Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովն ընդունեց «Հայաստանի կողմից ստանձնած պարտավորությունների և հանձնառությունների կատարման մասին» բանաձևը: Անդրադառնալով Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների կարգավորմանը՝ Վեհաժողովը լիակատար աջակցություն է հայտնել տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման, ինքնիշխանության հարգման, սահմանների անձեռնմխելիության և ուժի չկիրառման սկզբունքների վրա հիմնված խաղաղ գործընթացին։

Արցախի խնդրի հետ կապված բոլոր միջազգային կառույցները 2020 թ․ պատերազմից որոշ ժամանակ հետո իրենց բանաձեւերում դադարել են հիշատակել “ինքնորոշման” սկզբունքը եւ չեն դատապարտում “ուժի կիրառումը” Բաքվի կողմից։ Դա կարող է խտրական թվալ Արցախի ժողովրդի հանդեպ, սակայն իրավական իրողություններն այլ բան են վկայում։ “Ուժի կիրառումը” եւ Արցախի անկախության “լուծարումը” բերել է Արցախի եւ ամբողջ հայ ժողովրդի իրական “ինքնորոշման” բյուրեղացմանը։ Իսկ հայ ժողովուրդը 1988-ից միայն մեկ ինքնորոշման նպատակ ուներ՝ Հայաստանի եւ Արցախի վերամիավորում, ինչը եւ կատարեց 1989 թ․ դեկտեմբերի 1-ի որոշմամբ։ Նպատակը պահպանվում էր նույնիսկ անկախության շրջանում։

Հիմա, երբ Արցախը դատարկված է եւ օկուպացված, Բաքուն բացահայտ ասում է, որ համաձայն ՀՀ Սահմանադրության՝ Արցախը եւ Հայաստանը միավորված են։ Նրանք պահանջում են հրաժարվել 1989 թ․ որոշումից, որը հայ ժողովրդի ինքնորոշման բարձրագույն արտահայտությունն էր։

ՀՀ քաղաքական կուսակցությունները միտումնավոր չեն հիշատակում այդ որոշումը, բայց եւ չեն կարող այն չեղարկել, քանի որ այն երկու ստորագրող ունի՝ ՀՀ եւ ԼՂԻՄ ու Շահումյանի շրջանի պատգամավորները։

Միացումի մասին որոշումից՝ որպես համաստորագրող կողմ պետք է հրաժարվեր Արցախի Ազգային ժողովը 2023-ի ամռանը, եւ հենց այդ մասին պետք է լինեին բանակցությունները Սոֆիայում, որի մասին Փաշինյանն ասել է՝ “ես ձեւը ցույց եմ տվել, նրանք հրաժարվել են”։ Արցախի Ազգային ժողովը կհրաժարվեր, հետո էլ ՀՀ Ազգային ժողովը, եւ 1989 թ․ բարձրագույն ուժ ունեցող որոշումը կչեղարկվեր։

Բայց ինչ-ինչ պատճառներից ելնելով Արցախի ԱԺ-ն դա չարեց, չհրաժարվելով ինքնորոշումից, եւ հիմա այդ որոշումը չեղարկելու համար Հայաստանը եւս պետք է “լուծարվի”։

Ո՞ր սահմաններում է ԵԽԽՎ-ն ճանաչում ՀՀ տարածքային ամբողջականությունը՝ 1989 թ․ սահմաններո՞ւմ, այսինքն ներառյալ ոչ միայն նախկին ԼՂԻՄ-ը, այլեւ Շահումյանի շրջանը։

Նաիրա Հայրումյան

Փորձերը՝ Հայաստանում ԵՄ դիտորդական առաքելությունը փոխարինել ուրիշ ձեւաչափերով կամ մեխանիզմներով, միայն կարող են վատթարացնել իրավիճակը։ Այս մասին step1.am-ի հետ զրույցում ասաց քաղաքագետ Անդրիաս Ղուկասյանը՝ անդրադառնալով իշխանությունների այն հայտարարությանը, թե Ադրբեջանին առաջարկել են համատեղ հետաքննման մեխանիզմ ստեղծել։

ԱԽ քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը լրագրողներին ասել է, որ Բաքուն մինչ օրս չի արձագանքել Նիկոլ Փաշինյանի՝ համատեղ հետաքննման մեխանիզմ ստեղծելու առաջարկին։ «Վերջին շրջանում Ադրբեջանի ՊՆ–ն պարբերաբար հաղորդագրությունների է տարածում, թե հայկական ԶՈւ–ն խախտում է հրադադարի ռեժիմը։ ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը հերքում է այս լուրերը։ Հայաստանին, բնականաբար, անհանգստացնում են նման հաղորդագրությունները։ Ադրբեջանին առաջարկել ենք, որպեսզի համատեղ հետաքննման մեխանիզմ ստեղծենք համապատասխան գերատեսչությունների միջև, դա կարող է լինել քննչական կոմիտեն կամ այլ մարմին»,- ասել է Արմեն Գրիգորյանը։

