Արցախի շրջաններում մշակութային կյանքը միշտ էլ ակտիվ է եղել։ Անգամ 2020-ի պատերազմից հետո, երբ առաջացել էին մի շարք դժվարություններ՝ Մարտունու շրջվարչակազմի աշխատակազմի ՄԵ հարցերի բաժինը շարունակում էր իրականացնել իր առաքելությունը։
ՄԵ հարցերի բաժնի վարիչ Անի Խաչատրյանի խոսքով՝ միշտ առաջնորդվել է այն գաղափարով, որ Ազգային մշակույթը պետք է պահպանել, ինչպես երկրի պետական սահմանը: Պատերազմական իրավիճակում գտնվող Արցախում բոլոր ջանքերն ուղղված էին մշակութային արժեքների պահպանմանը, զարգացմանն ու տարածմանը, քանի որ հենց դա է պահում ազգի ոգին և ուժ տալիս ժողովրդին։
-Մարտունու շրջանում գործում էր արվեստի երկու դպրոց՝ Մարտունու՝ Արամ Խաչատրյանի անվան և Ճարտարի արվեստի դպրոցները։ Գործում էր նաև Մարտունու մշակույթի և երիտասարդության կենտրոնը և Ճարտարի մարզամշակութային պալատը, ինչպես նաև համայնքային 34 մշակույթի տներ։ Մարտունու ՄԵ կենտրոնում գործում էր «Քնար» համույթը, որն ուներ կեսդարյա պատմություն։ Տարածաշրջանում հայտնի, փառավոր ուղի անցած համույթը տարիներ շարունակ համերգային ծրագրերով հանդես էր գալիս տարբեր տեղերում։ Թե՛ Հյուսիասային Կովկասում և թե՛ Անդրկովկասում ճանաչում էր գտել իր յուրահատուկ երգացանկով ու գործիքային կատարումներով։ Խորհրդային միության փլուզումից հետո նա շարունակում էր շրջել՝ լինելով Հայաստանում, Ռուսաստանում և այլուր։ Համույթը պարգևատրվել է բազմաթիվ մեդալներով ու պատվոգրերով։ Համույթի մշակույթի տան տնօրենը Բաբկեն Մուսայելյանն էր, իսկ գեղարվեստական ղեկավարը՝ Վլադիմիր Շիրինյանը։ Երկուսն էլ արժանացել են մշակույթի վաստակավոր կոչման և մեծ ներդրում ունեցել համույթի ձեռքբերումների գործում։
Մարտունու մշակույթի շենքն ուներ նույն դիզայնը, ինչ Երևանում Թամանյանի նախագծած Օպերայի և բալետի պետական թատրոնը, որը ճարտարապետական հայտնի կոթող է: Նույն նախագծով 1962 թվականին կառուցվել է Ճարտար գյուղի Մշակույթի պալատը։ Այդտեղ հագեցած ու հետաքրքիր միջոցառումներ էին իրականացվում։ Ճարտարի մշակույթի տանն է թրծվել ԱՀ ժողովրդական արտիստ, մեր բոլորիս հպարտություն Ռաշիդ Ղարաբաղցին։
Մարտունու շրջվարչակազմի աշխատակազմի ՄԵ բաժինն իր գործունեության ընթացքում համագործակցում էր ԱՀ ԿԳՄՍ նախարարության, Մարտունու քաղաքապետարանի հետ՝ իրականացնելով բազմաբնույթ միջոցառումներ։ Դրանք շատ-շատ էին․ հիշարժան և տոն օրերին նվիրված ցերեկույթներ, ցուցահանդեսներ, տոնավաճառներ։
Ամենաակնառուն ավանդական ճաշատեսակների փառատոնն էր, որտեղ մասնակցում էին շրջանի բոլոր համայնքները։ Այդ փառատոնը միակն էր, որ կազմակերպվել էր շրջանի համայնքապետարանների ակումբավարների ջանքերով՝ առանց պետության կողմից որևէ ֆինանսկան աջակցության։ Այդ օրը շրջանի բնակչությունը վայելում էր արցախյան ավանդական և հարուստ խոհանոցի բարիքները։
Մեծ սիրով էինք մասնակցում Ստեփանակերտ քաղաքում կազմակերպված ամենամյա «Բերքի տոնին» և առատորեն ներկայացնում շրջանի բերքն ու բարիքը։
