Պետական ​​նախարար Գուրգեն Ներսիսյանի նախաձեռնած Համաժողովրդական շարժմանը միանալու նախագահ Արայիկ Հարությունյանի և խորհրդարանի նախագահ Արթուր Թովմասյանի որոշումը տարակուսանք է առաջացրել։ Մի րոպե, ի՞նչ կարող է անել Շարժումը, որը չեն կարող անել խորհրդարանը, կառավարությունը, նախագահը։ Ժողովրդի իշխանության ամենաբարձր աստիճանը՝ ընտրությունների միջոցով ընտրված պետական ​​իշխանությունն է, և նրան պատվիրակված են որոշումներ կայացնելու բոլոր լիազորությունները։

Եթե ​​պետական ​​պաշտոնյաները չեն կարողանում կատարել իրենց պարտավորությունները, ապա, տրամաբանորեն, նրանք պետք է հրաժարական տային մինչեւ Շարժմանը միանալը։ Եթե ​​նրանք կարողանում են կատարել իրենց պարտավորությունները, ի՞նչ կտա նրանց Շարժումը։ Հրաժարական չտալու հնարավորությո՞ւն։

Արայիկ Հարությունյանի անդամակցումը Շարժմանը պետության՝ որպես բարձրագույն կառույցի վարկաբեկում է և նրա չկայացության ընդունումը։ Պետական ​​կառույցները իրավիճակի վրա ազդելու տարբերակներ չունե՞ն։ Ի վերջո, նրանց է վերապահված ժողովրդի մանդատը և նրանք կարող են ցանկացած ինքնիշխան քայլ անել։ Օրինակ՝ Հայաստանին ուղղված դիմում՝ 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին ընդունված վերամիավորման մասին որոշումը իրականացնելու խնդրանքով։ Կամ դիմում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներին՝ միջազգային լեգիտիմ ռազմական ներկայության պահանջով։ Կամ ռազմաքաղաքական ղեկավարության որոշումը՝ «ամեն կերպ» բացել միջանցքը։

Շարժումը պատասխանատվություն չունեցող մի բան չէ, իսկ պետությունն առաջին հերթին պատասխանատվություն է։ Արցախի պետական ​​կառույցներն իրենց սահմանադրական պարտավորություններն ու պատասխանատվությունը գցել են Ռուսաստանի, Երևանի ղեկավարության, վատ միջազգային հանրության, այժմ էլ՝ Արցախի ժողովրդի վրա։ Ընդհանրապես, ամեն ինչ արվում է, որպեսզի «իրենք մեքենայի մոտ չկանգնեն»։ Ինչի՞ համար են վարձատրվում այս մարդիկ: Պետական ​​կառույցները վարկաբեկելու ու ջրելու համա՞ր։

Արցախն առանց պետական ​​իշխանության գորշ գոտու վերածելը՝ ամենասարսափելի սպառնալիքն է։ Հենց դրան է փորձում հասնել Բաքուն՝ անգամ չհամաձայնելով Ղարաբաղի ինքնավար կարգավիճակին «Ադրբեջանի կազմում»։ Կարգավիճակը ժողովրդի մանդատի ճանաչում է։ Բաքվի քաղաքական գործիչ Ռասիմ Մուսաբեկովը չի թաքցնում իր «վրդովմունքն» առ այն, որ Վարդան Օսկանյանը «համառորեն խորհուրդ էր տալիս Լեռնային Ղարաբաղի խորհրդային ինքնավարության թեզը ներառել բանակցային օրակարգ»։ Նա փորձում է ապացուցել «այդ հանձնարարականի կեղծ լինելն ու անհեռանկարությունը»՝ հղում անելով «նախկին ԼՂԻՄ» մասին Շառլ Միշելի խոսքերին։ «Սա ընդգծում է, որ «Լեռնային Ղարաբաղը» կորցրել է իր քաղաքական-վարչական ենթատեքստը և մնացել է պատմական և աշխարհագրական փաստ»,- ասել է Մուսաբեկովը։

Արցախը հետևողականորեն ոչնչացվում է որպես քաղաքական և վարչական միավոր, որը պետք է դառնա «ինտեգրման» երաշխիք։ Սա ներհատուկ է թուրքական քաղաքականությանը՝ Օսմանյան կայսրությունում չկային ազգային վարչատարածքային միավորներ, որպեսզի չճանաչվեին բնիկ էթնիկ խմբերի ազգային իրավունքները տարածքի հանդեպ։ Նույն ճակատագիրն է սպասվում Հայաստանին, որտեղ հետևողականորեն քայքայվում են պետական ​​կառույցներն ու նրանց ազգային բազան։ Արդեն քայքայել են:

Նաիրա Հայրումյան

Արցախի Հանրապետությունում տեղի ունեցող իրադարձությունները շատերին ստիպում են նոր հայացք նետել փակուղային իրավիճակին։ Ամեն անգամ ափսոսում ես կորցրած թանկարժեք ժամանակի համար, բայց դրա մասին ոչ հիմա և ոչ այստեղ:

Մեկ անգամ չէ, որ ասվել է, որ փախստականների և բռնի տեղահանվածների խնդիրը Հայաստանի բոլոր ժամանակաշրջանների իշխանությունների կողմից պատշաճ ուշադրության և առավել եւս լուծման չի արժանանում։

Այնուամենայնիվ, նույնիսկ այսօր դեռ ուշ չէ այս խնդրին անդրադառնալու համար։

Բրյուսելում Հայաստանի վարչապետի և Ադրբեջանի նախագահի վերջին հանդիպման ժամանակ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը Արցախի Հանրապետության բնակիչներին անվանել է «նախկին Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի բնակիչներ»՝ առանց ինքնավար բառն ասելու»:

Բայց նույնիսկ առանց այս երևույթը հաշվի առնելու, Հադրութի, Շուշիյի, Մարտակերտի, Մարտունու, Ասկերանի, Քարվաճառի և Քաշաթաղի շրջանների բնակիչները, որոնց գյուղերն ու քաղաքները 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ գրավել են ադրբեջանական զինուժը, տրամաբանորեն պետք է կարողանան վերադառնալ իրենց տները։

Այս մասին է վկայում նաև 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի չարաբաստիկ հայտարարության 6-րդ կետը։

Բայց ինչո՞ւ այս խնդիրը չի արծարծվում բանակցությունների ժամանակ, որոնք ընթանում են թե՛ իրեն «խաղաղարար» հռչակած Ռուսաստանի, թե՛ իր միջնորդության մասին հայտարարած Եվրոպայի հովանու ներքո։

Ինչո՞ւ հայազգի փախստականների և բռնի տեղահանվածների խնդիրը տեղ չի գտնում միջազգային կազմակերպություններում, նույն ՄԱԿ-ի փախստականների գործակալությունում։ Ասում եք՝ բողոքարկումներ չկա՞ն։ Շտապում եմ վստահեցնել, որ մեծ թվով նամակներ են ուղարկվել, բազմաթիվ հայտարարություններ են արվել։ Թեև, հանուն արդարության, պետք է խոստովանել, որ նման կոչեր չեն եղել ո՛չ Հայաստանի, ո՛չ էլ Արցախի Հանրապետության իշխանությունների կողմից։

Ինչպե՞ս է Ադրբեջանին հաջողվում ՄԱԿ-ի առաջ դնել ադրբեջանցի փախստականներին Արցախի հանրապետություն  վերադարձնելու խնդիրը, ընդ որում՝ ՄԱԿ-ի միջազգային խաղաղապահների երաշխիքների ներքո, իսկ Արցախի Հանրապետության հայերին առաջարկում են ապրել Ադրբեջանի բռնատիրական, ֆաշիստական ​​վարչակարգի հովանավորության տակ, որը ցույց տվեց, որ հայերն այս երկրում տեղ չունեն, որ Ադրբեջանի պրոտեկտորատի տակ նրանց սպասվում է մահ կամ բռնի վտարում սեփական տներից։

Ինչպե՞ս է միջազգային հանրությունը ցանկանում «համոզել» արցախահայությանը ապրել Ադրբեջանի տիրապետության տակ, եթե նւյն հանրությունը չի կարող (կամ չի ցանկանում) մտնել այն տարածք, որտեղ մարդիկ ապրում են 7 ամիս առանց լույսի, գազի, առանց պատշաճ սննդի, դեղորայքի, բժշկական օգնության։ Որտեղ գյուղաբնակները չեն կարողանում հող մշակել ու օգուտներ ստեղծել՝ բնակչությանը գոնե գյուղմթերքով ապահովելու համար։ Արցախի վարելահողերի 70 տոկոսը չի ցանվել, քանի որ դաշտում աշխատող գյուղացիները գնդակոծվում են Ադրբեջանի տարածքից.

