Նախիջևան
Վաշինգտոնում Փաշինյանի և Ալիևի կողմից կնքված փաստաթղթերը՝ Թրամփի մասնակցությամբ եռակողմ հռչակագիրը և նախաստորագրված խաղաղության համաձայնագիրը, չեն պարունակում հղումներ տարածաշրջանի սահմանները սահմանող հիմնարար փաստաթղթերին: Կա հղում միայն 1991 թվականի Ալմա-Աթայի հռչակագրին, որը ի դեպ հստակ քարտեզներ չունի: Սակայն չկա որևէ հիշատակում 1921 թվականի Կարսի պայմանագրի կամ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության մասին, որոնց համաձայն են տարածաշրջանի իրական սահմաններն այսպիսին: Իհարկե, չկա որևէ հղում Սևրի օրինական պայմանագրին:
Չնայած այս փաստաթղթերը չեն հիշատակվում, դրանք ենթադրաբար նկատի են առնվում, քանի որ իրավաբանորեն անհնար է շրջանցել դրանք առանց պաշտոնական չեղարկման կամ հաստատման: Սա վկայում է Վաշինգտոնում ընդունված փաստաթղթերի ժամանակավորության և փխրունության մասին:
Մասնավորապես, Թրամփի մասնակցությամբ եռակողմ հռչակագրում նշվում էր. «Այս ջանքերը կներառեն Ադրբեջանի Հանրապետության հիմնական մասի և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության միջև Հայաստանի Հանրապետության տարածքով անխոչընդոտ հաղորդակցությունը, Հայաստանի Հանրապետության համար միջազգային ու ներպետական հաղորդակցության փոխադարձ առավելություններով»։
Նախիջևանը, ըստ Կարսի պայմանագրի, Հայաստանից ժամանակավորապես փոխանցվել է Ադրբեջանի պրոտեկտորատի տակ և դրա մաս չի կազմում: Վերջերս Բաքուն փորձում է Նախիջևանը անջատել Կարսի պայմանագրից, նույնիսկ փոխելով Նախիջևանի Սահմանադրությունը և հանելով Կարսի պայմանագրի մասին հիշատակումը: Սակայն Կարսի պայմանագրի հարցը մնում է բաց. եթե այն չեղյալ է հայտարարվել, ապա ի՞նչ են անում Կարսը, Արդահանը և Սուրմալուն Թուրքիայի կազմում, և ի՞նչ կապ ունի Բաքուն Նախիջևանի հետ: Եթե Կարսի ռուս-թուրքական պայմանագիրը երկարաձգվել է, ապա ի՞նչ իրավունք ունի Բաքուն ռազմականացնել Նախիջևանը, այնտեղ ամբողջ բանակ պահել և Թուրքիայի հետ համատեղ ռազմական բազաներ ստեղծել:
Նույնը վերաբերում է նաև 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտարարությանը: Մարիա Զախարովան հիշեցնում է, որ կողմերից ոչ մեկը հետ չի վերցրել իր ստորագրությունը այս հայտարարությունից, ինչը նշանակում է, որ այն ուժի մեջ է: Ապա որտե՞ղ է Բերձորի միջանցքը, որտե՞ղ է Արցախը:
Օգոստոսի 8-ի Վաշինգտոնյան հռչակագրում Նախիջևանը չի անվանվում Ադրբեջանի մաս, էքսկլավ, քանի որ դա անհեթեթություն կլիներ։ Ամեն ինչ այնպես է գրված, որ օրինական հիմքերին չկպեն, իսկ փաստաթուղթը մեկնաբանվի ցանկացած ձևով։
«Տարածաշրջանային կադաստրի» վերաբերյալ պարզ հարցերի բացակայությունը վկայում են, որ Վաշինգտոնում ձեռք բերված համաձայնագրերը որևէ իրավական հիմք չունեն և հիմնված են ավտորիտար կառավարիչների գործարքի վրա։ Այս համաձայնագրերը կարող են հեշտությամբ չեղարկվել, թեկուզ եթե ստորագրող կողմերից մեկը իշխանության գլուխ չլինի։
Ահա թե ինչու համաձայնագրերում ամրագրված է «անջատողականության, ռևանշիզմի» և այլ գործողությունների անթույլատրելիությունը, որոնք վերաբերում են գործող համաձայնագրերին և հայերի օրինական իրավունքներին։
«Այս իրողությունը, որը ենթակա չէ և երբեք չպետք է ենթակա լինի վերանայման, ճանապարհ է հարթում մեր երկու ժողովուրդների միջև թշնամանքի էջը փակելու համար։ Մենք վճռականորեն մերժում և բացառում ենք վրեժխնդրության ցանկացած փորձ ներկայում և ապագայում», – ասվում է Հռչակագրում։
Եթե Երևանում այս կետը ներկայացվում է որպես Բաքվի հավանական էքսպանսիան բացառող միջոց, ապա Բաքվի և Անկարայի համար այս կետը հատկապես կարևոր է, քանի որ այն վկայում է հայերի հրաժարման մասին իրենց անօտարելի օրինական իրավունքներից։ Հենց սա է Բաքվին տալիս էքսպանսիայի օրինական իրավունք։
Նման համաձայնագրերը չեն կարող երկար կյանք ունենալ, քանի որ դրանք չեն փոխում տարածաշրջանի իրավական մատրիցը, այլ փորձում են դրա վրա ավազե ամրոց կառուցել։
