Step1.am-ի հարցերին պատասխանել է Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից փախստականների համագումարի համակարգող Մարիամ Ավագյանը։
–Տիկին Ավագյան, Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ Հայաստանի ու Արդբեջանի միջեւ խաղաղություն է հաստատվել, բայց տեսնում ենք, որ Ադրբեջանի պաշտոնյաների հնչեցրած հայտարարությունները եւ գործընթացները կարծես այլ բան են փաստում։ Ի՞նչ խաղաղության մասին է խոսքը։
-Խաղաղությունը հստակ տրամաբանություն ու փլիսոփայություն ունի, եւ դրա հաստատման համար պարտադիր է դրանք իրապես ընկալել։ Իսկ ես կարծում եմ, որ դրանց ընկալումից մեր քաղաքական իշխանական վերնախավին զրկեցին արդեն 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին, հետո հայկական իշխանական համակարգը չփորձեց այլևս հասկանալ ու ընկալել, փոխարենը տարավ պետականության ու բանակի անվտանգային հիմքերի քայքայման, կոռոզիայի։ Այսօր էլ իշխանական համակարգում բացակայում է խաղաղության հաստատման անհրաժեշտ հիմքերի, առաջնահերթությունների գիտակցումը, ընկալումը, ու որևէ հայտարարություն չի կարող փակել ու կոծկել այդ ճեղքը, այդ դատարկությունը։
Թվում էր, թե 2020-2023 թվականներին մեր դեմ ընթացած ցեղասպանական պատերազմը պետք է ստիպեր իշխանություններին սթափվել ու ելնել մեր դիմադրողականության ամրացման պահանջից, բայց ոչ, դրա քայքայումը օր-օրի խորանում է։ Ինձ մոտ հաստատվել է միտք, որ նոյեմբերի 9-ի հայտարարության առաջին էջը մեզանից կոծկած են պահում, որը վերնագրված էր «Հայաստանի վերջնական կապիտուլյացիա և ոչնչացում»։ Ու եթե իրավմամբ խոսքն այսօր խաղաղության մասին է, ապա դա կոչված պետք է լինի նախ և առաջ կասեցնելու հայության դեմ շարունակական ընթացող ցեղասպանությունը։ Սակայն «իրական» Հայաստանի խաղաղության փլիսոփայությունը հուշում է , որ մեր դեմ ընթացող ցեղասպանությունը կրկին անգամ քողարկվում է հերթական աշխարհաքաղաքական ձեռնածությամբ, ինչպես, օրինակ, 2020-ի վերջին էր՝ ռուսական «խաղաղապահի» Արցախ մուտքով։
Երբ ես խաղաղություն եմ ասում, իմ աչքերի առաջ տեսնում եմ մեծ քանդակագործ Արա Հարությունյանի «Արծիվը» իմ Բանանց գյուղում, որի աչքերում խորհրդային թուրքը Անդրանիկի հայացքն էր բռնացրել ու վախից գիշերը եկավ ու ավերեց այդ արձանը։ Երբ ես խաղաղություն եմ ասում, ապա զգում եմ «Մայր Հայաստանի»՝ իր հողի վրա սփռած զգոն հայացքն ու թրի զսպանակված շառաչյունը։
«Իրական» Հայաստանի խաղաղության փլիսոփայությունը ընկճող, նսեմացնող, կոտրող, հոգեբանական ահռելի պրեսինգ է ամենօրյա իր հացը քրտնքով վաստակող հայ մարդու հանդեպ։ Բանակի համար բյուջեյից ծախսերն են կրճատում, մյուս կողմից կասկածի տակ է, թե ինչ համարժեք ուսումնական գործընթաց կա բանակում, կամ էլ այս ու այն կողմից ես լսում եմ, որ դիրքերում կանգնած մեր զինվորների սնունդը ինչ-որ առաքիչների միջոցով է տեղ հասցվում, սննդի ողջ ծախսը փաստացի զինվորի ծնողների վրա է, այնպես, ինչպես որ կար 2000-ական թվականներին։ Ինձ մտահոգում է մի առանցքային հարց ևս, թե ի՞նչ գիտելիք է կրում և զինվորներին փոխանցում բանակի սպայական կազմը կամ հոգեբանական ամենօրյա պրեսինգը ի՞նչ մատրիցա է ձևավորել սպաների մոտ։ Չմոռանանք, որ 1991-1994 թվականներին Արցախյան գոյամարտի մասնակիցների գերակշիռ հատվածը բարձրագույն կրթությամբ էր։ Սրանք արժեքավոր «մանրուքներ են» մեր պաշտպանական համակարգի համար և սրանք են ձևավորում հաջորդ հարցը, թե ի՞նչ խաղաղության մասին կարող է խոսքը լինել, և ամենագլխավոր հարցը՝ այդ ու՞մ հետ խաղաղություն։
«Իրական» Հայաստանի փլիսոփայության ֆոնին, երբ մորթվելուց փրկվելու մեր բնազդն անգամ բթացնում են, Բաքվի արյան վրա տեղավորված մեր իրական թշնամին ստեղծում է բազմազան առիթներ, հիմա էլ օկուպացված Քարվաճառում, որ իր շնչած-արտաշնչած հայատյացությունը այնտեղից տարածի, որ հանկարծ ու չդադարեն նորացված աշխարհաքաղաքական ծխածածկույթի տակ մոռանալ հայության գոյության մասին։ Հստակ ռազմականացման քայլեր, սպառնալիքի հնչեցում, նոր տարածքներ «վերադարձնելու» կոչեր, ահա սա է հնչել ի հակակշիռ «իրական» խաղաղության։ Այսինքն, հայության դեհումանիզացիան չի դադարել, հայությանը կողոպտելու, մորթելու, ոչնչացնելու բնազդը միշտ էլ արթուն է պահվում, և դա հենց պետական մակարդակով ու անթաքույց։
Այսօր Բաքվի պետության վերահսկողության տակ մնացած հայոց կենսատարածքում հայեր չեն մնացել, անգամ Արցախը ցեղասպանվելով հայաթափեցին։ Սակայն, «իրական» Հայաստանը մինչ օրս չի ճանաչել հայության ցեղասպանությունը ոչ Նախիջևանում, ոչ Գարդմանք-Ուտիքում, ոչ Բաքվում, ոչ Շիրվանում, ոչ էլ Արցախում։ Ահա թե ինչն է խթանում ու գրգռում հայակեր առաջնորդի ախորժակը ցեղասպանությունը «իրական» Հայաստան մտցնելու համար։ Վստահ է, որ մարդկության դեմ իր հանցանքների համար միջազգային օրենքը չի գործի, քանի որ «իրական» Հայաստանը խաղաղության հաստատման ու պահպանման պատրվակով միջագային օրենքները գործողության մեջ չի դնի, անգամ ի նպաստ հայության փրկության։ «Իրական» Հայաստանի խաղաղության տրամաբանությամբ հայությունը պետք է ինքն իրեն զրկի իրավունքներից, ինքն իրեն ոչնչացնի։ Արցախի վերադարձի հարցը փակված հայտարարելը ինքնաոչնչացման ընթացքի մասին է, քանզի Արցախի վերադարձը մնում է հայության կենսունակության սյուներից մեկը։
Այսօր էլ պահանջված է, որ հայությունը առաջ տանի՝ «Անջատում հանուն փրկության» սկզբունքը, ինչի համար դեռևս 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Հայկական ԽՍՀ Գերագույն Խորհուրդը և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհուրդը համատեղ կայացրին Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին որոշում։ Այո, Արցախը իրավական դաշտում իրողություն է դարձրել այդ սկզբունքը։ Իսկ այսօր «իրական» Հայաստանը ուղղակի դեմ է խոսում այդ իրավական քայլին, չունենալով դրա համար որևէ լիազորություն, չէ՞ որ Հայկական ԽՍՀ-ի իրավահաջորդը 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշմամբ ստեղծված ու կայացած պետությունն է, իսկ այսօրվա «իրական» Հայաստանը արդյունք է 2020-2023 թվականներին մի շարք ցեղասպան պետությունների աջակցությամբ Բաքվի ցեղասպան պետության հերթական ագրեսիայի ու օկուպացիայի։ Ի՞նչ խաղաղություն ցեղասպանի հետ, երբ դա օկուպացրել է Հայաստանի տարածքների շուրջ 30 տոկոսը։ Պա՞րզ է, թե ինչպես են ցեղասպանին տալիս ինդուլգենցիա ու ինչպես գրգռում հայակերի ախորժակը։