Անդրիաս Ղուկասյանի խոսքով՝ Հայաստանի իշխանությունը պարբերաբար նման առաջարկներով է հանդես գալիս, որը որպես կանոն մնում է անհետեւանք։

«Եվրամիության դիտորդական առաքելությունը Հայաստանի տարածքում կատարում է իր աշխատանքը, պատրաստում է իր զեկույցները, բայց ըստ երույթին ադրբեջանական կողմն անտեսում է դա։ Եվ հիմա հավանաբար դա առիթ դարձավ նման առաջարկով հանդես գալու։ Դա իր տակ ունի՞ ենթատեքստ՝ ուղղված միջազգային այդ առաքելության դեմ, այսինքն՝ փոխարինել այդ առաքելությունն այլ մեխանիզմով, թե՞ ենթադրում է համադրել, դժվար է հիմա ասել, որովհետեւ տեղեկությունը շատ քիչ է: Բոլոր դեպքերում խնդիրը, որ Ադրբեջանը չի ճանաչում ԵՄ դիտորդական առաքելությունը, կարծես թե պահպանվում է»,- ասաց նա։

Քաղաքագետը հավելեց, որ ստեղծված իրավիճակում այս կառավարության դեպքում լուծում չի տեսնում։ «Հասկանալի է, որ Ադրբեջանը ցանկություն չունի խաղաղության գնալու, եւ այդ ամբողջ խոսույթը, որը ներկայացնում են մեր հանրությանը, թե իբր մենք խաղաղության պայմանագիր կնքելուց 5 պակաս վիճակում ենք, իրականությանը չի համապատասխանում։ Իսկ հետո իրենց գցում են պատեպատ, փորձում են ինչ-որ նախաձեռնությամբ հանդես գալ, բայց դա արդյունք չի տա։ Հայաստանի համար կարեւոր է, որ ՀՀ տարածքում գոյություն ունի ԵՄ միջնորդական առաքելություն, ուստի, Ադրբեջանի մեղադրանքները Հայաստանի դեմ միջազգային էական հետեւանքներ չեն կարող ունենալ։ Մեզ համար կարեւոր է, որ գործի ու աշխատի անկախ դիտորդական առաքելությունը, նույնիսկ առանց Ադրբեջանի կողմից ճանաչվելու։ ԵՄ դիտորդական առաքելությունն այսօր զսպող քաղաքական մեծ նշանակություն ունի Ադրբեջանի համար։ Փորձերը՝ դա փոխարինել ուրիշ ձեւաչափերով կամ մեխանիզմներով, միայն կարող են վատթարացնել իրավիճակը»,- հավելեց Ղուկասյանը։

Ռոզա Հովհաննիսյան

Բաքուն մինչ օրս չի արձագանքել ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի` համատեղ հետաքննման մեխանիզմ ստեղծելու առաջարկին։ Այս մասին լրագրողների հետ զրույցում հայտնեց ՀՀ անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը։

Նշենք, որ վերջին շրջանում Ադրբեջանի ՊՆ–ն պարբերաբար հաղորդագրություններ է տարածում, թե հայկական ԶՈւ–ն խախտում է հրադադարի ռեժիմը։ ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը հերքում է այս լուրերը։

«Հայաստանին, բնականաբար, անհանգստացնում են նման հաղորդագրությունները, որովհետև միանշանակ է, որ հայկական կողմից էսկալացիայի ուղղությամբ որևէ քայլ չի եղել։ Այսինքն` կրակոցներ չեն եղել, մեզ անհանգստացնում է, որ այդպիսի կեղծ լուրեր են տարածում։ Խնդրին որպես լուծում մենք Ադրբեջանին առաջարկել ենք, որպեսզի համատեղ հետաքննման մեխանիզմ ստեղծենք համապատասխան գերատեսչությունների միջև, դա կարող է լինել քննչական կոմիտեն կամ այլ մարմին։ Այդպիսով մենք և միջազգային հանրությունը վստահելի տեղեկություն կունենանք։ Բաքուն մինչ օրս չի արձագանքել»,– ասաց Գրիգորյանը։

Սա իրոք նոնսենս է միջազգային պրակտիկայում․ երկու պատերազմող /առանց պատերազմ հայտարարելու եւ ընդունելու/ երկիր ստեղծում են քննչական մարմին։ Ո՞ւմ դեմ։ Ո՞րն է դրա իմաստը, բացի «ընդհանուր թշնամի» ունենալը եւ միջազգային միջամտություն թույլ չտալը։ Հնարավո՞ր է այդ “Քննչական կոմիտեն” հետագայում հայերի “ռազմական հանցագործությունները” քննի։

