«Թրամփի ճանապարհ». ԱՄՆ-ն, Իրանը և Ռուսաստանը ասում են, որ «չի ստացվի»

Այսպես կոչված «Թրամփի ճանապարհի» շուրջ ստեղծված իրավիճակը, որը պետք է անցնի հայ-իրանական սահմանի երկայնքով՝ Հայաստանի տարածքով, հաստատում է այս նախագծի առևտրային կամ տրանսպորտային նշանակության բացակայությունը և զուտ ռազմավարական բնույթը: Վերջին օրերին Միացյալ Նահանգները, Իրանը և Ռուսաստանը արտահայտել են իրենց տեսակետները այս նախագծի վերաբերյալ, և նրանց դիրքորոշումները գործնականում նույնական են. ճանապարհի բացումը անհնար է ներկայիս պայմաններում։

Ինչու՞ ճանապարհը «չի ստացվի»

Յուրաքանչյուր երկիր ներկայացնում է իր սեփական փաստարկները. Միացյալ Նահանգները ասում է, որ առանց Թուրքիա մուտքի ճանապարհն անիմաստ է և չի բացվի: Իրանը կրկին հայտարարել է «ՆԱՏՕ-ի Իրանի սահմանին» գտնվելու անընդունելիության մասին (չնայած ՆԱՏՕ-ն ի դեմս Թուրքիայի, վաղուց ներկա է այս սահմանին): Մինչդեռ Ռուսաստանը կրկին հայտարարել է, որ առանց Մոսկվայի ոչ մի նախագիծ չի աշխատի, և Հայաստանը Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) անդամ է։ Երեք դեպքերում էլ հիմնական բառերն են՝ «չի աշխատի»։

Այս միաձայնությունը հաստատում է, որ հիպոտետիկ «Թրամփի ճանապարհի» վերաբերյալ համաձայնագիրը Միացյալ Նահանգների կողմից ռազմավարական քայլ է, որի նպատակն է կանխել Հայաստանի հարավի ռուս-թուրքական բռնակցումը, որը հնարավոր էր՝ կամ խաղաղ ճանապարհով, կամ ուժով։ Այս բռնակցումը մշակվել էր 2020 թվականից, երբ նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մեջ անսպասելիորեն ներառվեց 9-րդ կետը, որը վերաբերում էր Մեղրիով անցնող ճանապարհին՝ Ռուսաստանի ԱԴԾ-ի վերահսկողության տակ։

Այս ճանապարհը Բաքվում, Անկարայում և Մոսկվայում կոչվում էր «Զանգեզուրի միջանցք», սակայն Իրանը և արևմտյան երկրները հաջողությամբ կասեցրին դրա իրականացումը։ Վաշինգտոնում 2025 թվականի օգոստոսի 8-ի հռչակագիրը դարձավ ևս մեկ լուրջ խոչընդոտ։

Այս առումով կարևոր է Հայաստանի դիրքորոշումը։ Այն կարող է կամ խաղալ Միացյալ Նահանգների և Իրանի միաձայնության հիման վրա, կամ շարունակել 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի գործարքը և «կամավոր» զիջել «Զանգեզուրի միջանցքը»։

ԱՄՆ տեսլականը

Թուրքիան TRIPP-ի տեսլականի հիմնական տարրն է, CivilNet-ին տված հարցազրույցում հայտարարել է Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Քրիստինա Քուինը։ «Այս նախագիծը իսկապես ազդեցիկ կլինի, եթե այն օգտագործի երկաթուղու այն հատվածը, որն անցնում է Նախիջևանով, վերադառնում է Հայաստան՝ Շիրակով, Կարսով՝ Թուրքիա, իսկ Թուրքիան ունի բավականին լավ զարգացած երկաթուղային ցանց», – նշել է Քուինը։

Քուինի խոսքով՝ ԱՄՆ-ն այս հարցի շուրջ անմիջականորեն աշխատում է Թուրքիայի հետ, նա հավելեց, որ Հայաստանը նույնպես աշխատում է Թուրքիայի հետ՝ այս տեսլականը կյանքի կոչելու համար անհրաժեշտ բոլոր քայլերը իրականացնելու համար։