-Արդյոք Ադրբեջանի հասարակությունը որքանո՞վ է պատրաստ կամ ցականում հայերի հետ խաղաղ ապրել։ Ընդամենը երկու տարի առաջ Արցախում տեղի ունեցան ցեղասպանական գործողություններ, ադրբեջանցիները նույն վայրագություններն իրագործեցին Արցախի տարածքում, ինչ նախկինում իրագործել էին Բաքվում, Սումգայիթում եւ այլ բնակավայրերում հայերի նկատմամբ։ Բայց արի ու տես Հայաստանոմ էլ մարդիկ կան, որոնք ՔՊ-ականների թեզն են առաջ տանում եւ հիշեցնում, թե ինչ «խաղաղ» էին հայերն ապրում ադրբեջանցիների հետ։ Ի՞նչ խաղաղության մասին է խոսքը։
-Երբ կենցաղում, սոցցանցերում մեկ էլ ինչ-որ սադրիչներ, այո դա պատահական չի լինում, այլ սադրում են, խոսում են, թե ինչ «խաղաղ ու բարեկամական» համատեղ կյանքով են ապրել, ապա կուզեմ շարքային հայ մարդուն բազում դեպքեր հիշեցնել, թե ինչպես են 1970-ականներին, ասենք, օրը ցերեկով վերաբերել նույն Մասիսի մեջ ու հարակից բնակավայրերում, հատկապես աղջիկների հանդեպ, կամ ԵՊՀ Հանքավանի ուսանողական ճամբարի ուսանողների հանդեպ հարևան Թաքառլու գյուղի երիտասարդները 1970-ականներին, ինչպես էին 1960-ականներին վարդենիսցուն հյուրընկալել Քելբաջառում, ապա գիշերը գլխատել ու մարմինը նետել անտառում… Դեպքերը անհաշիվ են, ամեն անգամ դաժան, անասելի վայրագ։ Բնության մեջ չկա նման մի գազան, գիշատիչ, որ իր զոհին այդպես տանջի ու հրճվի դրանով, կամ զբաղվի դիակի հետ բռնությամբ, ինչպես, օրինակ, Հադրութում 1988 թվականին ու 2020 թվականին, կամ 2023-ին՝ երեխաների հետ, ու սրանք միայն մի քանի օրինակներ են…
Ես ուզում եմ հակադարձել նաև այն առումով, թե ինչպես Ժիրայր Լիպարիտյանը և դրա նմանները, ովքեր բացարձակ անտեղյակ են (կամ էլ լավ տեղյակ են, բայց թրքական ծրագրի վրա են աշխատել) 1988-1994 թվականներին հայերի դեմ Սումգայիթում, ԼՂԻՄ-ում, Բաքվում, Նախիջևանում, Գարդման-Ուտիքում կատարվածից, մեկ էլ կարող է ասեն, թե իբրև հայերն էլ են նույնը արել։ Թող նման թրքական փողասերները բերեն օրինակներ, ասենք նման այն բանին, ինչ արել էին 1988 թվականի նոյեմբերի վերջին Կիրովաբադ-Գանձակում, երբ 12 տարեկան հայուհուն մորթազերծ էին արել ու հետո մարմինը ուղարկել ծնողներին, կամ երբ Քարհատ-Դաշքեսանում 1988 թվականի վերջին բաց էլէկտրական սալիկի վրա խորովում էին նորածին հային ու տեսանկարը ուղարկում հայերին, այդ նյութը այսօր էլ համապատասխան պետական օղակներում կա։ Իհարկե, լիպարիտյանները կասեն, թե դրանք էլ դնում են տարատեսակ լուսանկարներ և այլն, այո, դրանց հիշեցնենք, (իսկ իրենք իրենց անտեղյակի տեղ են դնում, դա է փող ապահովում), որ փորձագետները մեկիկ-մեկիկ պարզում են, որ դրանց ներկայացրածները կեղծիք են, ու դա էլ հայության ոչնչացման պլանի բաղադրիչ է։ Հայը, ինչքան էլ վրեժից դրդված գնա դաժանության, նա երբեք երեխայի կամ կնոջ հետ չի կարող վարվել այնպես, ինչպես բնորոշ է թուրքին, իսկ դիակի՞ հետ․․․ Իսկ դա թուրքի համար հպարտություն է՝ Սլոյանի գլուխը ման տալ բնակավայրերում ու ստանալ հանրության հրճվանքը, հայ կանանց բռնաբարել Բաքվի բակերում կամ ողջակիզել երեխաների հետ ու ստանալ շրջապատող զանգվածի, նաև կանանց ցնծությունը։ Նորից հիշեցի հանճարեղ Դարվինին, որ այս պոպուլյացիան էվոլյուցիոն ընթացքում հարմարվել ու պահպանվել է այնպես, ինչպես կա, իսկ Ամենայն հայոց բանաստեղծը կասի, թե «հազար տարում մարդակերից դարձավ մարդասպան», թեև իմ կարծիքով, բանաստեղծը բավական շտապել է ժամանակի հաշվարկի մեջ։
Վերջերս իմ հայրենակից Արթուր Ղազարյանը հարցազրույցի ժամանակ ասում է, «եթե «խաղաղություն» է հաստատվել, կարո՞ղ եմ գնալ Գանձակ, տեսնել մեր տունը», իսկ հայրենակցուհի Սվետլանա Ղուլյանը գրում է. «Իսկ Ադրբեջանում մի հայ չի մնացել, չի էլ կարող մնալ՝ արյունը կխմեն»։ «Արյուն խմելու» դրանց կերպարը խորն է նստած ոչ միայն հայի պատկերացումների մեջ, թե Մերձավոր Արևելելքը, թե Եվրոպան ունեն այդ մասին իրենց հստակ վերաբերմունքը, բայց այլ բան է աշխարհաքաղաքականությունը։ Եվ այդ առումով է, որ իմ հայրենակցուհի, Շահումյանից փախստական Սվետլանա Ղուլյանը շարունակում է իր գրառումը՝ «Ճիշտ ժամանակն է ցեղասպանության հայտ ներկայացնելու, թե՞ պարտված պետությունը պահանջներ ներկայացնելու իրավունք չունի»։
Աշխարհաքաղաքականությունը հուշում է, որ այո, կարիք կա կրկին հնչեցնելու ցեղասպանության հարցը Բաքվի հայաթափ պետության դեմ, ու միայն նման հայտերն են, որ կապահովեն մեր դիմադրողականությունը ու դուրս կհանեն մեզ ծանր թմբիրից, զգոնություն կբերեն մեր ժողովրդին, ինչը բնորոշ է միայն ու միայն պաշտպանված, ուժեղ ու պետություն պահող ժողովրդներին։
Հ.Գ. Ես գիտեմ, որ դեռ երկար ժամանակ չեմ ունենա հնարավորություն՝ գնալ իմ հայրենի գյուղ կամ հայրական տուն, անգամ «տուրիստի» կարգավիճակով, քանի որ իմ հայրական տունը, իմ հայրենի գյուղը զավթածների հոտը օժտված է ոչ միայն գենետիկ հայատյացությամբ, այլ այս վերջին մի 30 տարիների ընթացքում դրանց պետական մակարդակով, անթաքույց, ի լուր համայն աշխարհի «կրթեցին» հայատյաց ու հայահալած, որ, այո, իր հայրենիքում անգամ «տուրիստի» կարգավիճակով հայտնված հայի արյունը կխմեն։ Սա է մեր կենսափորձից ունեցած եզրահանգումը։ Ուրիշ ոչինչ։
Ռոզա Հովհաննիսյան
Հանրապետությունում օգոստոսի 31-ի ցերեկը, սեպտեմբերի 1-5-ը սպասվում է առանց տեղումների եղանակ:
Օդի ջերմաստիճանն օգոստոսի 31-ից սեպտեմբերի 2-ն աստիճանաբար կբարձրանա 2-5 աստիճանով։
Թիենծին քաղաքում տեղի է ունեցել ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հանդիպումը Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության նախագահ Սի Ծինփինի հետ:
ՉԺՀ նախագահը ողջունել է ՀՀ վարչապետի այցը և մասնակցությունը ՇՀԿ գագաթնաժողովի ՇՀԿ+ ձևաչափի հանդիպմանը: Սի Ծինփինն արժևորել է երկու երկրների միջև առկա բազմադարյա բարեկամական հարաբերությունները և հավելել, որ երկկողմ փոխգործակցությունը կայուն զարգացում է ապրում: Նա շեշտել է, որ ՉԺՀ-ն անվերապահորեն աջակցում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքական անկախությանը, ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը: Միաժամանակ, ՉԺՀ նախագահը շեշտել է, որ Չինաստանն աջակցում է ՀՀ Կառավարության «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագծին և տարածաշրջանային հաղորդակցության ուղիների ապաշրջափակմանը: Սի Ծինփինը ողջունել է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության գործընթացը: Անդրադառնալով երկկողմ հարաբերությունների զարգացման հեռանկարներին` նա կարևորել է Հայաստանի հետ տնտեսական համագործակցության միջկառավարական հանձնաժողովի ակտիվ գործունեությունը` ընդգծելով, որ այն պետք է լիարժեք բացահայտի երկկողմ տնտեսական փոխգործակցության ներուժն ու հետևողական քայլեր ձեռնարկի այն իրացնելու համար:
Վարչապետ Փաշինյանը շնորհակալություն է հայտնել ջերմ հյուրընկալության համար: Նիկոլ Փաշինյանը հավելել է, որ երկու երկրների միջև ձևավորված քաղաքական երկխոսության բարձր մակարդակն իր արտացոլումն է գտնում նաև միմյանց համար կարևորություն ներկայացնող հարցերում փոխաջակցության ցուցաբերմամբ։ Վարչապետի խոսքով` Հայաստանը վերահաստատում է իր աջակցությունը «Մեկ Չինաստան» սկզբունքին: Երկրի ղեկավարը կարևորել է ինչպես տարածաշրջանային, այնպես էլ միջտարածաշրջանային կայունության և ինտեգրացիայի բարձրացմանն ուղղված ՀՀ Կառավարության կողմից մշակված «Խաղաղության խաչմերուկ» ծրագրի կյանքի կոչումը և նշել, որ այն լավագույնս կարող է շաղկապվել նաև Չինաստանի «Գոտի և ճանապարհ» նախաձեռնության հետ, որին Հայաստանն առաջիններից է պաշտոնապես միացել։
Նիկոլ Փաշինյանի խոսքով` երկկողմ բարձր մակարդակի հարաբերություններն այսօրվա հանդիպման արդյունքում նորովի կզարգանան ու կամրապնդվեն: ՀՀ վարչապետը հույս է հայտնել, որ հետևողական կերպով կբարձրանա առևտրատնտեսական համագործակցության մակարդակը, կիրականացվեն ներդրումային համատեղ նոր ծրագրեր: Երկրի ղեկավարը շեշտել է, որ ՀՀ Կառավարությունը շահագրգիռ է չինական ընկերությունների կողմից ՀՀ-ում ներդրումային ծրագրերի ընդլայնմամբ:
Հանդիպման արդյունքներով կողմերը հայտարարել են, որ Հայաստանի և Չինաստանի միջև հաստատվում է ռազմավարական գործընկերություն, ինչի մասին ընդունվում է համատեղ հայտարարություն:
Հանդիպման ընթացքում երկու երկրների առաջնորդները կարևորել են համագործակցության խթանումը նաև գիտության, կրթության, մշակույթի, զբոսաշրջության, տեղեկատվության, չափագիտության և այլ ուղղություններով:
Նիկոլ Փաշինյանը վերահաստատել է Հայաստանի ցանկությունը` անդամակցելու Շանհայի համագործակցության կազմակերպությանը: Պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել խորացնելու համագործակցությունը ՇՀԿ շրջանակում:
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ
Կողմերն առաջնորդվում են խաղաղ գոյակցության սկզբունքներով՝ ինքնիշխանության եւ տարածքային ամբողջականության նկատմամբ փոխադարձ հարգանքի, ագրեսիայի բացառման, ներքին գործերին չմիջամտելու, հավասարության եւ փոխադարձ շահի, ինչպես նաեւ խաղաղ գոյակցության սկզբունքներով։
Կողմերը հարգում են միմյանց կողմից յուրաքանչյուրի ազգային առանձնահատկություններին համապատասխան ընտրված զարգացման ուղիները եւ երկկողմ հարաբերությունների մասով քաղաքականության հարցում անկախ որոշումների կայացումը։ Կողմերը հանդես են գալիս որպես միմյանց համար վստահելի գործընկերներ, ձեռնպահ են մնում այնպիսի գործողություններից, որոնք վնասում են մյուս կողմի ինքնիշխանությանը, անվտանգությանը եւ զարգացման շահերին, կամ ցանկացած գործողությունից, որը խախտում է երկու երկրների միջև փոխադարձ վստահությունն ու ժողովուրդների միջեւ բարեկամությունը։
Հայկական կողմը վերահաստատում է իր դիրքորոշումն ի աջակցություն «Մեկ Չինաստանի» սկզբունքի՝ ճանաչելով, որ աշխարհում գոյություն ունի միայն մեկ Չինաստան, եւ Թայվանը Չինաստանի տարածքի անբաժանելի մասն է, իսկ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կառավարությունն ամբողջ Չինաստանը ներկայացնող միակ օրինական կառավարությունն է. վճռականորեն դեմ է «Թայվանի անկախության» ցանկացած ձեւի եւ աջակցում է ազգային վերամիավորման ուղղությամբ Չինաստանի կողմից գործադրվող ջանքերին։
Չինական կողմը վերահաստատում է իր ամուր աջակցությունը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքական անկախությանը, ինքնիշխանությանը, տարածքային ամբողջականությանը եւ սահմանների անխախտելիությանը։ Չինաստանն աջակցում է հայկական կողմի կողմից առաջարկված խաղաղության օրակարգին եւ ողջունում է «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնությունը։
Կողմերը հավատացած են, որ առճակատում խրախուսող աշխարհաքաղաքական ինտրիգները որեւէ նպատակի չեն կարող ծառայել, եւ համատեղ հանդես են գալիս այն քայլերի դեմ, որոնք ապակայունացնում են տարածաշրջանը եւ հրահրում նոր էսկալացիա։
Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ ամրապնդելու բարձր մակարդակի քաղաքական երկխոսությունը, կանոնավոր կերպով անցկացնելու երկու երկրների արտաքին գործերի նախարարությունների միջեւ քաղաքական խորհրդակցություններ, ինչպես նաեւ ընդլայնելու հաղորդակցությունը կենտրոնական եւ տեղական իշխանությունների, ինչպես նաեւ կուսակցությունների միջեւ՝ փորձի փոխանակման եւ համագործակցության ամրապնդման նպատակով։
Կողմերն էապես կարեւորում են երկու երկրների օրենսդիր մարմինների միջեւ հետագա համագործակցությունը եւ ընդգծում են խորհրդարանական դիվանագիտության նշանակությունը երկկողմ քաղաքական երկխոսության խթանման գործում։
