Քրիստափոր Գալստյանը 44-օրյա պատերազմի ակտիվ մասնակիցներից է։ Պատերազմի սկզբում եղել է ժամկետային զինծառայող։ Ծառայել է հրետանային գնդում։ Ինչպես շատերը, նա չի սիրում խոսել պատերազմի մասին, քանի որ անտանելի ցավալի է հիշել այդ սարսափելի իրադարձությունները։ Սակայն պատերազմից հետո նա, այնուամենայնիվ, գրել է «Հրաժեշտ Քավթարին» պատմվածքը, որտեղ պատմել է ծառայության մասին իր հիշողությունները։
«Արաքսավանում սովորական շոգ օրերից մեկն էր, մենք մեր առանձին հրետանային գնդի ճամբարում էինք, այն բացվել էր 2020 թվականին։ Մեր առանձին հրետանային գնդի հրաձգարանը գտնվում էր Արցախի Հադրութի շրջանում։ Առավոտից երեկո, անտանելի շոգին, մարտական պատրաստությամբ էինք զբաղվում։ Զորավարժությունների այս փուլին մենք վաղուց էինք պատրաստվում։ Մի քանի օր անց հրամանատարությունը պատրաստվում էր գնդի ստուգում անցկացնել։
Ուրբաթ էր, սեպտեմբերի 25, 2020։ Ամբողջ օրը մեքենաներ ենք լվանում, զենքերը մաքրում։ Ես կանգնեցրի իմ բեռնատարը գետի մոտ գտնվող Քավթար ծառի տակ։ Դա կատարյալ վայր էր մեքենա լվանալու համար: Երեկոյան ընթրիքից հետո հանգստանալու ժամանակն էր։ Ես բավականին հոգնած էի ամբողջ օրվանից, քանի որ մենակ էի լվանում մեքենան: Այդ օրը սափրվեցի, լվացվեցի, հեռախոսով երկար խոսեցի, ընկերոջս հետ պայմանավորվեցի Ջրականի զորամասում հանդիպման մասին։ Ուրբաթ օրը նրանք պետք է իջնեին իրենց դիրքերից, իսկ շաբաթ օրը բաղնիքի օր էր։
Գնդի հրամանատարը շտապ խորհրդակցություն է հայտարարել։ Բոլոր սպաները հավաքվել էին շտաբի վրանում։ Հանդիպումը երկար չէր ավարտվել, ինչը շատ տարօրինակ էր ու անհասկանալի։
Այդ ընթացքում գնացի ջուր բերելու։ Շտաբից քիչ հեռու ջրով մեքենա էր կանգնած։ Տեսա, թե ինչպես են սպաները շտապում վրանից։ Սկզբում, ուշադրություն չդարձնելով, բացեցի ֆլյագը, որ ջուր լցնեմ, բայց այդ ժամանակ հանկարծ անունս բարձրաձայն արտասանեցին՝ Գալստյան։ Մեր գումարտակի տղաներն էին։
Ես շատ էի ուզում ջուր բերել, որպեսզի հաջորդ օրը ջրի հերթ չկանգնեմ, և մինչ ես շտապ ջուր էի լցնում, նորից կանչեցին և ասացին, որ հետ վազեմ։ Այս պահին ինձ մոտ հարցեր առաջացան, քանի որ տեսա, որ սպաները շատ անհանգիստ էին:
Ես վազեցի մեր վրանը, մտա, բոլորը կանգնած էին մեջտեղում ու խոսում էին։ Հարցրի՝ ի՞նչ է եղել, ասացին, որ տրեվոգայա։ Շուտով կգա գումարտակի հրամանատարը, եւ կիմանանք, թե ինչ է եղել։ Այդ ժամանակ ներս մտավ հրամանատարը և բավականին հանգիստ տոնով խոսեց. «Ջոկատ, լսեք իմ հրամանը, շուտով կհայտարարվի տագնապ, խուճապի մի մատնվեք, վերցրեք այն ամենը, ինչ ձեզ անհրաժեշտ կլինի դաշտային պայմաններում, մենք մի քանի օրով կգնանք պոլիգոն»։
Եկել է տագնապի ժամանակը, մենք վերցրել ենք այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ էր։ Ոմանք վրանում թողեցին նոր համազգեստներ, սապոգներ, քանի որ մտածում էինք, որ մի քանի օրից կվերադառնանք։ Գնացինք զինապահեստ, որտեղ գնդի հրամանատարը անկազմակերպության պատճառով բղավում էր մյուս սպաների վրա, երևի թե փոքր խուճապ նկատեց։ Այնտեղ մենք շարվեցինք, նա մտավ վրան ու սկսեց հետևել, թե ինչ է կատարվում ներսում։
Դրսում արդեն մութ էր, իսկ վրանի լուսավորությունը շատ աղոտ էր։ Մեր հերթը հասել է։ Սկզբում վրանից հանեցինք զենքի տուփեր, հետո զինամթերք։
Ես մտա վրան, այնտեղ կանգնած էին գումարտակի հրամանատարը, մեր վաշտի հրամանատարը և մի քանի զինվորներ, նրանք կանգնած էին արկղերի մոտ և կարգուկանոն։ Գումարտակի հրամանատարը հարցրեց՝ Միքայելյան (մեր վաշտի հրամանատար), սա առաջի՞ն տուփն է։ Նա պատասխանեց՝ ճիշտ այդպես։ Միքայելյանն ու վարորդները լարված էին, քանի որ վախենում էին գումարտակի հրամանատարին զայրացնել։ Մենք արկղերով դուրս եկանք վրանից, շարվեցինք ու արագ սկսեցինք հանել մեր զենքերը։ Հանեցի զենքս, վերցրեցի տուփը, վարորդներով վազեցինք հավաքատեղի, մեքենաների մոտ։
Հասանք տեղ և տեսանք, որ երրորդ թնդանոթը մեքենային ամրացված չէ։ Սովորաբար մենք ամեն օր ստուգում ու զննում էինք տեխնիկան՝ այն պահելով մարտական պատրաստության մակարդակի։ Այս օրը հատկապես հագեցած էր։ Մենք ներկեցինք ու կարգի բերեցինք թնդանոթի ողջ տեխնիկան։ Լիցքավորումն ավարտելուց հետո թնդանոթը ամրացրինք մեքենային, և կապիտան Միքայելյանը հրաման տվեց. «Շարվեք»։
Շարվեցինք, նա արդեն սկսել էր ավելի հանգիստ ձայնով խոսել, բայց ձայնի մեջ ես վախ ու անհանգստություն զգացի։ Նրա ելույթը նման էր մարտական գործողությունների մեկնարկից առաջ կոչի, հին ծառայողներից լսել եմ, որ 2016 թվականին՝ ապրիլյան պատերազմից առաջ, նա նույն բանն է ասել, և բոլորն անմիջապես հասկացել են, թե ինչ է կատարվում։
Հրամանատարը մեզ խորհուրդ տվեց վատի մասին չմտածել։ «Այսուհետ դուք պատասխանատու եք ոչ միայն ձեր, այլև այն ամենի համար, ինչ ձեզ շրջապատում է, ձեր ընկերների, ձեր ռազմական պաշարների, ամեն ինչի համար։ Եղեք շատ ուշադիր և զգույշ»,- ասաց նա և հրամայեց՝ «ազատ»։
Հետո ես վազեցի ընկերոջս մոտ։ Ես ուզում էի նրանից ակնոց վերցնել, քանի որ տեսողության հետ կապված խնդիրներ ունեմ, և բանակ զորակոչվելուց երկու օր առաջ ակնոցս կոտրվեց։ Ես չէի կարող բեռնատարը վարել առանց ակնոցի։
Դա տեսնելով, իմ փոխարեն ղեկին նստեց ավագ լեյտենանտ Բաբայանն ու ասաց. «Գալստյան ջան, դու դեռ պետք ես, մթության մեջ առանց ակնոցի չես կարող վարել, առավել ևս ուրիշի ակնոցով, ավելի լավ է ես քշեմ, իսկ դու տղաներիմոտ գնա»։
Հետևիցս նստած էին դիպուկահարներն ու մեր վաշտի մնացած զինվորները։ Իսկ ավագը նստած էր վարորդի կողքին։ Այն բանից հետո, երբ բոլորը նստեցին իրենց մեքենաները, հրամանատարությունը հրամայեց միացնել շարժիչները և լուսարձակները, և մեքենաները մեկը մյուսի հետևից սկսեցին լքել ճամբարը։ Մենք իջեցրել ենք հովանի վարագույրը թափքի հետևի մասում՝ փորձելով պաշտպանվել փոշուց: Շատ շոգ էր ու փոշոտ, ինչպես անապատում, միակ տարբերությունն այն էր, որ անապատում ավազ էր, իսկ այստեղ՝ շատ փոշի։ Այնտեղ, ցանկացած եղանակի, մենք մինչև գոտկատեղը ցեխի մեջ էինք, իսկ երբ անձրեւ էր գալիս, ցեխը կպչում էր մեր կոշիկներին։ Կոշիկներին 3 կիլոգրամ ցեխ էր կպնում, որը նման էր ցեմենտի և չէր մաքրվում։
Հովանի բացերի միջով տեսնում էինք մեր հետևից շարժվող մեքենաների լուսարձակները։ Շատ լավ եմ հիշում մեր մեկնած պահը և ամբողջ ճանապարհը, աղոտ լուսարձակները, քանդված ճանապարհները, կոշտ ու կեղտոտ նստարանները և ամենակարևորը՝ Քավթար անունով ծառը, որը հավերժ կմնա իմ հիշողության մեջ»։
Քրիստոֆերը ակտիվ մասնակցություն ունեցավ 44-օրյա պատերազմին, որը խլեց հազարավոր կյանքեր, շատերը զոհաբերեցին իրենց առողջությունը։ Արդյունքը՝ էթնիկ զտումն է և Արցախի ամբողջական կորուստը։ Մի օր Քրիստոֆերը նորից կկարողանա տեսնել Քավթար կոչվող շքեղ ծառը։
Պատմվածքի հերոսների անունները հեղինակի խնդրանքով փոխվել են։