Արցախում Հայաստանի դեմ 2020 թվականի ահաբեկչական պատերազմից և 2021 թվականի «ընտրություններից» հետո Հայաստանի իշխանությունն ապարդյուն իրավական հիմքեր է փնտրում Արցախը հանձնելու և հայկական իրավունքներից հրաժարվելու գործարքը օրինականացնելու համար։ Ազգային դատարանը կորոշի, թե ինչ կոռուպցիոն կամ այլ շահեր են կանգնած այս գործարքի հետևում։ Բայց առայժմ պարզվում է, որ Հայաստանի իշխանության՝ Արցախից հրաժարվելու միակ «հիմքը»` Ալմա-Աթան մեր աչքի առաջ քանդվում է, և ԱԳՆ-ն արդեն օգնություն է տենչում ԵՄ-ի նոր ղեկավարներից։
Խոսքը 2022 թվականի հոկտեմբերին Պրահայում տեղի ունեցած «խորամանկ» գործարքի մասին է, որտեղ Շառլ Միշելի և Մակրոնի միջնորդությամբ իբր «իրավական հիմք» է գտնվել «Արցախը Ադրբեջանի կազմում ճանաչելու համար»՝ Ալմա-Աթայի հռչակագիր, ինչի մասին ավելի ուշ հայտարարեց Փաշինյանը։ Սրանից հետո սկսվեց «առանց միջնորդների» բանակցությունների գործընթացը, որի արդյունքը եղավ 2023 թվականի սեպտեմբերյան ագրեսիան, Արցախի ամբողջական օկուպացիան և ողջ հայ բնակչության տեղահանությունը։ Իսկ 2024 թվականի ամռանը «Ալմա-Աթայի» շրջանակներում Տավուշում տեղի ունեցավ «սահմանազատում», որի պատրվակով 4 հայկական գյուղ հանձնվեց Ադրբեջանին։
Նիկոլ Փաշինյանը և նրա ԱԳՆ-ն այդ ժամանակվանից կրկնել են «խաղաղություն առանց միջնորդների» մանտրան, որ տարածաշրջանի երկրներն իրենք պետք է լուծեն բոլոր հարցերը միմյանց միջև, որ Ալմա-Աթան սահմանների որոշման օրինական հիմք է և այլ անհեթեթություններ։ Միևնույն ժամանակ Փաշինյանը սկսեց իրականացնել Բաքվի հերթական պահանջը՝ փոխել Հայաստանի Սահմանադրությունը։
Սակայն Ալմա-Աթան ոչ թե Արցախի համար էր հորինված, այլ ուկրաինական հարցի. այն ժամանակ ԵՄ-ն ու ԱՄՆ-ը խոսում էին Ռուսաստանին 1991-ի սահմաններ, այդ թվում՝ Ղրիմը վերադարձնելու անհրաժեշտության մասին։
Շառլ Միշելի հեռանալուց և Դոնալդ Թրամփի նոր քաղաքականության մեկնարկից հետո պարզ դարձավ, որ Ալմա-Աթան հորինված է, և 1991 թվականի Ռուսաստանի և Ուկրաինայի սահմաններին վերադարձ չի լինի: Սա նշանակում է, որ Ալմա-Աթան կորցրել է իր լեգիտիմությունը նաեւ Արցախի պարագայում։ Այժմ Ֆրանսիայի դեսպանը սկսել է արդարանալ՝ ասելով, որ Փաշինյանն ինքն է Պրահայում ճանաչել Արցախը որպես «Ադրբեջանի մաս»։ Իսկ Մակրոնը գնաց Թրամփի հետ քննարկելու ուկրաինական գործարքը՝ առանց Ալմա-Աթայի:
Հայաստանի իշխանությունը վերջին շրջանում բարձր լացում է, որ Բաքուն չի արձագանքում իր առաջարկներին (երեկ պարզ դարձավ, որ ԱԳՆ-ն վերջապես Բաքվից պատասխան է ստացել իր որոշ առաջարկների վերաբերյալ)։ Իսկ երեկ Հայաստանի արտաքին գործերի փոխնախարար Պարույր Հովհաննիսյանը ԵՄ պատվիրակության հետ հանդիպմանը բացահայտ խոստովանեց, որ Հայաստանի քաղաքականությունը, որը հիմնված է «Ալմա-Աթայի» վրա, չարաչար ձախողվել է։
«Սահմանների սահմանազատման և սահմանազատման հարցերն ամենազգայուններից են Ադրբեջանի հետ մեր օրակարգում։ Այնուամենայնիվ, Բաքվի հռետորաբանությունը մեզ լավատեսության որևէ հիմք չի տալիս. ամեն անգամ նրանք վտանգավոր, սպառնալից ազդանշաններ են ուղարկում։ Մեր բանտարկյալները շարունակում են մնալ այնտեղ»,- ասաց Պարույր Հովհաննիսյանը։
Նա նշել է, որ հայկական կողմը խնդրում է միջազգային գործընկերներին միանալ «խաղաղության համար արվող ջանքերին»։ «Մենք շնորհակալ ենք Եվրամիությանը, բայց ԵՄ միջնորդական առաքելությունն այժմ չի աշխատում, և մենք հույս ունենք ներգրավել ԵՄ նոր ղեկավարին (Շառլ Միշելի փոխարեն): Եվ մենք ակնկալում ենք նրա այցը շատ մոտ ապագայում, նա կայցելի Հայաստան և Ադրբեջան։ Մասնակցությունը կարևոր է, որպեսզի մենք կարողանանք առաջընթաց գրանցել այս գործընթացում և հաստատել խաղաղություն»,- ասաց Պարույր Հովհաննիսյանը։
Արցախյան կարգավորման «Ալմա-Աթայի» շրջանի անփառունակ ավարտը պետք է գործընթացը վերադարձնի Կենտրոնական Ասիայի մեկ այլ մայրաքաղաք՝ Բիշքեկ, որտեղ 1994 թվականի մայիսի 12-ին Բաքուն հարկադրված էր զինադադար կնքել Հայաստանի և Արցախի հետ։
Նաիրա Հայրումյան