Կողմերն ընդգծում են երկու երկրների կառավարությունների միջեւ հաղորդակցության մեխանիզմների հետագա զարգացման անհրաժեշտությունը՝ զարգացման եւ անվտանգության հարցերի շուրջ տեսակետների փոխանակման նպատակով։
Կողմերը պատրաստակամ են ամրապնդել իրավական եւ դատական ոլորտներում համագործակցությունը եւ փոխանակումը ՝ հավասարության, փոխադարձ շահի եւ հարգանքի հիման վրա։
Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ ամրապնդելու իրավապահ եւ անվտանգության ոլորտում համագործակցությունը, գործադրելու համատեղ ջանքեր՝ ահաբեկչության, սեպարատիզմի, ծայրահեղականության, կիբեռհանցագործությունների եւ այլ անդրազգային հանցագործությունների դեմ պայքարի ուղղությամբ։
Կողմերը շարունակելու են ընդլայնել միջտարածաշրջանային համագործակցությունը։
Կողմերը շարունակելու են հարստացնել քաղաքական եւ պայմանագրային-իրավական հիմքերը՝ տարբեր ոլորտներում համագործակցությունը խորացնելու նպատակով։
ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, ԱՌԵՎՏՈՒՐ, ՆԵՐԴՐՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ԶԲՈՍԱՇՐՋՈՒԹՅՈՒՆ
Կողմերը ողջունում են վերջին տարիներին երկկողմ առեւտրի կայուն աճը եւ հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ ջանքեր գործադրելու դրա հետագա աճի ուղղությամբ, այդ թվում՝ հայկական արտադրանքի արտահանման խթանման եւ դրանց՝ չինական շուկա մուտք գործելու, ինչպես նաեւ Հայաստանում չինական ընկերությունների ներդրումների ներգրավման նպատակով։ Հայաստանը ողջունում է չինական ընկերությունների մասնակցությունը Հայաստանում իրականացվող ենթակառուցվածքային ծրագրերին։
Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ ամրապնդելու փոխանակումները եւ համագործակցությունը՝ առեւտրի եւ ներդրումային ներուժի ընդլայնման նպատակով այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են ենթակառուցվածքները, տեղեկատվական տեխնոլոգիաները, վերականգնվող էներգիայի աղբյուրները, գյուղատնտեսությունը, արդյունաբերությունը եւ այլն։
Կողմերը ճանաչում են Տնտեսական համագործակցության միջկառավարական հանձնաժողովի էական դերը Հայաստանի եւ Չինաստանի միջեւ առեւտրատնտեսական հարաբերությունների հետագա զարգացման գործում եւ հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը շարունակելու կանոնավոր կերպով գումարել Հանձնաժողովի նիստերը եւ ջանքեր գործադրել դրա որոշումների համապարփակ իրագործման ուղղությամբ, ինչի համար երկու կողմերն էլ բարձրացնում են Հանձնաժողովի համանախագահների մակարդակը։
Չինաստանը ողջունում է Հայաստանի ակտիվ մասնակցությունը Չինաստանի ներմուծման միջազգային ցուցահանդեսին, Չինաստանի ներմուծման եւ արտահանման տոնավաճառին, Չինաստանի ծառայությունների առեւտրի միջազգային տոնավաճառին, Գլոբալ թվային առեւտրի ցուցահանդեսին, Չինաստանի սպառողական ապրանքների միջազգային ցուցահանդեսին, Չինաստանի միջին եւ փոքր ձեռնարկությունների միջազգային ցուցահանդեսին, Չինաստանի ներդրումների եւ առեւտրի միջազգային տոնավաճառին եւ այլ խոշոր ցուցահանդեսների։ Չինական կողմն աջակցում է հայկական կողմին բարձրորակ ապրանքների առաջխաղացման եւ վաճառքի համար առցանց հարթակների օգտագործման հարցում։ Հայաստանը նույնպես ողջունում է չինական կողմի ակտիվ մասնակցությունը Հայաստանում կազմակերպվող միջազգային ցուցահանդեսներին եւ տոնավաճառներին, այդ թվում՝ «EXPO Food and Drinks», «ArmProd EXPO», «Build EXPO», «Industrial Armenia EXPO», «DigiTec Expo», «ArmHighTech Exhibition» ցուցահանդեսներին, եւ այլն։
Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ առավել մեծացնելու փոխադարձ ներդրումները՝ այնպիսի ոլորտներում համագործակցությունն ամրապնդելու նպատակով, ինչպիսիք են արդյունաբերությունը, տեղեկատվական եւ հեռահաղորդակցական տեխնոլոգիաները, գյուղատնտեսությունը, էներգետիկան եւ այլն, խթանելու բարձրորակ համագործակցությունը։
Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ քննարկելու առեւտրատնտեսական ոլորտին վերաբերող պայմանագրային-իրավական դաշտի կատարելագործումը, եւ ակտիվորեն ուսումնասիրում են առեւտրի եւ ներդրումների ընթացակարգերի ազատականացման եւ դյուրացման համար ինստիտուցիոնալ մեխանիզմ ստեղծելու հնարավորությունը։ Կողմերը վերահաստատում են իրենց վճռական դիրքորոշումը՝ պաշտպանելու բազմակողմ առեւտրային համակարգը, որի հիմքում ԱՀԿ-ն է, եւ աջակցում են Զարգացման համար ներդրումների դյուրացման (IFD) համաձայնագրի ներառմանը ԱՀԿ-ի իրավական կառուցվածքի մեջ։
Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ խորացնելու զարգացման մասով համագործակցությունը եւ մշակելու հնարավորություններ Հայաստանում ավելի մեծ թվով փոքրեւ գեղեցիկ սոցիալական ծրագրերի իրականացման համար։ Հայաստանն իր երախտագիտությունն է հայտնում Չինաստանին՝ շարունակական տեխնիկական աջակցության համար, ներառյալ՝ մարդկային ռեսուրսների զարգացման ծրագրերը։
Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ ամրապնդելու համագործակցությունը զբոսաշրջության ոլորտում։ Մասնավորապես Կողմերը բարձր են գնահատում երկու երկրների միջեւ հաստատված առանց վիզայի ռեժիմը, որը նշանակալիորեն խթանում է զբոսաշրջությունը, ամրապնդում է ժողովուրդների միջեւ շփումները եւ ընդլայնում տնտեսական, սոցիալական ու մշակույթային կապերը։ Կողմերը համաձայնում են, որ երկու երկրների միջեւ ուղիղ չվերթերի գործարկումը լրացուցիչ խթան է ծառայում զբոսաշրջության ոլորտում համագործակցության համար։ Չինաստանը ողջունում է Հայաստանի մասնակցությունը Չինաստանի զբոսաշրջության ամենամյա միջազգային ցուցահանդեսին (CITM) եւ այլ զբոսաշրջային ցուցահանդեսների։
ՈԼՈՐՏԱՅԻՆ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ
Կողմերը հայտնում են իրենց հետաքրքրվածությունը՝ խթանելու փոխշահավետ համագործակցությունը գիտության եւ տեխնոլոգիաների, կրթության եւ լեզվի ուսուցման մասով փոխանակումների ոլորտներում։ Կողմերը մշակութային փոխանակումն ու երկխոսությունը խթանելու այդ թվում՝ Հայաստանում գործող Կոնֆուցիոսի ինստիտուտում, հայերեն եւ չինարեն լեզուների ուսուցումն ու տարածումը ։ Կողմերը կքննարկեն համագործակցության ամրապնդումն այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են թվային կրթությունը եւ մասնագիտական կրթությունը։ Կողմերն ակտիվորեն աջակցում են միմյանց դասական ստեղծագործությունների թարգմանության ու հրատարակման գործընթացին։
Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ ակտիվորեն նպաստելու գիտահետազոտական ինստիտուտների միջեւ փոխանակումներին, ամրապնդելու փոխշահավետ համագործակցություն գիտության եւ տեխնոլոգիաների ոլորտում, խթանելու գիտատեխնիկական ձեռքբերումների կիրառումը եւ նոր առաջընթաց ապահովելու իրենց գիտատեխնոլոգիական համագործակցության հարցում։
Կողմերն ընդգծում են տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, նորարարության եւ արհեստական բանականության ոլորտներում համագործակցության կարեւորությունը եւ հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ խթանելու ինկուբացիոն կենտրոնների, գիտության եւ տեխնոլոգիաների պարկերի, նորարարական կենտրոնների եւ համատեղ հետազոտական կենտրոնների ստեղծումը՝ որպես համագործակցության հնարավոր հարթակ դիտարկելով Հայաստանի «Ինժեներական քաղաք» եւ «Ակադեմիական քաղաք» նախագծերը։
Կողմերը համաձայնում են ընդլայնել համագործակցությունը մշակույթի ոլորտում, ձեռնարկել ակտիվ ջանքեր՝ փոխադարձության հիմունքներով կազմակերպելու Մշակույթի օրեր եւ այլ միջոցառումներ՝ ։ Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ համագործակցելու մշակույթային արժեքների պահպանման եւ մշակույթային ժառանգության պաշտպանության հարցերում, ինչպես նաեւ խորացնելու համագործակցությունը Հնագույն քաղաքակրթությունների ֆորումի շրջանակներում։ Որպես հնագույն քաղաքակրթություններ եւ Ֆորումի ակտիվ մասնակիցներ՝ Կողմերը պատրաստ են ակտիվորեն համագործակցել Ֆորումի շրջանակներում։
Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ խորացնելու համագործակցությունն առողջապահության, զբաղվածության, սոցիալական ապահովության, սպորտի եւ երիտասարդության ոլորտներում եւ ամրապնդելու փոխանակումները կինոյի, մեդիայի եւ փորձագիտական կենտրոնների ոլորտներում։
Կողմերն աջակցում են անձնակազմի փոխանակումների հետագա դյուրացմանը։
Կողմերը թվայնացումն ու թվային փոխակերպումը դիտարկում են որպես երկկողմ համագործակցության առաջնահերթ ոլորտ եւ պատրաստ են իրականացնել համատեղ նախագծեր՝ ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրման նպատակով։ Կողմերը նաեւ հայտնում են հետաքրքրվածություն՝ փորձի փոխանակման հարցում այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են կիբեռանվտանգությունն ու հիբրիդային սպառնալիքների դեմ պայքարը։
Կողմերը համաձայնում են, որ տրանսպորտի ոլորտում համագործակցության հետագա խորացումն ու տրանսպորտային փոխադրման դյուրացման խթանումը՝ ազգային ինքնիշխանության եւ իրավազորության նկատմամբ հարգանքի, հավասարության եւ փոխադարձության հիման վրա, նպաստում են տարածաշրջանային փոխկապակցվածության բարելավմանը եւ տնտեսական ու առեւտրային զարգացման խթանմանը։
ԳԼՈԲԱԼ ԵՎ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ
Կողմերը հավատարիմ են մնում ՄԱԿ-ի վրա հիմնված միջազգային համակարգի, միջազգային իրավունքի վրա հիմնված միջազգային իրավակարգի եւ ՄԱԿ-ի Կանոնադրության նպատակներից ու սկզբունքներից բխող միջազգային հարաբերությունների հիմնական նորմերի պաշտպանությանը Կողմերը պատրաստակամ են շարունակելու ամրապնդել համագործակցությունը ՄԱԿ-ի շրջանակներում, աջակցել միմյանց՝ միջազգային եւ տարածաշրջանային հարցերում ավելի մեծ դերակատարություն ունենալու գործում, համատեղել ուժերը՝ նպաստելու հավասարության եւ կարգուկանոնի վրա հիմնվածբազմաբեւեռ աշխարհի ձեւավորմանը եւ փոխշահավետ ու ներառական տնտեսական գլոբալացմանը, ինչպես նաեւ համատեղ խթանել նոր տիպի նորատիպ միջազգային հարաբերությունների եւ ընդհանուր ապագա ունեցող մարդկության համայնքի կառուցումը։ Կողմերը համոզված են, որ բոլոր մարդու իրավունքներն ունիվերսալ են, անբաժանելի, փոխկապակցված եւ միմյանցով պայմանավորված։ Մարդու իրավունքների խթանումը եւ պաշտպանությունը պետք է իրականացվեն ՄԱԿ-ի Կանոնադրության նպատակներին եւ սկզբունքներին, ինչպես նաեւ միջազգային իրավունքին համապատասխան։
Կողմերը վերահաստատում են, որ զարգանալու իրավունքը՝ որպես ունիվերսալ եւ անօտարելի իրավունք, մարդու իրավունքների անբաժանելի մասն է։ Կողմերը պատրաստակամ են խթանել արդյունավետ միջազգային համագործակցություն՝ զարգացման իրավունքն իրագործելու եւ զարգացումը խոչընդոտող արգելքները վերացնելու նպատակով։
Հայկական կողմը ողջունում է չինական կողմի կողմից առաջ քաշված Գլոբալ զարգացման նախաձեռնությունը, Գլոբալ անվտանգության նախաձեռնությունը եւ Գլոբալ քաղաքակրթության նախաձեռնությունը եւ մասնավորապես այնպիսի հայեցակետեր, ինչպիսիք են բոլոր երկրների ինքնիշխանության եւ տարածքային ամբողջականության նկատմամբ հարգանքը, ՄԱԿ-ի Կանոնադրության նպատակների եւ սկզբունքների պաշտպանությունը եւ երկխոսության միջոցով բոլոր վեճերի խաղաղ կարգավորումը, զարգացման առաջնահերթությունը, մարդկանց առաջնային եւ կենտրոնական տեղում դիտարկելը, նորարարության ուժի բացահայտումը, աղքատության նվազեցումը, կլիմայի փոփոխության հարցերին անդրադառնալը եւ կանաչ զարգացման խթանումը։ Կողմերը հայտնում են իրենց պատրաստակամությունը՝ արագացնելու ՄԱԿ-ի «Կայուն զարգացման 2030 օրակարգի» իրականացումը, համատեղ պաշտպանելու միջազգային եւ տարածաշրջանային անվտանգությունն ու կայունությունը եւ խթանելու քաղաքակրթությունների միջեւ փոխանակումները եւ փոխադարձ ուսուցումը։
