Պոլսո հայոց պատրիարքարան
Տեղի ունեցող իրադարձությունների, Իրան-Իսրայել պատերազմի և տարածաշրջանում հնարավոր փոխակերպումների ֆոնին, Նիկոլ Փաշինյանի և Գարեգին Բ կաթողիկոսի միջև բռնկված կրակը, ըստ երևույթին, դադարեցվել է և կարող է ավարտվել կաթողիկոսի հրաժարականով։
Հիշեցնենք, որ 10 օրից ավելի տևած հակամարտությունը, որի գագաթնակետը Փաշինյանի հայտարարությունն էր, որ կաթողիկոսը դուստր ունի, և նա պետք է հրաժարական տա, կարծես մարում էր։ Եվ հանկարծ առաջին պլան է դուրս գալիս Պոլսո հայոց պատրիարքը։
Պոլսի հայոց պատրիարք Սահակ արքեպիսկոպոս Մաշալյանը կարևոր հայտարարություն է արել։
«Ամբողջ հայ ազգին ալեկոծել է ՀՀ վսեմաշուք վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի դեմ կատարված պնդումները։
Որոշ շրջանակներ խոսում են «նոր կաթողիկոս» ընտրելու մասին եւ իմ անունն է շրջանառվում որպես թեկնածու, հետեւաբար պարտքս եմ համարում պարզաբանում ներկայացնել՝ ավելորդ խոսակցությունները կանխարգելելու համար
Ա. Ներկայիս մեր Ամենայն հայոց կաթողիկոսը Գարեգին Բ. Վեհափառ Հայրապետն է։ Եկեղեցական դասն ու համայն հավատացյալ ժողովուրդը պետք է հավատարիմ մնա նրան, պաշտպանի եւ միշտ աղոթի։
Բ. Այս օրերին պարոն վարչապետի կողմից սույն խնդրի արծարծումը հստակ քաղաքական առնչություն ունի, հատկապես հաշվի առնելով, որ 2026թ.–ին լինելու ե քաղաքական ընտրություններ։ Հարցը բոլոր քաղաքական շահերը գերազանցող բնույթ ունի եւ այդպե՛ս նրբորեն պետք է ձեռք առնվի, եթե ոչ, կստանա եկեղեցի–պետություն բախման մի վիճակ, այդ պարագայում մեր դիրքը հստակ է՝ մեր առաքելական սուրբ եկեղեցու շահերը եւ անկախությունը կպաշտպանենք բոլոր արտաքին ճնշումներից։
Գ. Մենք լուծումը տեսնում ենք համբերությամբ 2026թ.–ի ընտրություններին սպասելու մեջ։ Արդեն Մայր Աթոռը 2026թ.–ին հրավիրել է եկեղեցական ներկայացուցչական ժողով։ Նույնիսկ կարելի է, որ այն վերածվի Ազգային եկեղեցական ժողովի։ Անձնապես գիտենք, որ Վեհափառ Հայրապեն է շատ հոգնած այս վիճակից, սակայն, որքան որ ծանոթ ենք իրեն, նա հետքայլ չի անի արտաքին քաղաքական ճնշումների ներքո եւ իրավունք ունի»,– ասել է Սահակ պատրիարքը։
Սա չափազանց հետաքրքիր հայտարարություն է, որում կարելի է տարբերակել մի քանի շերտեր։
Առաջինն այն է, որ եթե Հայաստանում եկեղեցու և պետության միջև հակամարտություն լինի, Կոստանդնուպոլսի պատրիարքը կանցնի եկեղեցու կողմը։ Հիշենք, որ թուրքական օրենսդրության համաձայն՝ Պոլոսո պատրիարքն ընտրվում է թուրքական պետության հաստատմամբ։ Հիշենք նաև, որ Բաքվի մուսուլմանների հոգևոր առաջնորդը վերջերս հայտարարել է, որ երբ հայկական պետությունը լուծարվի, Էջմիածինը կարող է դառնալ ազգային կենտրոն, ինչպես Վատիկանը։ Սակայն, ինչպես նշում են վերլուծաբանները, քննարկվում է մեկ այլ տարբերակ՝ հայկական տարրի լիակատար վերացումը Հայաստանում, Լիբանանում և Երուսաղեմում և միասնական հայկական ազգային կենտրոնի դերի թոխանցումը Պոլսո պատրիարքությանը։
Կոստանդնուպոլսից ստացված նամակը ցույց է տալիս, որ այս տարբերակը համարվում է արդիական, բայց ստեղծված իրավիճակում այն ներկայումս առկախված է։
Երկրորդը՝ կաթողիկոսը հոգնել է այս իրավիճակից, ինչը նշանակում է, որ նրա հրաժարականի հնարավորությունը քննարկվում է, բայց ոչ հիմա, այլ 2026 թվականի մեծ եկեղեցական ժողովի ժամանակ։ Կարելի է ենթադրել, որ Ռուսաստանի հետ սերտորեն կապված կաթողիկոսը կորցրել է Մոսկվայի աջակցությունը։ Ինչպես ամեն ինչ հայկականը, Ռուսաստանը որոշել է եկեղեցին ևս հանձնել Թուրքիային։
Երրորդը՝ Էջմիածնում հրավիրված ժողովը կարող է վերածվել Ազգային եկեղեցական ժողովի, ասում է Մաշալյանը։ Հայ Առաքելական եկեղեցին բաղկացած է երկու կաթողիկոսությունից՝ Էջմիածնում և Անթիլիասում, և երկու պատրիարքություններից՝ Պոլսում և Երուսաղեմում։ Չնայած պաշտոնապես բոլորը ճանաչում են Էջմիածնի գերակայությունը, նրանք ունեն տարբեր «տնտեսություններ», այդ թվում՝ անշարժ գույք, ֆինանսական հոսքեր և քաղաքականություն։ Ազգային եկեղեցական ժողովը ենթադրում է բոլոր չորս հայկական ժողովների առկայություն, և կասկած չկա, որ դրանք կորոշեն, թե ով է այժմ լինելու գլխավորըև գուցե միակը։
Սահակ Մաշալյանի հայտարարություններից դատելով՝ ամեն ինչ կախված կլինի նրանից, թե ինչպես կզարգանա իրավիճակը գետնի վրա իրանա-իսրայելական հակամարտության արդյունքում, արդյոք Հայաստանը կգոյատևի որպես պետություն, թե՞ հայ ժողովուրդը ներկայացված կլինի միայն Հայ Եկեղեցու կողմից՝ ի դեմս Պոլսո Պատրիարքանի՝ որպես Մեծ Թուրքիայի ազգային-կրոնական միավորներից մեկը։
