«ԱՄՆ կատարած մեր այցի գլխավոր ասելիքն այն է, որ մեր հավաքական վերադարձի իրավունքը պետք է իրացվի։ Դրա համար անհրաժեշտ պայմաններ պետք է ստեղծել, որի ուղղությամբ բոլորս անելիք ունենք։ Եվ դրա համար կարեւոր է ՀՀ պաշտոնական դիրքորոշումը՝ Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է պատասխանատվություն ստանձնի մեր հավաքական վերադարձի իրավունքի իրացման եւ անհրաժեշտ պայմաններ ստեղծելու հարցում»,- այսօր լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց Արցախի նախկին ՄԻՊ Արտակ Բեգլարյանը։

Նա նշեց, որ ԱՄՆ կատարած այցի շրջանակում բարձրացրել են նաեւ Ադրբեջան պետության եւ կոնկրետ անհատների դեմ պատժամիջոցներ կիրառելու հարցը։ Կոչ են արել ԱՄՆ ղեկավարությանը՝ համապատասխան պատժամիջոցներ կիրառել, մարդասիրական աջակցություն ցուցաբերել Արցախի ժողովրդին եւ ապահովել Արցախի ժողովրդի անվտանգ ու արժանապատիվ վերադարձն իր սեփական հայրենիք։

Արցախի ՄԻՊ Գեղամ Ստեփանյանի խոսքով՝ իրենց այցը հստակ ուղերձ ուներ։ «Մեր նպատակն էր ցույց տալ, ասել, որ մենք չենք համարում, որ Արցախի թեման փակված է, մենք չենք համարում, որ Արցախի ժողովրդի մասին այլեւս չպետք է խոսել։ Ցավոք սրտի, կարծես տեսնում ենք, որ տարածաշրջանային զարգացումների ֆոնին փակվում կամ անտեսվում է Արցախի ժողովրդի իրավունքների պաշտպանության օրակարգը։ Եվ խնդիր էր մեզ համար՝ թե՛ ԱՄՆ-ում հայկական Սփյուռքի ներկայացուցիչներին եւ թե՛ ամերիկյան շրջանակներին հասցնել այս կարեւոր ուղերձը»,- ասաց նա։

«Որեւէ երկիր ավելին չի անելու Արցախի ժողովրդի համար, քան Հայաստանի Հանրապետությունը կարող է անել։ Այսինքն՝ այս տեսանկյունից արդեն շատ հստակ խնդիր ունենք  լուծելու։ Միջազգային հարաբերություններում երկրները նայում են Հայաստանի Հանրապետության պաշտոնական դիրքորոշմանը»,- ասաց Արտակ Բեգլարյանը։

Նրա խոսքով՝ նույնիսկ հաշվի առնելով թուրք-ադրբեջանական սպառնալիքները, աշխարհակարգի ընդհանուր ցնցումները կամ փլուզումը, արցախցիներն ունեն հստակ հավաքական իրավունքներ։ «Եվ սա որեւէ մեկը չի վիճարկում։ Նույնիսկ հոկտեմբերին, եթե հիշում եք, շուրջ 40 երկրներ, այդ թվում՝ խոշոր գերտերություններ ստորագրեցին Մարդու իրավունքների խորհրդի հայտարարությունը, որտեղ ամրագրվում էր, ընգծվում էր մեր վերադարձի իրավունքը։ Նույնը Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի հայտարարությունները, բանաձեւերը եւ այլն։ Այսինքն՝ վերադարձի իրավունքն ինքնին ամրագրված է միջազգային իրավունքում, եւ միջազգային հանրության կողմից լայն ընկալում ու աջակցություն ունի։ Արդեն այս հավաքական իրավունքի մասին պետք է Հայաստանի իշխանությունները խոսեն եւ բանակցեն, որովհետեւ այլ սուբյեկտ մենք այս պահին չունենք, որը միջազգային հարաբերություններում կարող է բավարար լծակներ ու կշիռ ունենալ՝ բանակցելու, պայմաններ քննարկելու, առաջ տանելու այս նպատակները։

Իսկ նվազագույն նպատակը պետք է լինի, որ նույնիսկ եթե հիմա մենք գործնական մեխանիզմներ չունենք վերադառնալու կամ այլ իրավունքներ պաշտպանելու, առնվազն պետք է ամրագրենք այդ իրավունքները, պահանջները դնենք, ընկալելի լինենք միաջազգային հանրության համար եւ աստիճանաբար փորձենք հասնել այդ նպատակին։ Նույնը վերաբերում է մնացած նպատակներին՝ դա ցեղասպանության ճանաչումն է, պատասխանատվության հարցերի բարձրացումն է։ Նույնը վերաբերում է մշակութային ժառանգությանը եւ մեր մնացած սեփականությանը, գերեզմաններին, բնական ռեսուրսների անձեռնմխելիության ապահովմանը, որտեղ կրկին ՀՀ-ն բավական անելիքներ ունի։ Այս տեսանկյունից լավ է, որ որոշակի դատական գործընթանցեր կան ՄԻԵԴ-ում, Արդարադատության միջազգայի դատարանում, բայց սրանք բավարար չեն։ Պետք է նաեւ հստակ քաղաքական օրակարգ լինի, քաղաքական պահանջներ լինեն եւ իրավական գործիքակազմերն ավելի ինտենսիվ օգտագործվեն»,- ասաց Արտակ Բեգլարյանը։