Կողմերը կխորացնեն քաղաքականության համակարգումը, ինչպես նաեւ կխթանեն զարգացման ծրագրերի միջեւ սիներգիան «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության (ԳՃՆ) շրջանակներում եւ իրենց համագործակցությունը ԳՃՆ-ի շրջանակներում կբարձրացնեն նոր՝ բարձր որակի զարգացման մակարդակի՝ ի շահ երկու երկրների եւ դրանց ժողովուրդների։ Հայաստանը, որպես առաջին երկրներից մեկը, որը մասնակցել է ԳՃՆ համագործակցությանը, պատրաստ է Չինաստանի հետ համագործակցել՝ ակտիվորեն խթանելու ԳՃՆ-ի եւ «Խաղաղության խաչմերուկ» նախաձեռնության շրջանակներում համագործակցության համապատասխան նախագծերի իրականացումը եւ ապահովելու այդ նախագծերի անվտանգ եւ հաջող ընթացքը։
Չինական կողմը ողջունում է հայկական կողմի ցանկությունը՝ ամրապնդելու համագործակցությունը Շանհայի համագործակցության կազմակերպության (ՇՀԿ) հետ եւ աջակցում է հայկական կողմին ՇՀԿ-ում իր իրավական կարգավիճակի բարելավման հարցում։
Հայկական կողմը սատարում է ՇՀԿ-ի հիմնարար սկզբունքները, ինչպիսիք են ինքնիշխանության, անկախության եւ տարածքային ամբողջականության նկատմամբ փոխադարձ հարգանքը, պետական սահմանները չխախտելը, ագրեսիայի փոխադարձ բացառումը, ներքին գործերին չմիջամտելը, ինչպես նաեւ միջազգային հարաբերություններում ուժ կամ դրա սպառնալիք չկիրառելը։ Այս սկզբունքները Հայաստանի խաղաղության օրակարգի անբաժանելի մասն են եւ նպաստում են Հարավային Կովկասում երկարաժամկետ խաղաղության եւ կայունության ապահովմանը։
Չինական կողմը ողջունում է Հայաստանի անդամակցությունը Ենթակառուցվածքային ներդրումների ասիական բանկին (ԵՆԱԲ) եւ պատրաստ է խորացնել համագործակցությունը հայկական կողմի հետ ԵՆԱԲ-ի շրջանակներում եւ համատեղ աջակցել ԵՆԱԲ-ին՝ ավելի լավ ծառայելու իր զարգացող անդամների ենթակառուցվածքների շինարարության եւ կայուն զարգացման պահանջներին։
Սեպտեմբերի 1-ից վարորդական քննությունների վերահանձնման գործընթացում փոփոխություններ են նախատեսվում։ Քաղաքացիները հնարավորություն կունենան վարորդական վկայական ստանալու քննությունը առաջին անգամ բացասական ստանալուց հետո վերահանձնել հաջորդ օրը՝ հավելյալ վճարի դիմաց, օնլայն գրանցմամբ։
Մինչ փոփոխությունը՝ քննություններից բացասական գնահատական ստանալու դեպքում քաղաքացին կարող էր նորից հերթագրվել 1 շաբաթ անց։ Հաշվի առնելով քաղաքացիների դիմումները և առաջարկությունները՝ նախատեսվում է ներդնել արագացված ծառայություններ։
Առաջին անգամ բացասական ստանալու դեպքում անձը կարող է արտահերթ մասնակցել քննությանը՝
հաջորդ օրը՝ 45․000 ՀՀ դրամ վճարի դիմաց,
երրորդ օրը՝ 30․000 ՀՀ դրամ վճարի դիմաց:
Եթե անձը բացասական է ստանում երկրորդ կամ յուրաքանչյուր հաջորդ անգամ՝ նախկին 30-օրյա ժամկետի փոխարեն արագացված ծառայությունների միջոցով հնարավորություն ունի օգտվել հետևյալ նոր ժամկետներում՝
յոթերորդ օրը՝ 45․000 ՀՀ դրամ վճարի դիմաց,
տասնչորսերորդ օրը՝ 30․000 ՀՀ դրամ վճարի դիմաց:
Նշենք նաև, որ մեկ այլ կարգավորմամբ՝ կրկին սեպտեմբերի 1-ից տրանսպորտային միջոցի պետական գրանցումն ու հաշվառումն իրականացնելիս հնարավոր կլինի հաշվառման վկայագիրը ստանալ փոստային առաքման եղանակով։
Ըստ Արցախի Հանրապետության Կրթության նախարարության՝ բռնի տեղահանությունից առաջ Արցախի դպրոցներում սովորում էր 21,000 երեխա։
Ներկայումս Հայաստանի դպրոցներում սովորում է մոտ 17,000 արցախցի երեխա։
Նախկին օմբուդսմենի և պետնախարար Արտակ Բեգլարյանի խոսքով՝ Հայաստանում արցախցի դպրոցականների թվի նվազումն ունի իր պատճառները։ «Դա ընտանիքում առկա սոցիալական դժվարություններ են, որոնք թույլ չեն տալիս երեխաներին շարունակել ուսումը ավագ դպրոցում։ Եվ, ցավոք, շատ երեխաներ իրենց ծնողների հետ ընդմիշտ լքել են Հայաստանը»։
Արցախում Սոս գյուղի դպրոցը համարվում էր Մարտունու շրջանի լավագույններից մեկը։ Լավագույն ուսուցիչներն ու բարձր ակադեմիական առաջադիմություն, ինչպես նաև «Հայաստան» հիմնադրամի կողմից կառուցված 200 աշակերտի համար նախատեսված նոր երկհարկանի դպրոցական շենք։
44-օրյա պատերազմի ժամանակ դպրոցը վնասվել է արկերից, բայց այն արագ կարգի է բերվել, ուսումնական գործընթացը հաստատվել է և չի դադարեցվել նույնիսկ Արցախի շրջափակման ժամանակ՝ մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ը։
Ալվարդ Գրիգորյան
Սոս գյուղի դպրոց (լուսանկարներ)
Երկու տարի առաջ՝ օգոստոսյան վերջին օրերին, Հակարիի կամրջից գերեվարվեցին Մարտունի քաղաքի երեք երիտասարդների, ովքեր ֆուտբոլային խաղերից մեկի ժամանակ կանգնել էին ադրբեջանական դրոշի վրա։ Վահե Հովսեփյանը նրանցից մեկն էր։
Անորոշությունը, վախը և անելանելիությունը պատել էին բոլոր նրանց, ովքեր տղաների գերեվարվելու լուրը լսել էին և տեսել ադրբեջանական կադրերը, որտեղ երեք երիտասարդներին տանում էին Բաքու։ Օգոստոսի վերջին մի խումբ ուսանողներ, ովքեր սովորում էին Երևանում, ռուս խաղաղապահների ուղեկցությամբ պիտի անցնեին Հակարիի կամուրջը։
Վահեն պատմում է, որ նախօրեին հիշել էին այդ դեպքի մասին․ «Քանի որ արդեն երկու տարի էր անցել՝ մտածեցինք, թե չեն հիշի։ Բայց ոչ միայն հիշում էին, այլև այդ երկու տարվա ընթացքում մեր մասին հսկայական տեղեկություններ էին հավաքել»,– ասում է նա։
Առաջինը ֆուտբոլիստներից Ալենն էր անցնում «սահման» դարձած հատվածը։ «Ալենին որ կանգնեցրին՝ հասկացանք, որ ինչ-որ բան այն չէ։ Հերթը հասավ մեզ, և նույնը մեզ հետ տեղի ունեցավ։ Սկզբում ասում էին, թե փաստաթղթերի հետ խնդիր կա»,– հիշում է Վահեն ու ավելացնում, որ հետո արդեն տեսել են հավաքված նյութերը և իրենց մասին տարածված տեսանյութը։
«Սկզբում ասում էին, թե կտանեն Լաչին, հետո՝ կերևա։ Բայց ծրագրերը փոխվեցին և մեզ տարան Բաքու։ Միտքը, որ տանում են Բաքու, սարսափեցնում էր, բայց անընդհատ ասում էին, թե ամեն ինչ լավ է լինելու»,– պատմում է Վահեն։ Տղաների նկարները տարածվեցին համացանցում, և բնականաբար ոչ ոք լավ լուրի սպասել չէր կարող։
Նախօրեին Հակարիից արդեն առևանգել էին Վագիֆ Խաչատրյանին, ով մասնակցել էր Արցախյան առաջին պատերազմին, իսկ տղաները նոր էին ավարտել իրենց պարտադիր զինվորական ծառայությունը։
