2025 թվականի հուլիսի 12-ին՝ ԼՂԻՄ Ժողովրդական պատգամավորների խորհրդի կողմից 1988 թվականի հուլիսի 12-ին Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից դուրս գալու մասին հայտարարությունից ուղիղ 37 տարի անց, Երևանի Ազատության հրապարակում տեղի ունեցավ իրենց հողերից վտարված և Հայաստանում այդպես էլ ապաստան չգտած արցախցիների հանրահավաքը։
Այն պայմանները, որոնցում արցախցիները ավելի քան 1.5 տարի ապրում են Հայաստանում, ցույց են տալիս, որ Հայաստանի ներկայիս կառավարությունը փորձում է փակել Արցախյան հարցը և նրա բնակիչներին պահել սոցիալական ճգնաժամի մեջ՝ կանխելու համար համերաշխությունը, քաղաքական իրավունքների առաջխաղացումը և հիմնական հարցի բարձրացումը։
Իսկ հիմնական հարցն այն է, թե ինչու է Հայաստանի կառավարությունը անտեսում ՀՀ Անկախության հռչակագիրը և Սահմանադրությունը, որտեղ սևով սպիտակի վրա գրված է, որ Հայաստանի Հանրապետության հռչակման ժամանակ հաշվի է առնվել 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին ընդունված վերամիավորման մասին Հայաստանի և Արցախի խորհրդարանների որոշումը։ Այսինքն՝ քանի դեռ գոյություն ունի Երրորդ Հանրապետությունը, 1989 թվականի որոշումը ուժի մեջ է մնում։
Քաղաքական ուժերն ու համաշխարհային կենտրոնները, որոնք այս որոշումից վախեցած են ինչպես ատոմային ռումբից, տարբեր ձևերով փորձում են ամեն ինչ ներկայացնել այնպես, կարծես նման որոշում երբեք տեղի չի ունեցել և այժմ ուժի մեջ չէ։ Նույնիսկ Արցախի Հանրապետության «ինքնալուծարումից» հետո աննկատելիորեն աջակցում են Արցախի խորհրդարանի գոյությանը, որը կարող է դեռ անհրաժեշտ լինել՝ 1989 թվականի որոշումը չեղարկելու համար։ Միևնույն ժամանակ, «արտաքին քաղաքականությունը», այսինքն՝ իրավունքների միջազգային մակարդակով առաջխաղացումը կամ առնվազն շփումները Հայաստանի իշխանությունների հետ, գտնվում են խորը արգելքի տակ։
Մի կողմից, արցախցիները չեն համարվում փախստականներ և ատոմացված են, բաժանված «փախստական ընտանիքների», մյուս կողմից՝ արցախցիների անմիջական շփումները միջազգային կազմակերպությունների և օտարերկրյա պետությունների հետ ճնշվում են։
Հայաստանի կառավարությունը, որը մեղադրում է արցախցիներին «չկռվելու և Արցախը լքելու» համար, նախ իր վրա վերցրեց արցախցիների «ժամանակավոր պաշտպանությունը», չտրամադրելով նրանց փախստականի միջազգային կարգավիճակ, իսկ հիմա ասում է, որ արցախցիները պետք է մոռանան վերադառնալու մասին և ինտեգրվեն։ Սոցիալական և բնակարանային օգնության ծրագրերը նպատակ ունեն վերաբնակեցնել արցախցիներին Հայաստանի տարբեր մասերում, վերացնել նրանց որպես քաղաքական իրավունքներ ունեցող համայնք, որպեսզի բոլորը մոռանան, որ Արցախը 1989 թվականից ի վեր Հայաստանի մաս է կազմում։
Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման որոշումը ժողովրդի քաղաքական կամքի և ուժի բարձրագույն գագաթնակետն է, և այն չի կարող անտեսվել միջազգային կազմակերպությունների կողմից, քանի դեռ ժողովրդավարությունը՝ ժողովրդի իշխանությունը, ներկայիս աշխարհակարգի հիմքն է։ Այս որոշումը կարող է չեղյալ համարվել միայն հայ ժողովրդի կամքով, այդ իսկ պատճառով Բաքուն և Մոսկվան պահանջում են, որ այս որոշման հղումը հանվի Հայաստանի Սահմանադրությունից։
Ահա թե ինչու Ալիևը չի «հավատում» Նիկոլ Փաշինյանի հավաստիացումներին, որ 1989 թվականի որոշումն ուժի մեջ չէ. Ալիևը ուղղակիորեն ասում է՝ վաղը Հայաստանում կգա մեկ այլ կառավարություն, և այս որոշումն անմիջապես ուժի մեջ կմտնի։
35 տարի շարունակ այս որոշումը և դրա հիշատակումը Հայաստանի անկախության հռչակագրում որևէ միջազգային կազմակերպության կողմից չեն վիճարկվել։ Եվ միայն այս որոշումը կարող է հիմք հանդիսանալ արցախցիների խնդիրների լուծման համար, այդ թվում՝ սոցիալական։ Եթե այս որոշումը ճանաչվի վավեր, արցախցիները ավտոմատ կերպով կդառնան «ներքին տեղահանված անձինք» Հայաստանում՝ սոցիալական և իրավական երաշխիքների ամբողջական համալիրով։
Հիմա Արցախի ժողովուրդը ոչ մի կարգավիճակ չունի, նրանք ոչ ոք են, ինչը նշանակում է, որ բոլոր սոցիալական և այլ երաշխիքները կախված են գործող կառավարության քմահաճույքներից։
Արցախի խորհրդարանը պետք է հայտարարի, որ 1989 թվականի որոշումը ուժի մեջ է։ Այս հավասարման այլ լուծում չկա։