Համատեղ «կոմիտեն» կարող է լինել «ընդհանուր պետության» կամ «տարածաշրջանային ինտեգրման» սկիզբը, որը հետագայում «ընդհանուր կառավարության» կվերածվի։

Ստեփանակերտ, 19 սեպտեմբերի, 2023թ

Հայաստանի կողմից Պաղեստինի անկախության ճանաչումը «պայթեցրեց» մի շարք իրադարձություններ, որոնց վերլուծությունը ենթադրում է աշխարհաքաղաքական գործընթացների որոշակի տրամաբանություն։

Մասնավորապես, թուրքիայի նախագահ էրդողանի՝ Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Փաշինյանին ուղղված կոչից և վերջինիս կողմից Պաղեստինի պետականությունը ճանաչելուց անմիջապես հետո, Երևանում Արցախի մշտական ​​ներկայացուցչությունում տեղի է ունեցել քաղաքական ենթատեքստով աղաղակող միջադեպ. դիմակավորված անձանց կողմից ներկայացուցչության դարպասները կոտրվել են և նախկին նախագահ Շահրամանյանի ծառայողական մեքենան առգրավվել։

Մի կողմ թողնենք Արցախի պետական ​​կառույցները վերացնելու մասին հրամանագիրը ստորագրած Շահրամանյանի անձը և նշենք, որ օրենքի չարամիտ խախտումն ուղղված էր հատկապես Արցախի խորհրդանիշի և նրա բնակիչների դեմ։

Թե ինչու էր անհրաժեշտ նման կոպիտ ցուցադրություն բեմադրել, բոլոր խելամիտ մարդկանց համար պարզ է. թուրքիայի շահերից ելնելով Պաղեստինի ճանաչումը չպետք է նախադեպ դառնար Արցախի ճանաչման համար։ Ավելին, դիմակային շոուները նպատակ ունեն վախեցնել արցախցիներին, որպեսզի նրանք ոչ մի կերպ «չաղմկեն» իրենց օրինական իրավունքների մասին։ Արցախցիների իրավունքները Հայաստանում տաբու թեմա են, քանի որ դա պահանջում է ահաբեկիչ ալիևը՝ սպառնալով հակառակ դեպքում «լուծել» Հայաստանի հարցը։

Այս ֆոնին հետաքրքիր հայտարարություններ են հնչում Արեւմուտքից։ Մասնավորապես, Արևմուտքում կարծես պատրանք կա, որ Հայաստանի իշխանությունների կողմից ալիևի և էրդողանի պահանջների անվերապահ կատարումը՝ հիանալի քայլեր են հարաբերությունների կարգավորման ուղղությամբ։

Ամերիկացի և եվրոպացի պաշտոնյաները կրկին անդրադառնում են 2020-2023 թվականների պատերազմների և ցեղասպանության հետևանքով Ադրբեջանում պահվող նախկին բարձրաստիճան պաշտոնյաներին, զինվորականներին և քաղաքացիական անձանց ազատ արձակելու թեմային։

Մասնավորապես, Եվրամիության արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության գերագույն ներկայացուցչի խոսքով, ԵՄ-ն համոզված է, որ վստահության ամրապնդման միջոցները, ներառյալ ադրբեջանում պահվող հայ կալանավորների ազատ արձակումն ու հայրենադարձությունը, կարող են նպաստել ընդհանուր խաղաղության գործընթացին և հարթել կողմերի միջև ավելի մեծ վստահության ճանապարհ։

Սակայն վերջերս ԱՀ իշխանությունները 5 ամսով երկարաձգեցին ԼՂՀ նախկին նախագահներ Արկադի Ղուկասյանի, Բակո Սահակյանի, Արայիկ Հարությունյանի, նախկին պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանի, նախկին արտգործնախարար Դավիթ Բաբայանի, ինչպես նաև Ազգային ժողովի նախագահ, Դավիթ Իշխանյանի, պաշտպանության նախկին նախարար Լևոն Մնացականյանի, գեներալ Դավիթ Մանուկյանի կալանքի ժամկետները։

Դատախազն ասաց, որ «գործերը շուտով կներկայացվեն դատարան»։ Նա ասաց, որ 15 անձի նկատմամբ հետաքննությունն արդեն ավարտվել է։ «Այս պահին մեղադրյալները, փաստաբանները և տուժողները ծանոթանում են քրեական գործի նյութերին։ Ծանոթացման փուլն ավարտելուց հետո մեղադրական եզրակացությունը կներկայացվի դատարան»,- ասաց նա։

