Հայաստանի հարավի կարգավիճակը. Մոսկվան հավակնում է «Թրամփի ճանապարհին»
- 10:04 20.12.2025
Ես խնդրել եմ իմ ռուս գործընկերներին շտապ ձեռնարկել երկաթուղային հատվածների լիակատար վերականգնումը՝ Երասխից մինչև Նախիջևանի սահմանը և Ախուրիկից մինչև Թուրքիայի սահմանը։ Այս մասին հայտարարել է Նիկոլ Փաշինյանը դեկտեմբերի 18-ին լրագրողների հետ զրույցում։
Նա նշել է, որ շուտով կբարձրացնի նաև Իջևան-Ղազախ հատվածի հարցը։ Նրա գնահատմամբ՝ անհրաժեշտ է նաև արագ վերականգնել այս հատվածը։ Փաշինյանը հույս է հայտնել, որ իր ռուս գործընկերները կիրականացնեն այս խնդրանքը։
Նա հավելել է, որ երկաթուղու Մեղրիի հատվածը Ռուսաստանի վերահսկողության տակ չէ և պետք է հանձնվի Հայաստանին։ «Սա Հայաստանի ինքնիշխան տարածքն է, և մենք այս տարածքի կառավարումը ոչ մեկին չենք հանձնարարել։ Այնտեղ երկաթուղի չկա, որ որևէ մեկը կառավարի», – հավելել է նա։
Հիշեցնենք, որ Ռուսաստանի փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկը վերջերս շտապ ժամանել է Հայաստան՝ միջկառավարական հանձնաժողովի նիստը վարելու համար։ Ավելի վաղ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը հայտարարել էր, որ «Թրամփի ճանապարհը» անհնար է առանց Ռուսաստանի։ Ռուս պաշտոնյաների խոսքով՝ Հայաստանը ԵԱՏՄ անդամ է, Հայաստանի երկաթուղիները պատկանում են ռուսական պետական ընկերությանը, իսկ ռուս սահմանապահները տեղակայված են Հայաստանի և Իրանի սահմանին։ Ըստ Փաշինյանի՝ Ռուսաստանը նաև հավակնում է Մեղրիի հատվածին։
Փաշինյանը, ըստ էության, ասում է, որ Ռուսաստանը պետք է վերականգնի Երասխ-Նախիջևան և Ախուրիկ-Թուրքիա հատվածները, հակառակ դեպքում ոչինչ չի ստացվի։ Սակայն Մոսկվան ասում է, որ չունի որևէ բան վերականգնելու մտադրություն առանց Մեղրիի հատվածի՝ «Զանգեզուրի միջանցքի»։
Վերլուծաբանները սկզբից ենթադրություններ են անում, որ Թրամփը կարող է «տալ» «Զանգեզուրի միջանցքը» Ռուսաստանին՝ որպես «երրորդ կողմի»։ Մոսկվան, Բաքուն, Անկարան և վերջերս Իրանը հայտարարել են, որ «Թրամփի ճանապարհը» ոչնչով չի տարբերվում «Զանգեզուրի միջանցքից»։ Բաքուն պնդում է Ռուսաստանի ներկայության վրա։ Փաշինյանը, որը ստորագրել է և չի չեղարկել 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը իր իններորդ կետով, ըստ սահմանման ևս չի կարող դեմ լինել Ռուսաստանին։
Փաշինյանը հիշեցրեց, որ օգոստոսի 8-ին ԱՄՆ-ում հռչակագրի ստորագրումից հետո «ես ասացի, որ սա նոր հնարավորություններ է բացում հայ-ռուսական հարաբերությունների առումով»։ Նա հիշեցրեց, որ Ռուսաստանը և Հայաստանը երկաթուղային կապ են հաստատել, ինչը երբեք տեղի չէր ունեցել անկախ Հայաստանի և Ռուսաստանի ողջ պատմության մեջ՝ մինչև օգոստոսի 8-ին փաստաթղթի ստորագրումը։ Սա վերաբերում է այն փաստին, որ Ադրբեջանը մի անգամ թույլ էր տվել ռուսական հացահատիկը հասնի Վրաստանով Հայաստան։