Step1.am-ի զրուցակիցն է Հայաստանի Եվրոպական կուսակցության նախագահ Տիգրան Խզմալյանը։

-Պարո՛ն Խզմալյան, Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ Արցախի եւ Հայաստանի վերամիավորման մասին 1989 թվականի որոշումը «իրավական ուժ չունի», քանի որ Խորհրդային միության սահմանադրական հանձնաժողովն այն ճանաչել է Խորհրդային միության Սահմանադրությանը հակասող։ Բայց նրա հայտարարությունից հետո Ալիևի հատուկ դեսպանն ասաց, որ հայկական կողմի հետ բանակցություններում անընդհատ բարձրացվում են մի քանի հարցեր։ Խոսքն Անկախության հռչակագրի մասին է, որը հղում է անում Հայաստանի եւ Արցախի միացման մասին 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշմանը։ Նաեւ խոսք է գնում Ալմաթիի հռչակագրի շրջանակում Հայաստանի խորհրդարանի վերապահումների մասին։ Այսինքն՝ Բաքուն հերքում է Փաշինյանին, ասում է, որ վերամիավորման որոշումն ուժի մեջ է։ Ինչպե՞ս եք գնահատում սա։

-Ես կարծում եմ՝ սա ընդհանրապես իրավական հարց չէ։ Հայաստանի եւ Արցախի վերամիավորումը՝ որպես ազգային գաղափար, հիմք է ծառայել Հայաստանի ազգային-ազատագրական շարժման համար։ Հայ ժողովուրդն առաջինն է, որը սովետական շրջանում համախմբվեց հենց այդ հարցի շուրջը եւ մարտահրավեր նետեց Սովետական միությանը։ Այնպես որ, սա ամենեւին իրավական հարց չէ։ Իսկ եթե գնանք իրավական հարթություն, շատ արագ կհասնենք Հայաստանի վերաբերյալ Ազգերի լիգայի մանտադին։ Ազգերի լիգայի մանդատը միջազգային իրավունքի տեսակետից շատ ավելի լուրջ իրավական հիմք ունի, քան Ստալինի Կովկասյան բյուրոյի կուսակցական 1921 թվականի որոշումը, որն ընդհանրապես պետական որոշում էլ չէ։ Այնպես որ, իրավական հարթության մեջ դա ընդհանրապես չարժե քննարկել, հակառակ դեպքում մենք անմիջապես կառնչվենք մեր ինքնության հարցերին։ Եվ այս հարցում Հայաստանի Եվրոպական կուսակցությունը բոլորովին չի կիսում վարչապետ Փաշինյանի եւ նրա կուսակցության մոտեցումները։

–Երբ արձանագրում ենք, որ վերամիավորման որոշումն ուժի մեջ է, ՀՀ օրենսդրության մաս է կազմում, հաջորդ քայլը ո՞րը պետք է լինի։

-Ես համարում եմ, որ 1990 թվականին ընդունված Անկախության հռչակագրի հենց առաջին կետում կա լուրջ թերություն։ Դա Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ստորագրությամբ այն կետն է, համաձայն որի՝ Հայաստանի խորհրդային սոցիալիստական Հանրապետությունը վերանվանվում է Հայաստանի Հանրապետություն։ Ես բազմիցս նշել եմ, որ սա ողբերգական եւ հանցագործ սխալ է։ Համեմատելու համար ասեմ, որ Մերձբալթյան երկրների, Ուկրաինայի, Վրաստանի եւ անգամ Ադրբեջանի սահմանադրություններում ու իրենց Անկախության հռչակագրերում այդ երկրներն իրենց հայտարարել են իրենց առաջին հանրապետության իրավահաջորդը։ Հայաստանը, չգիտես ինչու, արեց այդ բացառությունը, ինչը կասկածների տեղիք է տալիս։

-Բաքուն պնդում է, որ Հայաստանի Սահմանադրությունը պետք է փոփոխվի, նույն բանն ասում են Հայաստանի իշխանությունները։ Դա ի՞նչ հետեւանք կարող է ունենալ Հայաստանի համար։

-Իշխանությունը չի կարող նման փոփոխություն անել՝ առանց ժողովրդի կամարտահայտության ու համաձայնության։ Այն հավաքները, որոնց անհրաժեշտության մասին մենք հիմա խոսում ենք, կունենան նաեւ այդ իմաստը։ Պետք է ժողովրդի կամարտահայտություն լինի նաեւ այդ հարցով՝ ուզո՞ւմ ենք մենք, որ մեր Սահմանադրությունը գրվի Բաքվում կամ Մոսկվայում, թե՞ ոչ։ Հայաստանի Սահմանադրությունը հայ ժողովրդի շահերի եւ կոլեկտիվ կամքի արտահայտությունն է, այլ ոչ թե այլ պետությունների, հատկապես մեր թշնամիների ցանկությունների սպասարկման դաշտ։