Երկակի փախստական․ Սումգայիթից մինչև Երևան

1988 թվականի փետրվարին Սումգայիթում հայերի ջարդերը ստիպեցին Ռուզաննա Ավագյանի ընտանիքին շտապ լքել քաղաքը՝ թողնելով տունը, ունեցվածքը և ամբողջ կյանքը։ Հրաշքով խուսափելով մահից՝ նրա ընտանիքը ապաստան գտավ Ստեփանակերտում։ Ռուզաննան ինքը մեկնեց Հայաստան և միացավ Արցախը Հայաստանի հետ վերամիավորելու շարժմանը։ 1988 թվականին նա դարձավ Երևանի Ազատության հրապարակի հացադուլավորներից մեկը։ Նրա քաղաքացիական դիրքորոշումը լայն ուշադրության և լրատվամիջոցների լուսաբանման արժանացավ, այդ թվում՝ Ադրբեջանում։ Հենց այդ ժամանակ ընկերները զգուշացրին ընտանիքին, որ Սումգայիթ վերադառնալը՝ մնացած ունեցվածքը վերցնելու համար վտանգավոր է. բոլորը գիտեին նրա մասնակցության մասին շարժմանը, և ընտանիքի հանդեպ հաշվեհարդար էր սպասվում։

Վերադառնալով Ստեփանակերտ՝ Ռուզաննան և նրա ընտանիքը որպես փախստականներ Ադրբեջանից, բնակարան ստացան ուսանողական հանրակացարանում։ Բայց նույնիսկ այնտեղ պատերազմը նրանց խաղաղ կյանքի հնարավորություն չթողեց։ Առաջին Ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ Շուշիից արձակված հրետանային արկը հարվածեց նրանց տանը։ Պատմությունը կրկնվեց 44-օրյա պատերազմի ժամանակ։ Ամեն անգամ Ռուզաննան վերակառուցում էր ավերակները՝ կառչած խաղաղության հույսին։

«Մենք ստիպված էինք վերակառուցել պատերը, վերանորոգել սենյակը և գնել տան համար անհրաժեշտ պարագաները։ Երբ աշխատանքները գրեթե ավարտվեցին, սկսվեց 2023 թվականի սեպտեմբերյան պատերազմը, որին հաջորդեց հարկադիր տեղահանությունը։ Մենք կրկին փախստականներ դարձանք, կրկին կորցրեցինք ամեն ինչ»։

Լեռնային Ղարաբաղում Ռուզաննան երկար տարիներ ակտիվորեն զբաղվում էր Ադրբեջանից փախստականների իրավունքների պաշտպանմամբ։ Սկզբում՝ որպես ԼՂՀ փախստականների հասարակական կազմակերպության ներկայացուցիչ, ապա՝ որպես «Փախստական ​​կանանց միություն» ՀԿ-ի նախագահ։

Այսօր հասարակական աշխատանքը շարունակելը Հայաստանում նրա համար գործնականում անհնար է։ Ընտանիքը բախվում է դաժան իրականության։ Ռուզաննան բնակարան է վարձակալում Երևանում իր երկրորդ կարգի հաշմանդամություն ունեցող որդու և տարեց մոր հետ։ Այլ տարածաշրջան տեղափոխվելու մասին խոսք անգամ լինել չի կարող. նրա որդին կարիք ունի մշտական ​​բժշկական հսկողության և կանոնավոր ընթացակարգերի, իսկ անհրաժեշտ մասնագետները հասանելի են միայն մայրաքաղաքում։ Նա նաև չի կարողանում աշխատանք գտնել. անհնար է երկար ժամանակով թողնել որդուն և մորը։ Նույնիսկ ճկուն աշխատանքային ժամերով աշխատանք փնտրելիս նրան հաճախ մերժում են տարիքի պատճառով։

Բնակվարձ, որդու համար անհրաժեշտ դեղորայք, բուժման համար տրանսպորտային ծախսեր և տնային ծախսեր՝ այս ամենը պահանջում է խիստ խնայողություն: Իրավիճակը վատանում է ամեն ամիս: Մեկ դեղորայքը տրամադրվում է անվճար, բայց մնացած ամեն ինչի համար նա ստիպված է վճարել: Տանտերը հրաժարվում է իջեցնել բնակվարձը, իսկ ավելի մատչելի բնակարան գտնելու նրա որոնումները ապարդյուն են եղել: Բնակարանային վկայականները, ըստ Ռուզաննայի, չեն լուծում խնդիրը. երեք վկայականը բավարար չէ նույնիսկ Երևանի մոտակա գյուղերում բնակարան գնելու համար։

«Ադրբեջանից արտաքսումից հետո մենք նույնիսկ չէինք կարող պատկերացնել, որ կրկին կանցնենք այս ամենի միջով: Հիմա մեզ համար ավելի դժվար է. այն տարիների ֆիզիկական և հոգեբանական տրավմաները չեն անցել, և հիմա դրանց ավելացվել են անտանելի սոցիալական խնդիրներ»:

Չնայած ամեն ինչին, Ռուզաննան շարունակում է աշխատանք փնտրել իր տան մոտ: Նա պատրաստ է գումար վաստակել տանը խմորեղեն թխելով՝ ինչ-որ կերպ իր ընտանիքը պահելու համար, բայց նա նույնիսկ ջեռոց գնելու փող չունի:

«Մեր նման ընտանիքների համար պարզապես ելք չկա. գոյատևումն արդեն իսկ պայքար է: Ես որևէ բարելավում չեմ տեսնում»:

Ալվարդ Գրիգորյան