտեմբերին։

Սեյրան Օհանյանը հիշեցրեց, որ Հայաստանի ղեկավարությունը 2019 թվականին մերժել է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջնորդների առաջարկները: Ընդդիմությունը, այդ թվում՝ Հայաստանի երեք նախկին նախագահները, ապարդյուն կոչ են անում Փաշինյանին հրապարակել 2019 թվականի համանախագահների առաջարկները։

«Պատիվ ունեմ» խմբակցության պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը հիշեցնում է, որ սեպտեմբերի 27-ին Հայաստանում գտնվող զորքերը չեն անցել պաշտպանական ռեժիմի. ռազմական կարևոր որոշումները կայացրել են մարդիկ, ովքեր երբեք զինվորական համազգեստ չեն կրել: Նախապես հաստատված պահեստազորի զորահավաքի փոխարեն որոշվել է ջոկատներ ստեղծել։

«Պարտության համար կան բազմաթիվ պատճառներ, բայց գլխավորը պատերազմի ժամանակ գերագույն գլխավոր հրամանատարի պաշտոնում հայտնված անձի գաղափարախոսական և համակարգային մոտեցումներն են: Այս [մոտեցումները – խմբ.] երաշխավորեցին պարտությունը, որը սկսվել էր դեռևս պատերազմից առաջ», – կարծում է Աբրահամյանը։

Սեպտեմբերի 27-ին՝ 44-օրյա պատերազմի մեկնարկի հինգերորդ տարեդարձին, Փաշինյանը Մոսկվայից մեկնեց Նյու Յորք՝ մասնակցելու ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեային, որտեղ նա ելույթ կունենա վերջապես հաստատված «խաղաղության» մասին: Մեկնելուց առաջ նա մեղադրեց Հայաստանի նախկին նախագահներին՝ 18-ամյա հայ քաղաքացիներին Հայաստանի սահմաններից «դրսում» ծառայելու ուղարկելու մեջ։

Ոչ մի քաղաքական ուժ չի հակադարձել, որ 18-ամյա հայ քաղաքացիները ծառայել են այն տարածքում, որն, ըստ ՀՀ Սահմանադրության, դեռևս ՀՀ մաս են կազմում: Եվ քանի ՀՀ Սահմանադրությունն ու Անկախության հռչակագիրը ուժի մեջ են, Արցախը՝ ՀՀ օկուպացված մաս է, որտեղից հանցավոր դավադրության արդյունքում վտարվել են 150,000 ՀՀ քաղաքացիներ։

ՄԱԿ-ը լավ հասկանում է սա, բայց լուռ կլսի Փաշինյանին։