1919 թ. ամերիկյան ռազմական առաքելության զեկույցից՝ Հայաստանի մասին
- 09:54 16.10.2025
Կարս
Հայաստանը պետականություն է ձեռք բերել հազար տարի ավելի շուտ, քան բոլոր եվրոպական երկրները. Ամերիկյան ռազմական առաքելության 1919 թվականի զեկույց
«Հին ժամանակներում Հայկական թագավորությունն ուներ ելք դեպի Միջերկրական, Կասպից և Սև ծովեր: Հետագա դարերում Հայաստանի տարածքը կրճատվել է մինչև մոտավորապես 140,000 քառակուսի մղոն, մոտավորապես Մոնտանայի չափ: 1914 թվականին հայկական հողերը բաժանվել էին երկու մասի. արևելյան մասը, որը պատկանում էր Ռուսաստանին, բաղկացած էր Կարսից և Էրիվանից, ինչպես նաև ներկայիս Ադրբեջանի որոշ մասերից, իսկ արևմտյան մասը կազմում էր Թուրքական Հայաստանը, որը բաղկացած էր Վանի, Բիթլիսի, Էրզրումի, Դիարբեքիրի, Խարբերդի և Կիլիկիայի վիլայեթներից: Հայերը նաև ցրված էին Անդրկովկասում և Փոքր Ասիայում:
Հայաստանը պետականություն է ձեռք բերել հազար տարի ավելի շուտ, քան բոլոր եվրոպական երկրները՝ բացառությամբ Հունաստանի և Հռոմի: Իր քսանհինգ դարերի պատմության ավելի քան տասներկու դարերի ընթացքում Հայաստանը վայելել է անկախություն սահմաններում, որոնք փոխվել են ժամանակի իրադարձությունների հետ մեկտեղ:
Կիլիկիայից աքսորված՝ Հայերի Լևոն VI թագավորը իր կյանքի վերջին տարիներն անցկացրեց՝ փորձելով վերջ դնել Ֆրանսիայի և Անգլիայի միջև Հարյուրամյա պատերազմին։ Կիլիկյան Հայաստանի թագավորը գտնվում էր հակամարտության առաջնագծում և իրականում նախագահել է Բուլոնի խաղաղության համաժողովը 1386 թվականին, որը հանգեցրել է Փարիզի և Լոնդոնի միջև պատերազմի ավարտին և փոխըմբռնման։
Հայաստանը քրիստոնեացվել է առաքյալների կողմից, ովքեր տեսել էին մեր Տիրոջը դեռևս մ.թ. 33 թվականին։
Ազգային մակարդակով հայերը ընդունել են քրիստոնեությունը և հիմնադրել ազգային եկեղեցի 301 թվականին, որը գոյատևել է դարերով և մինչ օրս էլ կենսական նշանակություն ունի։ Հայաստանը առաջին երկիրն էր, որը պաշտոնապես ընդունեց քրիստոնեությունը։ Ավելին, այս ամենը տեղի է ունեցել հեթանոսական աշխարհում։
Հայ Առաքելական եկեղեցու հիմնադրումից հետո առաջին երկու դարերը հայ գրականության ոսկեդարն էին. հայերը հորինել են իրենց սեփական այբուբենը և թարգմանել Աստվածաշունչը մայրենի լեզվով։ Հայերը կենտրոնացել են ժամանակի խոշոր գիտական կենտրոններում՝ Աթենքում, Բորնում և Ալեքսանդրիայում։ Նրանք մշակել են ճկուն գրական լեզու, որը դարձել է ազգային կյանքի ամենամեծ ակտիվներից մեկը։
Աշխարհագրական առումով Հայաստանը գտնվում էր այն մեծ մայրուղու վրա, որով իրականացվում էին Արևելքից Արևմուտք ներխուժումները: Պարսկաստանի, սարակինոսների, իսլամի տարածման և խաչակրաց արշավանքների նկրտումները Հայաստանը վերածեցին քրիստոնեության վերջին սահմանի Արևելքում: Բնակչության առումով Հայ եկեղեցին ավելի շատ նահատակներ զոհաբերեց պարսիկներին, պարթևներին, սարակինոսներին, թաթարներին և թուրքերին հետ մղելու համար, քան որևէ այլ ժողովուրդ: Վերջին հայկական դինաստիան տապալվեց Եգիպտոսի սուլթանի կողմից Մեհմեդ II-ի կողմից Կոստանդնուպոլսի նվաճումից 78 տարի առաջ՝ 1453 թվականին»:
Ամերիկյան ռազմական առաքելության զեկույցից, 1919 թվականի հոկտեմբերի 16