Հիմա էլ Պատարայի խաչքարներն են ներկայացնում որպես “ալբանական”

Այս գործընթացը նոր երևույթ չէ․ հայկական պատմաճարտարապետական ժառանգության «աղվանականացման» քաղաքականությունը սկիզբ է առել դեռևս 1950-ականների վերջին և հետագայում՝ 1960-ականներից, առավել ուժեղանալով։ Այդ ժամանակներից մինչև այսօր այն վերածվել է պետականորեն համակարգված ռազմավարության, որի բոլոր մակարդակները վերահսկվում են «Ադրբեջանի» իշխանությունների կողմից՝ նախագահ Իլհամ Ալիևի գլխավորությամբ։

Քննադատների դիտարկմամբ, այս քաղաքականության առանցքում գտնվում է պատմական փաստերի խեղաթյուրումը, որի հիմնական նպատակն է տարածաշրջանում հայկական մշակութային ներկայությունը հիմնովին ոչնչացնելը։ Նախորդ տասնամյակներում «Ադրբեջանի» գաղափարախոսական հարվածի թիրախը հիմնականում Արցախի, Ուտիքի և Նախիջևանի հայկական հուշարձաններն էին, սակայն 2000-ականներից սկսած քաղաքականության աշխարհագրությունն ընդլայնվեց։ Այն ընդգրկում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գտնվող հարյուրավոր վանքեր ու եկեղեցիներ՝ Էջմիածնի մայր տաճարից մինչև Սևանավանք, Նորավանք, Հաղարծին, Գոշավանք, Տաթև, Հառիճավանք, Գեղարդավանք և այլն։

Նույնօրինակ ակադեմիականորեն չհիմնավորված վերագրումներ կատարվել են նաև Վրաստանի և Արևմտյան Հայաստանի (Հայոց ցեղասպանության հետևանքով Թուրքիայի կողմից բռնազավթված) տարածքներում գտնվող հայկական եկեղեցիների նկատմամբ, ներառյալ Աղթամարի Սուրբ Խաչը։ Մտահոգիչ է, որ այս քաղաքականությունը տարածվել է նաև վրացական ժառանգության վրա․ ամենավառ օրինակներից է Դավիթ Գարեջայի վանական համալիրը, որը Բաքվի վարչակարգը ներկայացրել է որպես «աղվանական»։

«Ադրբեջանի» վարչախմբի այս քաղաքականությունը ոչ միայն վտանգում է տարածաշրջանային պատմությունը, այլև ամբողջ Կովկասի մշակութային բազմազանությունը։ Աղվանականացման քաղաքականությունը չի սահմանափակվում միայն սխալ կամ գիտական հիմքեր չունեցող վերագրումներով․ այն ուղեկցվում է նաև մշակութային ժառանգության համակարգված ոչնչացմամբ։

Սա միջազգային իրավունքի տեսանկյունից դիտվում է որպես կրկնակի խախտում․ նախ՝ ժառանգության իսկության խեղաթյուրում, ապա՝ դրա ֆիզիկական ոչնչացում։ Խաչքարերի ոչնչացումը համարվում է մարդկության դեմ ուղղված ծանրագույն հանցագործություն։ Մասնավորապես՝ Ջուղայի խաչքարերի ամբողջական վերացումը, որի տարածքում հետագայում կառուցվել է ռազմական հրաձգարան, լայնորեն արձանագրված է անկախ դիտորդների, լուսանկարիչների և մի շարք միջազգային կազմակերպությունների զեկույցներում։

Նույն ճակատագրին են արժանացել նաև Արցախի պատմամշակութային հուշարձանները՝ այդ թվում Հադրութի Մոխրենես գյուղի Սուրբ Սարգիս եկեղեցին (գյուղը հետագայում ոչնչացվել է) , Շուշիի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին, որը «ադրբեջանական» պետական քարոչամեքենան ներկայացրել է որպես «ուղղափառ» կամ «աղվանական» եկեղեցի և այլ պատմամշակութային հուշարձաններ։

Այս փաստերը, որոնք բազմիցս արձանագրված են անկախ հետազոտողների, միջազգային մամուլի և վավերագրական նյութերի միջոցով, վկայում են համակարգված քաղաքականության մասին, որը նպատակ ունի ոչ միայն հայկական մշակութային ժառանգության ժխտմանը, այլև տարածաշրջանի պատմաճարտարապետական հուշարձանների բազմաշերտ ինքնության քայքայմանը։ Այս ամենը ցույց է տալիս, որ Արցախի ամբողջ քաղաքակրթական ժառանգությունը գտնվում է ոչնչացման վտանգի տակ։