Փաշինյանը հավելեց, որ TRIPP-ը երկկողմ նախագիծ է, և երրորդ կողմերի ներգրավումը կարող է քննարկվել միայն Միացյալ Նահանգների հետ երկկողմանիորեն։ Այսինքն, եթե Միացյալ Նահանգները համաձայն է, Ռուսաստանը կստանա իրավունքը։
Մեղրիով անցնող երկաթուղին Ադրբեջանի սեփականությունն է, հայտարարել է Ադրբեջանի նախկին արտգործնախարար Թոֆիկ Զուլֆուգարովը։ «Պաշտոնական Մոսկվան հանկարծ հիշեց, որ Հայաստանի Մեղրիի շրջանով անցնող երկաթուղին, իբր, պատկանում է «Ռուսական երկաթուղիներին», – տեղական լրատվամիջոցներին ասել է Զուլֆուգարովը։
«Ես կցանկանայի հիշեցնել և՛ հայկական, և՛ ռուսական կողմերին, որ այս երկաթուղին Ադրբեջանի ԽՍՀ-ի և նրա իրավահաջորդի՝ Ադրբեջանի Հանրապետության սեփականությունն է։ Մեր սեփականության իրավունքները երաշխավորված են Ալմա-Աթայի հռչակագրի հավելվածներով։ Անօրինականորեն բռնագրավված գույքը չի կարող սեփականաշնորհվել Ռուսաստանի Դաշնության կողմից», – ընդգծել է Զուլֆուգարովը։ Բա։
Կասկած չկա, որ Բաքուն և Մոսկվան «կգան համաձայնության», և եթե «Թրամփի ուղին» ներկայումս նրանց հետ է պահում ռազմական լուծումից, ապա եթե Հայաստանը վերջնականապես հրաժարվի իր հարավային սահմանից, նույնիսկ Թրամփը չի օգնի։
Մեղրիով անցնող ճանապարհը Հայաստանի ինքնիշխանությունից դուրս անընդունելի է և Իրանի, և Վրաստանի համար: Թեհրանն արդեն արտահայտել է իր դիրքորոշումը, մինչդեռ Վրաստանը խոչընդոտներ է ստեղծում՝ սահմանելով բարձր մաքսատուրքեր։
Ինչ վերաբերում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ապրանքների հետագա փոխադրմանը, գիտեմ, որ որոշ հարցեր կան վրացական երկաթուղու մաքսատուրքերի վերաբերյալ, ասել է Նիկոլ Փաշինյանը: «Եթե խնդիրը չլուծվի, տնտեսվարող սուբյեկտները տրամաբանորեն կգտնեն այլընտրանքային ճանապարհներ՝ ներմուծումն ու արտահանումն ապահովելու համար», – հավելել է Փաշինյանը։
Սա նշանակում է, որ կդիտարկվի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ուղիղ հաղորդակցությունը: Բայց նույնիսկ այստեղ պարզվում է, որ Հայաստանի երկաթուղիները պատկանում են Ռուսաստանին, որը դեռ որոշակի աշխատանք ունի անելու։
Պաշտոնական Երևանը չի վիճարկում Ռուսաստանի կողմից հայկական երկաթուղիների կոնցեսիան, Եվրասիական տնտեսական միությանը նրա անդամակցությունը կամ Իրանի հետ սահմանին ռուս սահմանապահների ներկայությունը: Սա վկայում է Ռուսաստանի կողմից Մեղրիի միջանցքը պահանջելու իրավունքի լիակատար ճանաչման մասին: Հենց սա է առաջացրել Իրանի զայրույթը, որը 2020 թվականից ի վեր դեմ է «Զանգեզուրի միջանցքին Ռուսաստանի ԱԴԾ-ի վերահսկողության ներքո»: Հայաստանի ինքնիշխանության վերաբերյալ հավաստիացումները այլևս ոչ մեկին չեն համոզում: