Երբ աշխարհը խոսում է լեռների, գեղեցիկ տեսարանների, կանաչ անտառների մասին, եվրոպացիներից շատերը մտածում են Շվեյցարիայի և Իտալիայի մասին։ Կան, սակայն, գաղտնի վայրեր, որոնք այնքան էլ հայտնի չեն, բայց ոչնչով չեն զիջում։ Այսպիսին է եղել Արցախը միշտ՝ վայրի լեռներ, անարատ գեղեցկությունն ու ամենաթարմ օդ, աղբյուրների ջուրն ու անտառների անծայրածիր կանաչը։ Ճանաչեցի՞նք մեր հողը և կարողացա՞նք վայելել այն։ Կա՞ր այլ երկրներ ճանապարհորդելու և մեր՝ այլ մշակույթների միջոցով ճանաչելու մշակույթ:
Արուս Ադամյանը Արցախում ավելի քան տասնհինգ տարի է, ինչ զբաղվում էր արտաքին և ներքին զբոսաշրջությամբ։ Նա ստեղծել է իր գործակալությունը, որն օգնել է մարդկանց ճանաչել իրենց երկիրը և ճանապարհորդել աշխարհով մեկ:
Կորոնավիրուսից առաջ նա ավելի շատ զբաղվում էր արտաքին զբոսաշրջությամբ և նշում, որ վերջին տարիներին մարդկանց մոտ աշխարհը ուսումնասիրելու ցանկություն է արթնացել։ Իհարկե, խոսքը ոչ միայն ցանկության, այլ նաև հնարավորությունների մասին է: Մինչև 2020 թվականի պատերազմը Արցախում կյանքի որակը զգալիորեն բարձրացել էր. ինչպես Մասլոուի բուրգում, երբ մարդկանց հիմնական կարիքները բավարարվում են, նրանք բարձրանում են հաջորդ մակարդակ: «Ես նկատել եմ, որ շատերը նախընտրում են ավելի քիչ հագուստ կամ այլ իրեր գնել՝ փոխարենը գումար խնայելով այլ հաճույքների, օրինակ՝ ճանապարհորդության համար։ Իսկ աշխարհը բաց էր մեր առջեւ, գներն ավելի մատչելի դարձան։ Այն ժամանակ շատերն էին որոշում ճամբորդել։ Մենք սկսեցինք մոտակա երկրներից, օրինակ՝ Վրաստանից: Հետո ընդլայնեցինք քարտեզը և կազմակերպեցինք շրջագայություններ դեպի Եվրոպա, Մերձավոր Արևելք և Աֆրիկա: Մշակույթ առաջացավ, և կարող եմ ասել, որ ամեն ինչ շատ լավ էր ընթանում»,- կիսվում է Արուսը։
Կորոնավիրուսը փակեց բոլոր սահմանները, և ամբողջ աշխարհը շրջափակման մեջ հայտնվեց։ Այդ ժամանակաշրջանում Արուսը և նրա Varanda Travel գործակալությունը սկսեցին ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել ներքին զբոսաշրջությանը։
«Իրականում բոլորը բողոքում են Covid-ից, բայց ես ինչ-որ կերպ նույնիսկ շնորհակալ եմ, որ դա մեզ հնարավորություն տվեց հայտնվել փակ տարածքում և ճանաչել մեր հայրենիքը։ 90-ականներին քչերն էին ծանոթ իրենց երկրին, օրինակ՝ Մարտունու շրջանի բնակիչները գիտեին իրենց շրջանի պատմամշակութային հուշարձանների մասին, բայց ավելի քիչ գիտեին Հադրութի մասին. Covid-ի ժամանակ մարդիկ սկսեցին ճանաչել իրենց հայրենիքը»,- ասում է Արուսը։
2020 թվականի սեպտեմբերին «Վարանդա Թրավել»-ը կազմակերպել է շրջագայություն դեպի Տաթև։ Առավոտյան չորս ավտոբուսներից բաղկացած մեծ խմբով ճանապարհ ընկան։ Ավտոբուսներից մեկում դպրոցականներ են եղել. Մի պահ, երբ Արուսը տեսավ, որ դպրոցական ավտոբուսը կայանված է, մոտեցավ՝ հարցնելու, թե ինչու են կանգնել ու տեսել, որ ավտոբուսը դատարկ է։ Միայն որոշ ժամանակ անց նա նկատել է, որ վարորդը երեխաներին դուրս է բերել մեքենայից, փոս գտել ու այնտեղ տեղավորել՝ նրանց պաշտպանելու համար։ Պարզվեց՝ պատերազմ է։ Ճամփորդությունը, իհարկե, ընդհատվեց, Արուսն ու ամուսինը երեխաներին տարան տներով։
«Կորոնավիրուսի ժամանակ մենք տեսանք, թե ինչն է մերը, իմացանք, թե պատմության որ շրջանում ենք դա ստացել։ Իսկ երբ գիտես, ավելի շատ ես գնահատում: Պատերազմից հետո չէի մտածում, որ կշարունակեմ գործս, քանի որ չէի պատկերացնում, որ որևէ մեկը կցանկանա հանգստանալ։ Իսկ ներքին զբոսաշրջությունն այն ժամանակ բոլորովին աներևակայելի էր թվում, քանի որ չգիտեինք, թե որտեղ են ավարտվում մեր սահմանները։ Այնուամենայնիվ, ես ուրախ եմ, որ շարունակեցի: Դեկտեմբերի 15-ին վերադարձա աշխատանքի։ Եվ պարզվեց, որ այն մարդիկ, ովքեր պետք է ամուսնանային այդ ամիսներին՝ սեպտեմբեր, հոկտեմբեր, նոյեմբեր, որոշել են հարսանիքի փոխարեն ճամփորդության գնալ։ Հարսանիք ոչ ոք չէր ուզում, տղամարդիկ պատերազմից հետո սթրեսի մեջ էին, այնքան բանի միջով էին անցել, և մեկ շաբաթ հանգիստը շատ օգտակար էր նրանց համար։ Այսպես շարունակվեց իմ աշխատանքը, և ես ուրախ եմ, որ կարողացա գոնե մի փոքր օգտակար լինել իմ հայրենակիցներին»,- ասում է Արուսը։
Պատերազմից հետո նոր խնդիրներ առաջացան՝ անվտանգություն։ Արուսի համար շատ կարևոր էր իր կազմակերպած տուրերի ընթացքում մարդկանց անվտանգությունն ապահովելը, բայց այն ժամանակ դա շատ մեծ խնդիր էր։ Այնուամենայնիվ, նա կազմակերպեց մի քանի միջոցառումներ և փորձեց օգնել մարդկանց հանգստանալ և բուժվել պատերազմի սթրեսից բնության և հայրենիքի գրկում:
Հետո սկսվեց շրջափակումը։ Քանի որ վառելիք չկար, մեքենաների հարցն անմիջապես հանվեց օրակարգից։ Նրանք մտածում էին արշավի մասին, բայց եթե ճանապարհին ինչ-որ մեկը հիվանդանար, ինչպե՞ս կարող էին օգնել: Նրանք նաև փորձում էին խնայողաբար օգտագործել ամեն ինչ և չէին ցանկանում պատճառ ստեղծել առկա վառելիքը շտապ օգնության համար օգտագործելու համար։
«Շրջափակման ժամանակ միայն մեկ անգամ ենք էքսկուրսիա կազմակերպել։ Մենք կապ հաստատեցինք տրանսպորտային կազմակերպությունների հետ, նրանք մի քիչ վառելիք ունեին եւ համաձայնեցին։ Մարտի 5-ն էր։ Երկու ժամ քշելուց հետո ողբերգական լուր լսեցինք, որ մեր ոստիկանների նկատմամբ դիվերսիա է իրականացվել, և 3 հոգի սպանվել են։ Պատկերացրեք՝ մի խումբ տխուր քայլող մարդիկ: Սա իմ առաջին ճամփորդությունն էր, երբ ասացի՝ եկեք արագ նայենք և հետ գնանք։ Բնականաբար, ոչ ոք տրամադրություն չուներ։ Մենք դեռ մտածում էինք, դեպքը եղել է անտառում, և մենք էլ այն ժամանակ անտառում էինք, ո՞վ կարող էր երաշխավորել, որ ադրբեջանցիները դուրս չեն գա անտառից և չեն հարձակվի մեզ վրա։ Այսպիսով, մենք արագ վերադարձանք, և դա մեր վերջին շրջագայությունն էր: Դրանից հետո սպառվեց և՛ վառելիքը, և՛ սնունդը, և սկսվեց գոյաբանական պայքարը»,- ասում է նա։
Արուսը կորցրել է ամուսնուն գազալցակայանի պայթյունից. նա երկար փնտրել է նրան, բայց նոյեմբերին զանգահարել են և ասել, որ ԴՆԹ-ն համընկնում է։ Երկար ժամանակ նա չէր կարողանում ուշքի գալ։ Հետո ուժերը հավաքեց մի բռունցքի մեջ և շարունակեց ապրել հանուն իր երեխայի։ Այսօր նրա գործակալությունը շարունակում է գոյություն ունենալ՝ չնայած խնդիրներին, և ամեն օր նա ուժ է գտնում հանգիստ կազմակերպելու այն մարդկանց համար, ովքեր դրա կարիքն ունեն։
Անժելիկա ԶԱԽԱՐՅԱՆ
Նյութը պատրաստվել է «Ստեփանակերտ» մեդիաակումբի նախագծի շրջանակներում