«Մեր տեսլականն այն է, որ գործընթացը մշակվի Միացյալ Նահանգների հետ համատեղ՝ որևէ համատեղ ձեռնարկության միջոցով, որի վրա մենք այժմ աշխատում ենք։ Հայաստանը կունենա մշտական ​​տեղ բանակցությունների սեղանի շուրջ՝ այս զարգացումը հեշտացնելու և իր տարածքային ամբողջականության, ինքնիշխանության և իրավասության պահպանումն ապահովելու համար։ Այսպիսով, TRIPP-ը Հայաստանին շատ ուժեղ երաշխիքներ է տալիս, որ այն չի բախվի այն խնդիրներին, որոնք մտահոգություն էին առաջացնում», – եզրափակել է ԱՄՆ դեսպանը։

Իրանի դիրքորոշումը

Իրանում Հայաստանի դեսպան Գրիգոր Հակոբյանի հետ հանդիպման ժամանակ Իրանի գերագույն առաջնորդի խորհրդական Ալի Աքբար Վելայաթին հայտարարել է, որ այսպես կոչված «Թրամփի ծրագիրը» էապես նույնական է այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցք» նախագծին՝ հավելելով, որ Թեհրանը կտրականապես դեմ է դրան, հաղորդում է IRNA-ն։

«Իրանը իսկզբանե դեմ է եղել միջանցքին, քանի որ մերժում է տարածաշրջանային սահմանների ցանկացած փոփոխություն և զգոշանում է իր անվտանգությանը սպառնացող վտանգներից», – հայտարարել է Վելայաթին։

Նրա խոսքով՝ այս սցենարը կարող է հանգեցնել ՆԱՏՕ-ի ի հայտ գալուն Իրանի հյուսիսում, ինչը լուրջ անվտանգության ռիսկեր կառաջացնի Իրանի հյուսիսի համար։

Ռուսաստանի դիրքորոշումը

«Առանց Ռուսաստանի մասնակցության մեր գործընկերները չեն կարողանա գործարկել Թրամփի երթուղին», – ՌԻԱ Նովոստիին ասել է Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարության ԱՊՀ երկրների 4-րդ վարչության պետ Միխայիլ Կալուգինը։

«Ըստ էության, մենք գործ ունենք մի երթուղու հետ, որը համաձայնեցված հատված է Եռակողմ [ռուս-հայ-ադրբեջան] աշխատանքային խմբի կողմից։ Ավելին, «Ռուսական երկաթուղիներ»-ի դուստր ձեռնարկությունը՝ «Հարավկովկասյան երկաթուղի»-ն, ունի Հայաստանի երկաթուղային ենթակառուցվածքների կառավարման կոնցեսիոն իրավունք։ Թրամփի երթուղին հիմնականում կանցնի մեր սահմանապահների պատասխանատվության տարածքով։ Պետք է հաշվի առնել նաև Հայաստանի անդամակցությունը Եվրասիական տնտեսական միությանը (ԵԱՏՄ)։ Ակնհայտ է, որ գործընկերները չեն կարողանա դրան հասնել առանց Ռուսաստանի», – նշել է Կալուգինը՝ հավելելով, սակայն, որ 2021-2023 թվականներին Ռուսաստանի միջնորդությամբ Հարավային Կովկասում հաղորդակցության ուղիների ապաշրջափակման վերաբերյալ կնքված համաձայնագրերը «մնում են ուժի մեջ»։

Հայաստանն առայժմ ամեն ինչ հերքում է, բայց խոստովանում է

Ազգային ժողովի արտաքին հարաբերությունների մշտական ​​հանձնաժողովի նախագահ Սարգիս Խանդանյանը նշեց երեկ, որ «Թրամփի ճանապարհ» նախագիծը մնում է ենթակառուցվածքային, իսկ որոշ առումներով՝ առևտրային։ Այն հայ-ամերիկյան երկկողմանի նախագիծ է և չունի անվտանգության բաղադրիչ։