Ավանդույթ էր նռան փառատոնը, շրջանի համայնքների և մենատնտեսների մասնակցությամբ, որտեղ ցուցադրվում ու վաճառքի էր հանվում տեղական արտադրանքը։
Բաժնի նախաձեռնությամբ նշում էինք եկեղեցական բոլոր տոները և աշխատում էինք միջոցառումները կազմակերպել սահմանամերձ գյուղերում, որտեղ բնակչությունը ծարավ էր նման միջոցառումների։
«Մշակութային խաչմերուկ» մրցույթ-փառատոնի հանրապետական փուլին երեք տարի անընդմեջ մեր շրջանը զբաղեցրել է պատվավոր առաջին տեղը։
Արցախի գյուղնախարարության կողմից կազմակերպված ցուցահանդեսին Երևան քաղաքում ներկայացրել ենք Արցախյան այաներին՝ իրենց տարազով ու կոլորիտով։
Շրջանի մշակույթի տներն անմասն չէին մնում մշակութային ակտիվ կյանքից։ Գրեթե բոլոր համայնքներում գործում էին թատերական, ասմունքի, երգի ու պարի ինքանգործ խմբերը։ Միջհամայնքային կապեր հաստատելով՝ ելույթներ էինք ունենում տարբեր համայնքներում։ Հատկապես Հադրութի և Մարտունու շրջանների միջև հաստատուն մշակութային կապ էր ստեղծվել՝ փոխադարձ այցելությունների շրջանակում։
Ամուր էր կապը նաև ՊԲ շրջանների հետ։ Այցելում էինք զորամասեր և մեր ելույթներով ոգևորում զինվորներին։ Մարտունիում, ինչպես նաև համայնքներում զոհվածների հիշատակին նվիրված միջոցառումները կազմակերպվում էին պարբերաբար՝ նրանց հարազատների, ընկերների ու բնակչության մասնակցությամբ։
Արվեստի դպրոցնեում ևս կյանքը աշխույժ էր։ Մեր սաները ակտիվորեն մասնակցում էին տարբեր միջոցառումների և մեծամասամբ զբաղեցնում պատվավոր տեղեր։ Տեղահանությունից հետո մեր երեխաները, թեկուզ ապրում են տարբեր բնակավայրերում, շարունակում են հաճախել մշակութային կենտրոններ, զարգացնել իրենց ունակությունները, և ուրախությամբ ասեմ, որ կրկին հաջողություններ են արձանագրում։
Հարցին, թե Հայաստանում հաստատվելուց հետո փորձ արվե՞լ է պահպանել, կամ ստեղծել որևէ մշակութային կենտրոն, որը կներկայացնի Մարտունու շրջանը, Անի Խաչատրյանն ասաց․
-Արցախի տեղահանությունից հետո բազմիցս փորձել եմ արվեստի դպրոցների, մշակույթի տան տնօրեններին հավաքել ու հասկանալ, թե ինչպիսի քայլեր ձեռնարկենք, որ ինչ որ չափով կարողանանք պահպանել Մարտունու մշակութային կայնքը։ Սակայն չհաջողվեց, քանի որ բոլորը ցրված են աշխարհով մեկ։ Այսօր մենք չունենք կենտրոն, որն իր շուրջը կհավաքի մարտունեցիներին։ Պարբերաբար խոսում և հանդիպում եմ շրջանի ղեկավարության հետ, բոլորս էլ մտահոգ ենք մեր ապագայով, Արցախի մշակութային կյանքի պահպանման խնդրով։ Գո՞ւցե առաջիկայում հնարավոր լինի, քանի որ Մարտունու երիտասարդները պրպտումների մեջ են և ցանկանում են ունենալ Մարտունու շրջանը ներկայացնող կենտրոն։ Հուսանք, որ այդ նախաձեռնությունը կյանքի կկոչվի։
Այսօր ամենքս մտահոգ ենք, գտնվում ենք անորոշ վիճակում, սակայն ես ուզում եմ՝ լցվենք հավատով, որ կարողանանք հաղթահարել դժվարությունները՝ գիտակցելով, որ պարտավոր ենք շտկել մեր մեջքը ու վերստին ապրել։
Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ
