Կարծում եմ, բոլոր կողմերի համար բավականին դժվար էր կանխատեսել, որ Ղարաբաղի ողջ հայ բնակչությունը կարող է լքել երկիրը ընդամենը մի քանի օրում։ Այս մասին news.am-ին տված հարցազրույցում ասել է Կովկասի հարցերով ԵՄ հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը։

«Հայ բնակչությունը ողջամիտ մտահոգություններ ունի անվտանգության հետ կապված, և Բաքուն պետք է անդրադառնա այս խնդրին որպես առաջնահերթություն: Խոսքը միայն հանրությանը իսկապես իմաստալից առաջարկ անելու մասին չէ. այդ առաջարկը պետք է նաև վստահելի լինի: Հասկանալի է, որ ավելի քան 30 տարվա հակամարտությունից հետո մարդիկ վախեցան և որոշեցին հեռանալ։ Այժմ հարցն այն է, թե արդյոք նրանցից ոմանք պատրաստ կլինեն վերադառնալ, և ի՞նչ պայմաններով: Մեզ համար կարևոր տարրերից մեկը կարող է լինել երկարաժամկետ բազմազգ առաքելության կամ ՄԱԿ-ի առաքելության ի հայտ գալը Լեռնային Ղարաբաղում, որի շնորհիվ մարդիկ, ովքեր ցանկանում են վերադառնալ, կարող են իրենց ավելի վստահ զգալ»,- ասել է Կլաարը։

«Ես շահագրգռված եմ բոլորի վերադարձի համար պայմաններ ստեղծելու, հեռացածների ունեցվածքը պաշտպանելու և մշակութային, կրոնական և պատմական հուշարձանների պահպանմամբ։ Գնդակն այժմ Բաքվի դաշտում է, քանի որ այն պետք է հստակ և ամուր երաշխիքներ տա հայ բնակչությանը կամ մնալու, կամ վերադառնալու համար: Մենք շարունակում ենք համոզված լինել, որ Ղարաբաղի հայ բնակչության իրավունքը՝ ապրելու այնտեղ, որտեղ նրանք միշտ ապրել են, պետք է երաշխավորված լինի և ապահովվի նրա անվտանգությունը»,- ասաց նա։

Տոյվո Կլաարը ճիշտ կանի արձանագրի, որ արցախահայությունը լքել է իր հազարամյա հայրենիքը ոչ այն պատճառով, որ «վախեցել է». Արցախի պետականության 30 տարիները վկայում են Արցախի ժողովրդի անվախության և իր իրավունքները պաշտպանելու պատրաստակամության մասին։ Արցախցիները լքեցին իրենց հայրենիքը, քանի որ ո՛չ Ռուսաստանը, ո՛չ Հայաստանը, ո՛չ արևմտյան հանրությունը քաղաքական երաշխիքներ չտվեցին։

Փաստորեն, ԵՄ-ն հիմա էլ չի առաջարկում քննարկումներ քաղաքական հարցերի շուրջ՝ Արցախի կարգավիճակի և միջազգային քաղաքական երաշխիքների վերաբերյալ։ Ավելին, ԵՄ-ն Բաքվին առաջարկում է ընտրություն՝ «երաշխիքներ տրամադրել հայ բնակչությանը, որպեսզի նրանք կամ մնան, կամ վերադառնան»։

Ի՞նչ երաշխիքներ կարող է տալ Բաքուն, որ «Արցախի բնակչությունը մնա Հայաստանում»։ Արդյո՞ք ԵՄ-ն Բաքվին առաջարկում է փոխհատուցում վճարել հայերի ունեցվածքի համար և “փակել” հարցը։ Արդյո՞ք Եվրամիությունը համաձայն է ընդունել մի ամբողջ ժողովրդի ցեղասպանության և էթնիկ զտումների փաստը և շարունակել էներգետիկ համագործակցությունը Ալիևի հետ։

«Մայրցամաքային Հայաստան» տեղափոխված Արցախում բնակված ՀՀ քաղաքացիները զբաղված են գրանցումներով, բնակարան, աշխատանք փնտրելով, բանկերի հետ կապված հարցեր լուծելով, կենսաթոշակային և այլ ձևականություններով։ Ամեն անգամ, չնայած «պարզեցված» ռեժիմին, նրանք ստիպված են լինում բախվել բազմաթիվ խնդիրների՝ կապված ՀՀ անձնագրում 070 ծածկագրի հետ։

Նիկոլ Փաշինյանը Արցախի բնիկներին անվանում է «մեր սիրելի եղբայրներ և քույրեր» և խոսում բացառապես մի քանի ամիս նյութական աջակցության միջոցառումների մասին։ Նա Արցախի ժողովրդին «հայրենակիցներ», «համաքաղաքացիներ» չի անվանում։ Փաշինյանի «Հայկական ժամանակ» թերթը հրապարակում է Արցախի ժողովրդին Բաքվի առաջարկած ամբողջական «ինտեգրացիոն պլանը»։ Այնինչ Հայաստանի քաղաքացիներին Հայաստանին ինտեգրելու ծրագիր չկա։

«Քույրեր և եղբայրներ»-ը կարգավիճակ չէ. Ի՞նչ է համարում Հայաստանը այն 120-130 հազար մարդուն, ովքեր իրենց հայկական անձնագրերում ունեն 070 նշան։ Փախստականնե՞ր։ Այս դեպքում անհրաժեշտ կլինի պաշտոնապես ճանաչել փախստականի կարգավիճակը, ներգրավել միջազգային կազմակերպություններին և գնահատել քաղաքական ու նյութական վնասը՝ փոխհատուցման պահանջով։ Ներքին տեղահանվածնե՞ր։ Բայց այդ դեպքում ստիպված կլինենք ընդունել, որ Արցախը Հայաստան է։

Այս հարցերը չեն լուծվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ արցախցիների կողմից համառ կոլեկտիվ դիմում չլինի։

Արցախցի քաղաքագետ Դավիթ Կարաբեկյանը կարծում է, որ արցախցիների առջեւ մի քանի խնդիր է դրված.

1․ «Ապահովել բնակչությանը փախստականի կարգավիճակ՝ չտրվելով Ստեփանակերտի ու Երևանի կիսաչեկիստների ու կեղծ լիբերալների սադրանքներին, թե աշխարհը դեմ է մեզ նման կարգավիճակ տալուն։ Բռնի տեղահանվածները երկրի ներսում են լինում. կա՛մ Փաշինյանի կառավարությունը կճանաչի Արցախը որպես Հայաստան և ամբողջությամբ կվերականգնի ադրբեջանական ագրեսիայի հետևանքով ոտնահարված մեր ունեցվածքային և մյուս իրավունքները, իսկ ադրբեջանական կողմի հետ բանակցություններում հատուկ վերապահումներ կանի Արցախի կարգավիճակի և դսհմանների վերաբերյալ։ Կամ փախստական պիտի ​​ճանաչի 120.000 մարդու։ Ի դեպ, մենք կարող ենք առանց որևէ մեկի դիմել ՄԱԿ-ին և այլ միջազգային կազմակերպություններին, ինչպես նաև օտարերկրյա պետությունների դիվանագիտական ​​ներկայացուցչություններին` մեզ փախստականի կարգավիճակ և քաղաքական ապաստան տրամադրելու խնդրանքով։

2․ ՄԱԿ-ի փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակը Արցախի տարածքում չի սկսել աշխատանքը ոչ 2020 թվականին, ոչ 2021 թվականին, ոչ 2022 թվականին, ոչ էլ 2023 թվականին: Կրեմլի գործակալները Հայաստանում և Արցախում ջանասիրաբար խուսափում էին նոյեմբերի 9-ի հայտարարության այս կետից՝ Անկարա-Մոսկվա-Բաքու եռյակին հաճոյանալու համար… Բայց ՄԱԿ-ի առաքելությունը ռուս խաղաղապահների ուղեկցությամբ կարողացավ այցելել Արցախ անմիջապես այն բանից հետո, երբ Կրեմլը օրհնեց Արցախում Ադրբեջանի այսպես կոչված հակաահաբեկչական գործողությունը և բնիկ հայ բնակչության արտագաղթը շրջանից։ Спасиба Раzzия. Կրեմլը և Բաքուն արգելափակել են նաև երրորդ երկրների, միջազգային և հումանիտար այլ առաքելությունների մուտքն ու գործունեությունը Արցախում։ Այժմ արցախցիների մեծ մասը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքում։ Հայաստանի կառավարությունը և Արցախի իշխանությունները կարող են դիմել մեզ՝ օգնելու գնահատել և փոխանցել միջազգային կազմակերպություններին և օտարերկրյա կառավարություններին Արցախին հասցված գույքային, բարոյական և այլ վնասները, ինչպես նաև մշակել դրանց պաշտպանության և վերականգնման միջազգային և ազգային մեխանիզմ։

3․ Արցախի ժողովրդի ընդհանուր իրավունքները և նրա պաշտպանության մեխանիզմները պետք է ապահովվեն միջազգային մակարդակով։

4․ Հայաստանի և Արցախի դեմ Ադրբեջանի ագրեսիայի մարդասիրական և իրավական հետևանքների հետաքննության արդյունքները պետք է դառնան միջազգային դատավարության առարկա և հիմք հանդիսանան Արցախի և Արցախի ժողովրդի ստատուսի/իրավական կարգավիճակի վերաբերյալ միջազգային որոշման/հանձնարարականի համար։

Հոկտեմբերի 5-ին իսպանական Գրանադայում ձախողված հնգակողմ հանդիպումը կարող է ազդել Բաքվի և Երևանի ներքին քաղաքականության վրա։ Արցախցի քաղաքագետ Դավիթ Կարաբեկյանը Step1.am-ի հետ զրույցում ասաց, որ շուտով կարդիականա Ալիևի և Փաշինյանի հրաժարականի հարցը։ Ալիեւը դեմ գնաց Արեւմուտքին, իսկ ռուսները շարունակում են ճնշում գործադրել, նշել է նա՝ ասելով, որ Ռուսաստանը կարող է կիսել Արցախի ճակատագիրը։

Փաշինյանն այսօր, ելույթ ունենալով խորհրդարանում, չթաքցրեց մանդրածը՝ կապված Ալիևի և Էրդողանի՝ Գրանադայում հանդիպումից հրաժարվելու հետ։ Հիշեցնենք, որ Բաքվի լրատվամիջոցները առավոտյան գրել էին, որ Ալիեւը հրաժարվել է հանդիպումից, քանի որ դրան Էրդողանը չեն հրավիրվել, բայց պետք է ներկա գտնվի Մակրոնը։ Բաքուն ասում է, որ իրենք չեն մասնակցելու Ֆրանսիայի մասնակցությամբ հանդիպումներին։

Ի՞նչն է ստիպել Ալիևին փոխել իր որոշումը, չէ՞ որ մինչ այդ նա համաձայն էր։ Հանդիպման նախօրեին Երեւան ժամանած Ֆրանսիայի արտգործնախարար Քեթրին Կոլոնան հայտարարեց, որ Ռուսաստանն ու Ադրբեջանը համատեղ հանցագործություն են կատարել՝ վտարելով Արցախի բնիկ բնակչությանը։ Ֆրանսիան նույնպես համաձայնություն է տվել Հայաստանի հետ ռազմական տեխնիկայի մատակարարման մասին համաձայնագիր կնքել։

Նիկոլ Փաշինյանն այսօր խորհրդարանում բացահայտեց այն սկզբունքները, որոնց հիման վրա պատրաստվում էր ստորագրել Գրանադայի համաձայնագիրը՝ 1975 թվականի քարտեզների և Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիման վրա «ամբողջականության» ճանաչում, ինչպես նաև հաղորդակցությունների ապաշրջափակում՝ երկրների ինքնիշխան իրավասություն տակ։ Դատելով Փաշինյանի հայտարարություններից՝ նա պատրաստ էր հրաժարվել նույնիսկ այդ սկզբունքներից, բայց, ըստ ամենայնի, թույլ չտվեցին։

Ֆրանսիայի հայտարարությունները փաստացի տորպեդահարեցին հակահայկական պայմանագրի ստորագրումը։ Իսկ Ռուսաստանը ի պատասխան հրահանգեց Ալիեւին ոչ մի տեղ չգնալ։

Այն, որ մերժման նախաձեռնությունը պատկանում էր Ռուսաստանին, հաստատեց Մարիա Զախարովան. «Որքանով ես հասկացա, խոսքը գնում է հանդիպման մասին, որին մենք չենք մասնակցում, բայց յուրաքանչյուր երկիր իրավունք ունի որոշելու իր քաղաքականությունը»։

Նա նաև մեկնաբանեց այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» ստեղծումը՝ նշելով, որ «աշխատանքներն իրականացվում են Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի փոխվարչապետների համանախագահության շրջանակներում, քննարկվում է Հայաստանի Սյունիքի մարզով Ադրբեջանը Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության հետ կապող» տրանսպորտային երթուղու նախագիծ”։

Բայց կա ևս մեկ կարևոր գործոն, որը, փաստորեն, չեղարկեց Գրանադայում ծրագրված բարեկամական համաձայնությունը։

Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսին Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանի և Ադրբեջանի նախագահի հատուկ հանձնարարությունների գծով ներկայացուցիչ Խալաֆ Խալաֆովի հետ հանդիպման ժամանակ հետաքրքիր հայտարարություն է արել. «Զանգեզուրի միջանցքը հիմք կդառնա ՆԱՏՕ-ի ուժերի ներկայության համար Հարավային Կովկասում, ինչը վտանգ է ներկայացնում տարածաշրջանի երկրների ազգային անվտանգության համար։ Իսլամական Հանրապետությունը կտրականապես դեմ է դրան»:

Հայտնի չէ՝ Ռաիսին ՆԱՏՕ-ի տակ նկատի ունի Թուրքիայի՞ն, թե՞ Ֆրանսիային, սակայն ակնհայտ է, որ Մոսկվան, Երևանը և Բաքուն չկարողացան «համոզել» Իրանին։

Բացի այդ, Արցախից հայերի տոտալ արտագաղթը լիովին փոխեց ուժերի հավասարակշռությունը տարածաշրջանում՝ անսպասելիորեն անիմաստ դարձնելով ռուսական ռազմական ներկայությունը։ Ռուս-թուրք-Փաշինյան խաղի գլխավոր «հաղթաթուղթը»՝ «ղարաբաղյան գետտոն», “փակված է”։

Փաշինյանն այսօր ասաց, որ կարող է հրաժարական տալ, բայց դա «միայն կվատթարացնի իրավիճակը»։ Այսինքն՝ «Ալմա-Աթայի հռչակագրի» և «Զանգեզուրի միջանցքի» տապալումից հետո նա այլևս չունի այլ փաստարկներ և ծրագրեր։

Ալիևը նույնպես փաստարկներ չունի. համաշխարհային լրատվամիջոցներն անսպասելիորեն գրել են, որ SIPRI-ի տվյալներով՝ 2017-2020 թվականներին ադրբեջանական զենքի ներմուծման ավելի քան 60%-ը եղել է Իսրայելից։ Բացի այդ, հայտնի է դարձել, որ Եվրամիությունը կարող է վերանայել Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները, ներառյալ ֆինանսական օգնությունը, և պատժամիջոցներ կիրառել ֆիզիկական անձանց նկատմամբ, հայտնում է Reuters-ը՝ հղում անելով ԵՄ դիվանագիտական ​​ծառայության փաստաթղթին։

Ֆրանսիան և Գերմանիան արդեն միանշանակ խոսում են Հայաստանի դեմ ռուս-թուրքական դաշինքի մասին։ Իսկ արևմտյան թերթերը անսպասելիորեն տեղեկություններ են արտահոսել, որ Լեռնային Ղարաբաղի վրա Ադրբեջանի լայնածավալ հարձակումից երկու օր առաջ Ստամբուլում Եվրամիության, ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաները գաղտնի հանդիպում են անցկացրել, որի ժամանակ քննարկվել է 9-ամսյա շրջափակումը դադարեցնելու հարցը։

Պլանների և գաղտնի հանդիպումների բացահայտումը հուշում է, որ այդ պլաններն այլևս ակտուալ չեն: Ինչպես Փաշինյանն ու Ալիեւը։

Նաիրա Հայրումյան

Ռուսաստանը չի ստացել Ադրբեջանի կողմից ձերբակալված Լեռնային Ղարաբաղի նախկին ղեկավարների ազատ արձակման և Հայաստան վերադարձնելու հարցում դիմում։ Այս մասին ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել է ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան։

«Ոչ մի ֆորմալ կամ ոչ ֆորմալ դիմում չի եղել, եթե հաշվի չառնենք տեղեկատվական ոլորտը և այնտեղ ասվածի մեծ մասը»,- նշեց նա։

Փաստորեն, Զախարովան խոստովանում է, որ Մոսկվան հնարավորություն ուներ փրկելու և Հայաստան վերադարձնելու Ռուսաստանի խաղաղապահների բազայում ձերբակալված Արցախի նախկին նախագահներին ու խորհրդարանի խոսնակին, ինչպես նաեւ Ռուբեն Վարդանյանին, Լևոն Մնացականյանին և այլոց։ Բայց նա դա չարեց՝ միտումնավոր Ադրբեջանին հանձնելով մարդկանց, ովքեր կարծում էին, թե ի դեմս ռուսների գործ ունեն մարդկանց հետ, այլ ոչ թե բարբարոսների։

ՌԴ ԱԳՆ-ն հայտարարում է, որ դա արվել է Հայաստանի ղեկավարության հետ համաձայնությամբ, որից Մոսկվան «դիմումներ» չի ստացել։ Երեւանը դա չհերքեց։

Ռուսաստանի ցինիզմը, դաժանությունն ու ապամարդկայնացումը ոչ մի տեղ չի տեղավորվում։