«Մենք անընդհատ կապի մեջ ենք մեր իրանցի գործընկերների հետ տարբեր մակարդակներում։ Հիշե՛ք, երբ նախագիծը ներկայացվեց, Իրանի արտգործնախարարը և այլ պաշտոնյաներ հայտարարություններ արեցին՝ ասելով, որ իրենց մտահոգությունները փարատվել են։ ՆԱՏՕ-ի ներկայությունը Հայաստանում անհնար է, քանի որ, նախ, Հայաստանը չունի ՆԱՏՕ-ին միանալու հավակնություններ։ Հայաստանն ունի ՆԱՏՕ-ի հետ համագործակցության կոնկրետ շրջանակ, որը ոչ մի կերպ չի ենթադրում ՆԱՏՕ-ի ֆիզիկական ներկայություն Հայաստանի Հանրապետությունում», – ասաց Խանդանյանը։

Ալի Ակբար Վելայաթիի հայտարարությունը խորհրդարանական ճեպազրույցի ժամանակ մեկնաբանեց ՀՀ Ազգային ժողովի փոխնախագահ Ռուբեն Ռուբինյանը։

«Մեր դեսպանը հաստատեց, որ TRIPP-ը բիզնես նախագիծ է, որը կգործի Հայաստանի լիակատար ինքնիշխանության ներքո, տարածքային ամբողջականության և իրավասության շրջանակներում, հավասարության և շարժունակության սկզբունքների հիման վրա: Ոչ, TRIPP-ը նույնը չէ, ինչ «Զանգեզուրի միջանցքը», – ասաց Ռուբինյանը։

«Մենք չենք կարծում, որ Իրանը անհանգստանալու բան ունի: Սա Իրանի կարմիր գիծը չէ, այլ Հայաստանի. Հայաստանի տարածքով արտատարածքային միջանցք չի լինի», – նշեց Ռուբինյանը։

Ռուսաստանի մասնակցությունը TRIPP նախագծին չի քննարկվում, նշեց Ռուբեն Ռուբինյանը՝ մեկնաբանելով Ռուսաստանի հայտարարությունը Մոսկվայի՝ TRIPP նախագծին Ռուսաստանի մասնակցությունը Երևանի հետ քննարկելու պատրաստակամության մասին: «Մենք ուրախ ենք, որ նրանք պատրաստ են քննարկման: Ուզո՞ւմ եք, որ ես 160 անգամ կրկնեմ, որ նման քննարկումներ տեղի չեն ունենում: Ես չեմ պատասխանում հիպոթետիկ հարցերին», – ասաց նա։

«Զանգեզուրի միջանցքը» ի սկզբանե Հայաստանի հարավի բռնակցման և հայկական պետականության վերացման ծրագիր էր: Այս ծրագրի շուրջ լայն կոնսենսուս կար, այդ թվում՝ Հայաստանի կառավարության մասնակցությամբ: Սակայն վերջին իրադարձությունները ենթադրում են, որ իրավիճակը փոխվել է:

Դրա մասին են վկայում նաև տարածաշրջանում ակտիվացած տնտեսական նախագծերը, որոնք ցույց են տալիս, որ «Զանգեզուրի միջանցքը» որևէ առևտրային կամ ենթակառուցվածքային նշանակություն չունի, եթե այն գտնվում է Հայաստանի ինքնիշխանության և ԱՄՆ հովանու ներքո։

Մասնավորապես, Իրանը, Ադրբեջանը և Ռուսաստանը վերջապես սկսել են Ռեշտ-Աստարա երկաթուղու շինարարության գործնական փուլը, իսկ Վրաստանը հայտարարել է Կարս-Թբիլիսի-Բաքու երկաթուղու մոտալուտ պաշտոնական բացման մասին։ Կառուցվում է նաև Թուրքիայի և Իրանի միջև երկաթուղու մի հատված, որը ելք կունենա դեպի Կենտրոնական Ասիա։ Այս սցենարում Մեղրիով անցնող երկաթուղին, որը գտնվում է Հայաստանի ինքնիշխանության ներքո, ոչ մեկին օգուտ չի տալիս։ Իսկ առանց ինքնիշխանության դա կնշանակի հայկական պետականության վերջ։

Նաիրա Հայրումյան