Անորոշությունն ավելի էր մեծանում, երբ կիսասով մարդկանց սպառնում էին նաև բանտարկությամբ, և ոչ ոք չգիտեր՝ ինչ կլինի, եթե իրենք էլ հանկարծ հայտնվեն Հակարիում։ Թերևս հենց այս հանգամանքներն էին ստիպում շատերին վառել իրենց լուսանկարները կամ նետել դանակները, մեդալներն ու այլ հուշանվերներ, որոնք կապված էին ծառայության կամ պատերազմների հետ։
Վահեի խոսքով՝ ամենածանր պահերից մեկը հենց հարցաքննությունն էր․ յուրաքանչյուրին առանձին էին քննում, և չգիտեին՝ ինչ ասել։ «Միակ ուժը, ով կարող էր մեզ այնտեղից ողջ-առողջ դուրս բերել, Աստված էր։ Հավատը մեզ օգնության է գալիս ամենադժվար պահերին։ Բայց ես կուզեի, որ մարդիկ միշտ հավատան և հավատքի օգնությամբ անցնեն իրենց կյանքի թե՛ խնդրահարույց, թե՛ լուսավոր ժամանակները։ Երբ այնտեղ էլ գիրք խնդրեցինք՝ մեզ Աստվածաշունչ բերեցին»,– պատմում է Վահեն։
Դատավարությունների ժամանակ շատ քիչ բան էին հասկանում։ Սկզբում իմացան, որ պետք է 20 տարի մնան Բաքվում։ Գտնվելով թշնամու երկրում՝ լսել, որ դեռ 20 տարի էլ պետք է դատապարտված լինես՝ սարսափելի էր։
«Հիմնականում դատավարությունը ադրբեջաներեն էր, որոշ բաներ՝ ռուսերեն։ Բայց փաստաթղթերը մեծամասամբ իրենց լեզվով էին, և մեզ ստիպում էին ստորագրել թղթերի տակ, որոնցից ոչինչ չէինք հասկանում»,– հիշում է նա։
Օրերն անցնում էին, և բանտախցում նրանց միավորում էր աղոթքն ու իրար հաջորդելով Աստվածաշունչ կարդալը։ Հեռուստացույցը, որ դրված էր ճաղերից այն կողմ, միայն սպորտային ալիք էր ցույց տալիս․ «Եվ նույնիսկ սպորտային ալիքով տեսնում էինք, որ Բաքվում «հեռուստաաստղ ենք»»,– կատակում է Վահեն։
Հետո լրատվականներով տարածվեց, որ հակառակորդ երկրի նախագահը ներում է շնորհել երիտասարդներին, և 20 տարվա պատիժը փոխարինվել է 10 օրով։
«Իրենք հատկապես նշում էին, որ 30 տարվա մեջ այսքան լավ վերաբերմունք չէին տեսել։ Նման դեպք դեռ չէր եղել, որ գերի ընկնեն ու այսքան շուտ ազատ արձակվեն»,– ասում է Վահեն։
Մեքենայով Բաքվից հասան Հայաստանի սահման 13 ժամում։ «Առաջինը մեզ Սյունիքը դիմավորեց։ Այսպես ասած՝ Հայաստանը գրկեց մեզ տասնօրյա թշնամանքից հետո։ Մենք մեզ երջանիկ էինք զգում, քանի որ հայրենիքում էինք։ Մեզ գրկում ու դիմավորում էին։ Տասը օր լսել ադրբեջաներեն, որից բան չէինք հասկանում, և վերջապես հայտնվել հայրենիքում ու լսել հայերեն․ դա անբացատրելի զգացողություն էր։ Կային օրեր, որ պարզապես ուզում էիր հարազատ, հասկանալի բառ լսել»,– պատմում է Վահեն։
Այս պատմությունը ոչ միայն գերի ընկած երեք երիտասարդների անձնական փորձառությունն է, այլև հիշեցում՝ որքան մեծ ուժ ունի հավատը և որքան անգնահատելի է հայրենիք վերադառնալու զգացողությունը։ Վահեի խոսքերը հնչում են որպես կոչ՝ դժվարին պահերին չկորցնել հավատը և գնահատել ու սիրել հայրենիքը։
Մարիամ Սարգսյան
Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարության խոսնակ Մարիա Զախարովան, անդրադառնալով վարչապետ Փաշինյանի այն հայտարարությանը, որ 2020 թվականի եռակողմ համաձայնագրերը անցյալում են մնացել, ասել է, որ նույնը կարելի է ասել վարչապետի այդ հայտարարության մասին։
Նրա խոսքով՝ պայմանավորվախություններից դուրս գալու կամ չեղարկելու մասին լեզվաոճական վարժությունները մեկ պատմություն են, երկրորդ պատմությունը՝ գոյություն ունեցող փաստաթղթերն են։ Եվ անհրաժեշտ է մեկնաբանել ոչ թե բառերը, այլ փաստերը։
«Ազգային մեսենջեր» Max-ը նախապես տեղադրված կլինի Ռուսաստանում վաճառվող բոլոր գաջեթների վրա՝ սկսած հաջորդ շաբաթվանից՝ սեպտեմբերի 1-ից: Պաշտոնյաները, դպրոցական և տնային չաթերը ակտիվորեն անցնում են հավելվածին։
Դատելով իշխանությունների ծրագրերից՝ հավելվածը կդառնա սուպերհավելված, այսինքն՝ կմիավորի բազմաթիվ ծառայություններ: Սա բնորոշ է ասիական շուկաներին: Ամենահայտնի ներկայացուցիչը չինական WeChat-ն է: Bloomberg-ը նշել է, որ Max-ը շատ առումներով նման է այս հավելվածին։
Ռուսաստանում այժմ կարելի է օգտագործել Telegram-ը և WhatsApp-ը ձայնային զանգերի համար՝ օգտագործելով VPN: Եթե այս տարբերակը ինչ-ինչ պատճառներով հնարավոր չէ, ապա կան հայտնի տեսակոնֆերանսային ծառայություններ՝ Zoom, Google Meet և Microsoft Teams:
Հայ օգտատերերը, ինչպես իմացանք, օգտագործում են հայկական Zangi մեսենջերը:
Ստեփանակերտ, շրջափակում
ՀՀ անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը մեկնել է Իրան այն բանից հետո, երբ այդ երկրի խորհրդարանը ընդունել է բանաձև, որով այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» ստեղծումը համարել է Իրանի ազգային անվտանգության սպառնալիք։
Արմեն Գրիգորյանը կարող է Իրանին «հանգստացնել» միայն մեկ ձևով՝ համոզել, որ ոչ մի «միջանցք» չի լինի, և այս ամենը ընդամենը նախընտրական «հրադադար» է և բուտաֆորիա։
Այն փաստը, որ սա խաբեություն է, և Վաշինգտոնում աղմկոտ համաձայնագրերի տակ որևէ կոնկրետ բան չկա, վկայում են նաև Բաքվի արձագանքները։
Ալիևը և նրա ենթակաները խոսում են որոշ նվաճումների մասին, միևնույն ժամանակ ահազանգելով, որ մանրամասների և Մեղրիի ճանապարհի կառուցման շուրջ բանակցությունները կարող են տարիներ տևել։ Իսկ «խաղաղության պայմանագրի» վերաբերյալ ոչմի ժամկետներ չկան։
Բաքուն ցույց է տալիս իր ցավոտ տեղերը՝ խոստովանելով, որ չի կարող երաշխիքներ ստանալ, և ամեն ինչ կարող է փոխվել ցանկացած պահի։
Մասնավորապես, սա վերաբերում է 907-րդ բանաձևին, որը Ադրբեջանի ագրեսիայի ուղղակի ճանաչում է: 1992 թվականին ընդունված 907-րդ բանաձևը նշում է. «Միացյալ Նահանգների օգնությունը… չի կարող տրամադրվել Ադրբեջանի կառավարությանը, մինչև Միացյալ Նահանգների նախագահը չորոշի և չզեկուցի Կոնգրեսին, որ Ադրբեջանի կառավարությունը քայլեր է ձեռնարկում Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի դեմ բոլոր շրջափակումները և ուժի կիրառման այլ հարձակողական գործողությունները դադարեցնելու համար»:
1992 թվականից ի վեր ԱՄՆ ոչ մի նախագահ նման ապացույցներ չի ներկայացրել Կոնգրեսին: Օգոստոսի 8-ին Թրամփը նույնպես դա չարեց, միայն կասեցրեց 907-րդ բանաձևի գործողությունը: Սակայն Միացյալ Նահանգները դեռևս կարծում է, որ Ադրբեջանը ագրեսիա է կատարել Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի դեմ: Եվ այս հարցը կարող է բարձրացվել միջազգային մակարդակով ցանկացած պահի:
Մեկ այլ խնդիր է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, որի ստեղծումն ու գոյությունը նշանակում է, որ միջազգային հանրությունը ընկալում է Արցախի հարցը որպես վիճահարույց: Մինսկի խմբի փաստաթղթերը երբեք բացահայտորեն չեն ճանաչել Արցախը որպես Ադրբեջանի մաս: Ավելին, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի առաջարկները հիմնված էին 1994 թվականի ստատուս քվոյի վրա։ Սա նշանակում է, որ այդ ստատուս քվոյի ուժային փոփոխությունը նույնպես համարվում է միջազգային նորմերի խախտում։ Եվ հարցականի տակ է նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մանդատի վերացումը։
Բաքուն նաև պնդում է միջազգային դատարաններից հայցերը հետ կանչումը, որոնք ցույց են տալիս, որ արցախահայերի դեմ կատարվել են ռազմական հանցագործություններ, ինչը ենթակա է դատապարտման: Ալիևը ցանկանում է, որ Հայաստանը հետ վերցնի դատական հայցերը մինչև այսպես կոչված «խաղաղության պայմանագիրը» ստորագրելը, քանի որ գիտի, որ եթե իշխանությունը փոխվի Հայաստանում, ԱՄՆ-ում, եթե համաշխարհային գործընթացների պարադիգմը փոխվի, Ալիևի բոլոր «ձեռքբերումները» կզրոյանան, և նա կհայտնվի դատարանի առջև։
Հնարավոր է, որ Արմեն Գրիգորյանն այս ամենն է պատմել իրանցի գործընկերներին՝ մատնանշելով այսպես կոչված «խաղաղության գործընթացի» պատրանքային բնույթը: Միևնույն ժամանակ, նա համոզել է իրանցիներին չաղմկել այս մասին, որպեսզի լիովին «հիասթափված» Ալիևը չորոշի նոր ռազմական արկածախնդրության գնալ։
Իրանում գիտեն, որ Ալիևը չի համարձակվի, բայց արևելյան ձևով են անում և համաձայնվում՝ անհամբեր սպասելով, թե ինչ կլինի 2026 թվականի Հայաստանում կայանալիք ընտրությունների ժամանակ և արդյոք հայ ժողովրդի մեջ մնացել է թեկուզ մի կաթիլ պասիոնար էներգիա։
Հատուկ ռազմական գործողությունը կշարունակվի, ասել է Գլխավոր շտաբի պետ Վալերի Գերասիմովը։
Պաշտպանության նախարարությունը հրապարակել է նրա ելույթը, որում նշվում է, որ Գերասիմովը «ամփոփել է 2025 թվականի գարուն-ամառ արշավի արդյունքները և պարզաբանել բանակային խմբերի առջև դրված խնդիրները ապագայի համար»։
«Զորքերի (ուժերի) միացյալ խմբի կողմից հատուկ ռազմական գործողության խնդիրների իրականացումը կշարունակվի հարձակողական գործողություններով։ Այսօր մենք կճշտենք զորքերի խմբերի առջև դրված խնդիրները աշնանային ժամանակահատվածի ուղղություններով», – նրա խոսքերը մեջբերում է ՊՆ-ն։
Գլխավոր շտաբի պետը ընդգծել է, որ այս պահին ռազմավարական նախաձեռնությունն ամբողջությամբ ռուսական զորքերինն է։
«Ուկրաինական զորքերի վիճակի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ գարուն-ամառ ժամանակահատվածում թշնամին իր բոլոր ջանքերը կենտրոնացրել է մեր հարձակման դանդաղեցման վրա՝ կրելով մեծ կորուստներ։ Արդյունքում, Ուկրաինայի զինված ուժերը ստիպված են տեղափոխել ամենամարտունակ ստորաբաժանումները մեկ ճգնաժամային ուղղությունից մյուսը, որ «փակեն անցքեր», – նկարագրել է Գերասիմովը ռազմաճակատում ստեղծված իրավիճակը։
Ռուսաստանի զինված ուժերը մինչ այժմ «ազատագրել» են Լուգանսկի մարզի 99.7%-ը և Դոնեցկի մարզի 79%-ը, Զապորոժիեի 74%-ը և Խերսոնի 76%-ը նույնպես գտնվում են Ռուսաստանի զինված ուժերի վերահսկողության տակ», – ասել է Ռուսաստանի զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետ Վալերի Գերասիմովը։
Այս տարվա հուլիսին Ք. Քոքսի անվան վերականգնողական կենտրոնը հայտարարեց «Զարգացում և ինտեգրացիա» ծրագրի երկար սպասված շարունակության մասին: Նախագիծն իրականացվում է «Քրիստոնեական միջազգային համերաշխություն» (CSI) կազմակերպության աջակցությամբ, որը կենտրոնի մշտական մտերիմ գործընկերն է։
«Նախագծի շրջանակներում անցկացվում են տարբեր միջոցառումներ՝ տարբեր ախտորոշումներով, այդ թվում՝ աուտիզմով, Դաունի համախտանիշով, ուղեղային կաթվածով և այլն, երեխաների համար ժամանցի կազմակերպման համար: Արցախից և Հայաստանից 100 երեխաների և դեռահասների մասնակցությամբ անցկացվում են հանգիստ և էքսկուրսիաներ դեպի Հայաստանի գեղատեսիլ վայրեր: Այսպիսով, մենք նախագիծը սկսեցինք Վարդավառի տոնակատարությամբ Լուսե վերականգնողական կենտրոնում, որտեղ երեխաները հիանալի ժամանակ անցկացրեցին իրենց հարազատների, ընկերների և վերականգնողական կենտրոնի մասնագետների շրջապատում: Շահառուների ազատ ժամանակը համակցված էր վերականգնողական գործընթացի հետ։
Օգոստոսին մենք ուղևորություններ կատարեցինք Սևան: Լճի ափին էքսկուրսիաների ժամանակ երեխաների հետ աշխատել են տարբեր մասնագետներ, այդ թվում՝ ֆիզիոթերապևտներ, էրգոթերապևտներ, արտթերապևտներ, հոգեբաններ, խոսքի թերապևտներ և հատուկ մանկավարժներ:
Միջոցառումներին ակտիվորեն մասնակցում են ոչ միայն մեր շահառուները, այլև նրանց հարազատներն ու ընկերները: Ծրագրի նպատակը ոչ միայն մեր շահառուների վերականգնումն ու հասարակության մեջ ինտեգրումն է, այլև արցախցի հայրենակիցների նոր, դեռևս անծանոթ միջավայրում ինտեգրման համար համապատասխան պայմանների ստեղծումը: Օրինակ՝ վերջերս, վերականգնողական կենտրոնի և Եղվարդի ներքին տեղահանվածների տարածաշրջանային կենտրոնի համագործակցության շնորհիվ, Եղվարդի խոշորացված համայնքի երեխաներն ու նրանց ընտանիքները նույնպես միացան ծրագրին:
Միջոցառումը ներառում էր ոչ միայն հետաքրքիր ժամանց, այլև մասնագետների հետ աշխատանք, որը նպաստում է նախագծի մասնակիցների տարբեր հմտությունների և կարողությունների զարգացմանը: Մենք շնորհակալ ենք մեր հովանավորներին և գործընկերներին այս չափազանց կարևոր նախագծի իրականացման գործում ցուցաբերած աջակցության համար», – ասաց Ք. Քոքսի անվան վերականգնողական կենտրոնի սոցիալական աշխատող Անուշ Ղազարյանը:
Արսեն Աղաջանյան
