Մինչ աշխարհը պայքարում է ոչ ռուսական էներգակիրների մատակարարման համար՝ գլոբալ լարվածության սրման ֆոնին, կարո՞ղ է արդյոք հայկական հողերի 43 կիլոմետրանոց հատվածը լինել ԱՄՆ-ի խելացի քայլը Մոսկվայի և Թեհրանի դեմ: ԱՄՆ-ի համարձակ առաջարկը՝ վարձակալելու այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը» մեկ դարով, խոստանում է տարեկան 50-100 միլիարդ դոլարի առևտրային հոսքեր, բայց վտանգում է Կովկասում նոր սառը պատերազմի թեժ կետ բռնկել: Ահա թե ինչ է գրում Forbes-ը։
«Միացյալ Նահանգները հայտնվել է բարձր խաղադրույքներով դիվանագիտական խաղի կենտրոնում, որը կարող է հիմնարար կերպով փոխել Եվրասիայում էներգիայի հոսքերը։ Այս նախաձեռնությունը արտացոլում է ԱՄՆ-ի ավելի լայն նկրտումները՝ շահագործելու Հարավային Կովկասում հազվագյուտ իշխանության վակուումը, որը պատմականորեն Ռուսաստանի վերահսկողության տակ գտնվող տարածաշրջան է, բայց այժմ հասուն է իշխանության վերաբաշխման համար, այն բանից հետո, երբ Մոսկվան չկարողացավ պաշտպանել իր դաշնակից Հայաստանին Ադրբեջանի վճռական հարձակման ժամանակ Լեռնային Ղարաբաղում 2023 թվականի սեպտեմբերին։
Չնայած 2020 թվականի նոյեմբերի հրադադարի համաձայնագրով տեղակայված ռուս խաղաղապահների առկայությանը, Մոսկվան չկարողացավ միջամտել 2023 թվականի սեպտեմբերին, ինչը հանգեցրեց 100,000 էթնիկ հայերի տեղահանմանը Ղարաբաղից։
Կովկասի բանակցությունների ԱՄՆ ավագ խորհրդական Լուի Բոնոն առաջ է քաշել միջանցքի միջազգային վերահսկողության առաջարկներ՝ հիմնվելով այնպիսի նախադեպերի վրա, ինչպիսիք են Պանամայի ջրանցքը և Սառը պատերազմի Բեռլինի միջանցքները։
Համաշխարհային բանկի մոդելավորումը ենթադրում է, որ միջանցքը կարող է տարեկան առևտրի ծավալները մինչև 2027 թվականը մեծացնել 50-100 միլիարդ դոլարով: Այս աճը պայմանավորված կլինի լոգիստիկայի զգալի բարելավումներով. Bloomberg-ի 2025 թվականի մայիսի տվյալները ենթադրում են, որ այս երթուղին կարող է Եվրոպայի և Ասիայի միջև տարանցիկ փոխադրման ժամանակը կրճատել 12-15 օրով՝ համեմատած առկա երթուղիների հետ։
Հիմնական խնդիրը անհաշտ դիրքորոշումներն են. Ադրբեջանը պահանջում է անարգել միջանցք, մինչդեռ Հայաստանը կտրականապես հրաժարվում է զիջել ինքնիշխանությունը։
Քննադատները զգուշացնում են երկարաժամկետ բացասական հետևանքների հնարավոր ռիսկի մասին։
Իրանը կկանգնի իր տարանցիկ դերի 20-30%-ը կորցնելու հեռանկարի առջև՝ խաթարելով կարևորագույն առևտրային երթուղիները, այդ թվում՝ ամեն տարի Կենտրոնական Ասիա ուղևորվող 43,000 թուրքական բեռնատարները: Ռուսաստանը կկանգնի տասնամյակի ընթացքում 10-20 միլիարդ դոլարի եկամտի հնարավոր կորստի և եվրոպական էներգետիկ շուկաներում իր ազդեցության 10-15%-ով նվազման առջև։
Մինչդեռ, Չինաստանը հույս ունի, որ «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» ծրագիրը մինչև 2030 թվականը կավելացնի 20-30 միլիարդ դոլար՝ կապի բարելավման միջոցով: Սակայն միջանցքը կարող է Թուրքիան վերածել կարևորագույն էներգետիկ կենտրոնի՝ թյուրքալեզու պետություններին ուղիղ մուտքով, հնարավոր է՝ մինչև 2030 թվականը տարեկան 10-15 միլիարդ դոլարի տարանցիկ եկամուտներ ապահովելով։
Դեռևս կան զգալի ռիսկեր Հայաստանով անցնող միջանցքի նախագծի շուրջ, և դիտորդները գնահատում են բանակցությունների 60% հավանականությունը, որ այն կդադարի, ինչը կարող է նախագիծը հետաձգել 12-18 ամսով: Այս մասին գրում է ևս Forbes-ը։
«Կանադական CSIS-ի վերլուծությունը հաջողության հավանականությունը գնահատում է ընդամենը 40-50%՝ նույնիսկ ՄԱԿ-ի երաշխիքներով, քանի որ նախագիծը խոցելի է Հայաստանի կողմից վետոյի համար՝ ինքնիշխանության նկատմամբ ենթադրյալ ոտնձգության պատճառով։
Հաջողությունը ցույց կտա Վաշինգտոնի կարողությունը գտնելու լուծումներ, որոնք կհակազդեն մրցակիցների ազդեցությանը՝ միաժամանակ սպասարկելով իրական տնտեսական շահերը: Ձախողումը կարող է ազդել ԱՄՆ-ի՝ վիճելի տարածաշրջաններում իրավիճակի վրա ազդելու կարողության թուլացման վրա։
Նախագիծը նաև կփորձարկի, թե արդյոք տնտեսական խթանները կարող են հաղթահարել պատմական դժգոհությունները: Հայաստանի համար ԵՄ զարգացման 2.5 միլիարդ դոլարի հնարավոր հասանելիությունը ստեղծում է փոխզիջման ուժեղ խթաններ, բայց միայն այն դեպքում, եթե ինքնիշխանության հարցերը պատշաճ կերպով հաշվի առնվեն։
Համաշխարհային բանկը գնահատում է պոտենցիալ բեռնափոխադրման հզորությունը 11 միլիոն տոննա, ինչը հիմնարար կերպով կփոխի եվրասիական լոգիստիկան: Այնուամենայնիվ, այս ձեռքբերումը կախված է Հայաստանի զգայունությունը հաշվի առնելու և միջազգային աջակցությունը պահպանելու կարողությունից», – գրում է հրատարակությունը։