ԵՄ արտաքին քաղաքականության պատասխանատու Ժոզեպ Բորելի խոսքով՝ «Լեռնային Ղարաբաղի հայերի վերադարձը պետք է լինի ցանկացած համաձայնագրի հիմքը»։ Եվ ոչ մի խոսք այն մասին, թե ինչ մեխանիզմներով է ապահովվելու մարդկանց վերադարձը մի երկրի իրավասության տակ, որը մարդկանց 10 ամիս սոված, մրսած, առանց դեղորայքի ու առաջին անհրաժեշտության ապրանքների պահեց, ապա ձեռնարկեց պատերազմ ու տեղահանություն՝ զինաթափելով երկրի խաղաղ բնակչության միակ երաշխավորին՝ Արցախի ՊԲ-ն։ Ըստ ամենայնի, ամերիկյան կողմը հավատում է ալիևի և էրդողանի հումանիզմին։

Իր հերթին, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ամերիկացի նախկին համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքը հայկական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում բարձրացրել է Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) հայերի վերադարձի հարցը՝ նշելով, որ «գնդակը ալիևի դաշտում է»։ «Սա այն հարցն է, որում ալիևը պետք է պետական ​​գործչի դիրք գրավի և գիտակցի, որ դա կարևոր է ապագայի համար»։

Բայց ամերիկյան կողմը չի թաքցնում իր շահերը հայ-ադրբեջանական և հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցում։

Խոսելով փոխպետքարտուղարի՝ Ջեյմս Օ՛Բրայենի Հայաստան այցի մասին՝ նախկին համանախագահն ընդգծեց, որ Կենտրոնական Ասիան Սեւ և Միջերկրական ծովերի հետ կապելը շատ կարևոր է ԱՄՆ-ի համար։

«Օ’Բրայենը խոսեց առևտրի մասին, և այն շատ կարևոր ոլորտ կդառնա, եթե Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունները կարգավորվեն։ Շատերը հիշում են, որ խորհրդային տարիներին Հայաստանի տարածքով երկաթգիծ էր անցնում՝ հասնելով Նախիջևան, ապա թուրքիա։ Այս երկաթուղին մեծ նշանակություն կունենա ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ ադրբեջանի տնտեսական վիճակի բարելավման համար։ Կարծում եմ, որ մոտ ապագայում կքննարկվի խաղաղության պայմանագիր։ Եթե ​​Հայաստանի և ադրբեջանի հարաբերությունները կարգավորվեն, դա ճանապարհ կբացի թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման համար»։

Այսինքն՝ Արցախի բնակիչների իրավունքները զոհաբերվելու են տնտեսական շահերին ու մեծ աշխարհաքաղաքականությանը։ Եվ ոչ մի խոսք այն մասին, որ ադրբեջանը ամեն օր սպառնում է Հայաստանին պետականության կորստով, Հայաստանի տարածքն անվանում է «Արևմտյան Ադրբեջան» և որպես հաշտության պայմանագիր կնքելու պայման ապօրինաբար պահանջում է փոփոխություններ կատարել Հայաստանի Սահմանադրության մեջ։ Այո՛, Արևմուտքը կարծում է, որ արցախահայության վերադարձը պետք է լինի ցանկացած համաձայնագրի հիմքում, բայց, միևնույն ժամանակ, Ուորլիքը հույս ունի, որ «փակ դռների հետևում Հայաստանի Հանրապետությունը կարող է երաշխիքներ տալ, որ այն դրույթները, որոնք Ադրբեջանը կցանկանա, որ ՀՀ Սահմանադրությունից դուրս մնան, ինչ-որ պահի կբացառվեն, բայց դա չի կարող լինել համաձայնագրի մաս»:

Եվ, ինչպես և սպասվում էր, Ռուսաստանի արձագանքը չուշացավ։ «ԵՄ-ն և ԵԱՏՄ-ն անհամատեղելի են, և արտատարածաշրջանային խաղացողների ժամանումը Հայաստան «հետևանք կունենա». այս մասին հայտարարել է ՌԴ փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկը։

Խոսքեր, խոսք, խոսք… Համաշխարհային գերտերությունների բանավոր փոխհրաձգությունները, որոնք օդ են բարձրացել 30 տարի շարունակ, իրական քայլեր չենթադրելով, հանգեցրին Արցախի պետականության և նրա ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի կորուստի։ Առայժմ աշխարհաքաղաքական կշեռքները թեքվում են դեպի կորպորացիաների տնտեսական շահերը: Աշխարհակարգը կփլուզվի գլուխ կտրելու և երեխաներին անխնա սպանելու «սիրահարների» հարձակման ներքո։

Մարդու իրավունքները աննկատ վերանում են առօրյայից, սակայն դրանց անտեսումն արդեն տանում է դեպի համընդհանուր աղետ։ Քանի դեռ չի մշակվել ահաբեկչական պետություններին իրենց կատարած վայրագությունների համար պատժելու արդյունավետ մեխանիզմ, մարդկությանը սպասվում է շատ մռայլ ապագա:

Մարգարիտա Քարամյան