Ադրբեջանը 7 ամիս շարունակ իրականացնում է ոչ միայն ահաբեկչական գործողություն՝ պատանդ պահելով հանրապետության ողջ բնակչությանը, այլեւ բնապահպանական դիվերսիա, որը միջազգային իրավունքում եւս որակվում է որպես մարդկության դեմ հանցագործություն։

Մարգարիտա Քարամյան

Խորհրդարանի նախագահ Արթուր Թովմասյանը կոչով դիմել է միջազգային կառույցներին. « Հաշվի առնելով ագրեսոր երկրի կողմից իր անկախությունը ինքնահռչակած պետությունների նկատմամբ բռնությանն ու ագրեսիային վերաբերող միջազգային իրավունքի դրույթները, կոչ ենք անում պատասխանատու և պրոֆիլային միջազգային միջկառավարական ինստիտուտներին գործարկել Արցախի Հանրապետության միջազգային ճանաչման գործընթացը՝ որպես ցեղասպանության և հայրենիքից մեր ժողովրդի բռնի տեղահանման կանխարգելման ամենագործուն ուղին»,- ասված է խոսնակի կոչում։ Կոչում չի նշվում միջազգային ռազմական ներկայության մասին:

Երեկ Արցախի հասարակական կազմակերպությունները բետոնե բլոկներով փակել էին Ասկերանից Աղդամ տանող ճանապարհը՝ ասելով, որ Արցախը կարող է ունենալ միայն մեկ ճանապարհ՝ դեպի Հայաստան։

Հայ կառուցողական կուսակցության նախագահ Անդրիաս Ղուկասյանի կարծիքով՝ հիմա ամենակարևորը՝  պետության պես պահելն է, այլ ոչ թե որպես ոչ ինստիտուցիոնալ համայնք. կան պետական ​​կառույցներ, որոնք պետք է գործեն։

Այս համատեքստում նա կարծում է, որ ի պատասխան Բաքվի՝ Աղդամով փոխադրումներ իրականացնելու առաջարկին, Բրյուսելը կարող էր պատասխան առաջարկ ներկայացնել. քանի որ մարդասիրական փոխադրումները կիրականացվեն ՄԱԿ-ի պարենային ծրագրի միջոցով, ՄԱԿ-ը կարող է պահեստ վարձել Աղդամում, որը կպաշտպանեն 10000 միջազգային խաղաղապահներ:

Առանց Արցախում միջազգային ներկայության ոչինչ չի փոխվի և կարող է հանգեցնել ծանր հետևանքների, նշել է Ղուկասյանը։

Նա կարծում է, որ անհրաժեշտ է դիմել Ֆրանսիային՝ ապահովել ռազմական ներկայություն, ցեղասպանության վտանգը կանխելու համար։

Բարեկամ երկրներից որևէ մեկից ռազմական ներկայություն և ճանաչում ձեռք բերելու հնարավորություն կա՞։ Հիշվում է, 2020 թվականի դեկտեմբերին ոչ ոք չէր հավատում, որ նախագահ Բայդենը կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը։ Նույն կերպ չի բացառվում Արցախի ճանաչումը կամ միջազգային զգալի ներկայությունը, որը կարող է խառնել ռուս-թուրքական բոլոր խաղաքարտերը։

Հայտնի ռուս փորձագետ Ստանիսլավ Տարասովը իր ժամանակ գրել էր, որ ամերիկացիները սպառնացել են ճանաչել Արցախը, եթե պատերազմը չդադարեցվի։ Ճանաչումն, ինչպես և միջազգային ռազմական ներկայությունը այժմ միջազգային օրակարգում են։ Բայց Արցախից պետք է հնչեն ճիշտ ազդանշաններ ճիշտ հասցեով։