Եվրոպայի ապաստանի ուղիները․ հայ փախստականների փորձը

2013 թվականին Աննայի (անունը փոխված է) ընտանիքը որոշում ընդունեց, որը վերջնականորեն փոխեց նրանց կյանքը․ նրանք գնեցին Ֆրանսիայի միակողմանի տոմս՝ հստակ գիտակցելով, որ Արցախում մշտական ապրելը այլևս հնարավոր չէ։

Սահմանային լարվածությունը և ապագայի անորոշությունը ստիպեցին ընտանիքին իրենց հեռանկարը կապել Եվրոպայի հետ, որտեղ այդ տարիներին փախստականի կարգավիճակն ընկալվում էր որպես հարաբերական անվտանգության երաշխիք։

«Մենք ընտանիքում հինգ հոգի էինք, և յուրաքանչյուրիս փաստաթղթերի պատրաստման համար վճարեցինք 4 500 եվրո։ Ստեփանակերտի բնակարանը վաճառեցինք ու մի քանի ճամպրուկով մեկնեցինք Ֆրանսիա»,- պատմում է Աննան։

Ֆրանսիա ժամանելու առաջին օրերն ավելի շատ հույս էին ներշնչում, քան վախ։ «Ամեն ինչ ասֆալտապատ էր, գյուղերը՝ խնամված, կարգավորված»,-հիշում է նա։

Սակայն, ինչպես նշում է, այդ զգացողությունը երկար չտևեց։

«Երբ դիմում ես պետությանը և մտնում ապաստանի համակարգ, սկսվում է երկար ու բարդ գործընթաց։ Մեր ընտանիքում հինգ չափահաս կար, և մեզ առաջարկեցին ժամանակավորապես բնակվել տարբեր քաղաքներում։ Հայրս չհամաձայնվեց, ու մենք մոտ երկու ամիս ապրեցինք ծանոթի տանը՝ առանց հստակ պատկերացման, թե ինչ է լինելու հետո»,- ասում է Աննան։

Տարիներ շարունակ Եվրոպան ապաստան է տվել պատերազմներ և հետապնդումներ տեսած մարդկանց։ Այդ ճանապարհը շատերի համար եղել է դժվար, երբեմն՝ նվաստացնող, երբեմն՝ արժանապատիվ։ Սակայն այսօր, հատկապես Արցախից բռնի տեղահանված հայերի համար, նույն հարցը կրկին օրակարգում է՝ որտե՞ղ փնտրել պաշտպանություն և ո՞ւր է հնարավոր սկսել նոր կյանք։

Այս հոդվածում ներկայացվում է Եվրոպայի ապաստանի համակարգի կառուցվածքն ու իրական մարտահրավերները՝ օրենքների, պաշտոնական տվյալների և մարդկանց անձնական փորձի միջոցով։

Ինչն է Եվրոպան դարձնում ընտրության ուղղություն

Շատ փախստականների համար Եվրոպան առաջին հերթին ընկալվում է որպես իրավական պաշտպանություն ապահովող տարածք։ Ուժեղ ինստիտուցիոնալ համակարգերը, դատարանների անկախությունը, միջազգային իրավունքի մեխանիզմները և սոցիալական երաշխիքները, ըստ ԵՄ Փախստականների գործակալության (EUAA), շարունակում են մնալ վստահության կարևոր գործոններ։

Իրավական միջավայրից բացի, վճռորոշ դեր են խաղում նաև տնտեսական պայմանները։ Ֆրանսիան, Գերմանիան և Նիդեռլանդները տարիներ շարունակ ունեն աշխատուժի պահանջարկ, ինչը նոր ժամանածներին հնարավորություն է տալիս աստիճանաբար ներգրավվել աշխատաշուկայում։

ՕԵԴ-ի ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ հենց այս գործոնն է հաճախ ազդում ներգաղթի վերջնական որոշման վրա։

Առողջապահական և սոցիալական համակարգերի հասանելիությունն ևս կարևոր նշանակություն ունի։ Ֆրանսիայում գործում է անվճար բժշկական օգնության հատուկ ծրագիր (AME), իսկ ընդունման կենտրոնները (CAO) ողջ երկրում տրամադրում են ժամանակավոր կացարան և հիմնական աջակցություն՝ մինչև ապաստանի դիմումի վերաբերյալ որոշման կայացումը։

Ապաստանի ընթացակարգերը․ ինչի են բախվում դիմորդները

Ֆրանսիա

• Դիմում ներկայացնելուց հետո անձը ստանում է demandeur d’asile կարգավիճակ։

• Տրամադրվում է ժամանակավոր կացարան CAO-ում և ADA ֆինանսական աջակցություն՝ օրական 6.80 եվրո, իսկ կացարանի բացակայության դեպքում՝ հավելյալ 14.20 եվրո։

• Համակարգը բախվում է ծանրաբեռնվածության․ աջակցությունը հաճախ բավարար չէ, իսկ աշխատելու իրավունքը սահմանափակված է առաջին վեց ամիսներին։

Գերմանիա

• BAMF-ի կողմից դիմումների քննությունը միջինում տևում է 8.7 ամիս (2024), ընդհանուր գործընթացը կարող է ձգվել մինչև 12 ամիս։

• 2025 թվականին գրանցվել է ավելի քան 100 000 բողոք, ինչը վկայում է համակարգի ծանրաբեռնվածության մասին։

• Բնակարանային և քաղաքական ճնշումները հատկապես սուր են Բեռլինում։

• Church Asylum-ի շրջանակում որոշ եկեղեցիներ տրամադրում են ոչ օրինական, սակայն բարոյական հիմքով պաշտպանություն։

Նիդեռլանդներ

• IND-ի որոշման սպասումը հաճախ գերազանցում է մեկ տարին և որոշ դեպքերում հասնում մինչև 15 ամիս, չնայած օրենքով սահմանված է 6 ամիս։

• Ընտանեկան վերամիավորումը նախատեսված է երեք ամսում, սակայն գործնականում կարող է տևել շուրջ երկու տարի։

Աննայի ընտանիքը փախստականի պաշտոնական կարգավիճակին սպասել է գրեթե երկու տարի՝ երկու անգամ բողոքարկելով մերժման որոշումները։

Վերջին տարիներին Եվրոպայում փախստականների թեման ավելի ու ավելի հաճախ է հայտնվում քաղաքական շահարկումների կենտրոնում։ Ապաստանի համակարգը շարունակում է գործել, սակայն այն ծանրաբեռնված է, իսկ սպասման ժամկետները՝ երկար։

Թվերի և պաշտոնական հաշվետվությունների ետևում մնում են մարդիկ՝ ընտանիքներ, որոնք տարիներ շարունակ ապրում են անորոշության մեջ։

Աննայի ընտանիքի պատմությունը ցույց է տալիս, որ ապաստանի ճանապարհը միայն փաստաթղթերի և իրավական կարգավիճակի մասին չէ։ Դա երկարատև փորձություն է, որտեղ հույսը հաճախ բախվում է համակարգի սահմաններին, իսկ անվտանգ ապաստան հասկացությունը մնում է հարաբերական։

Մարիամ Սարգսյան