Արցախցի Էդուարդ Հակոբյանի ընտանիքը օգոստոսի 25-ին կհայտնվի փողոցում՝ բնակարանի վարձը չվճարելու պատճառով։ Էդուարդի ընտանիքը մեկն է արցախցի այն բազմաթիվ ընտանիքներից, որ ՀՀ կառավարության քաղաքականության հետեւանքով հայտնվել է սոցիալական դժվարին իրավիճակում։ Կառավարության կողմից արցախցիների սոցիալական աջակցության ծրագի էական կրճատման հետեւանքով արցախցի շատ ընտանիքներ կանգնել են բնակարանի վարձի վճարման խնդրի առաջ։

Ստեփանակերտից բռնի տեղահանված Էդուարդ Հակոբյանը արցախյան 4 պատերազմների մասնակից է, 4 հոգանոց ընտանիքը՝ ինքը, կինը եւ երկու դուստրերը բնակարան են վարձակալել Երեւանում՝ Մալաթիա-Սեբաստիա վարչական շրջանում։ Երեւանում են տեղավորվել, քանի որ ասում են՝ մարզերում աշխատանք չեն կարողացել գտնել, Երեւանում գոնե աշխատանք գտնելու հույս են ունեցել։ Բայց ստացվել է այնպես, որ մշտական աշխատանք գտել է միայն Հակոբյանի դուստրը, որը բուժքույր է աշխատում Երեւանի բուժհիմնարկներից մեկում՝ ընդամենը 60 հազար դրամ աշխատավարձով։

«Ամսի 25-ին՝ երկուշաբթի առավոտյան մենք պետք է այս տունն ազատենք, պատճառն այն է, որ չենք կարողացել տան վարձը վճարել։ Այդ չվճարելու պատճառն էլ այն է, որ 4 հոգուց բաղկացած ընտանիքում աշխատում է մի հոգի, որի աշխատվարձը 60 հազար է։ Իսկ մեզ հասանելիք գումարի համար էլ իրենց նոր ծրագրով հայտը լրացրել ենք, երկու անգամ մերժել են, հունիս-հուլիս ամսվա նպաստները չենք ստացել, դրա համար չենք կարողացել օգոստոս ամսվա տան վարձը վճարել։ Հիմա ամսի 25-ին ես իմ վեշերը հանում դնում եմ դուրսը, նստեմ կողքը, դառնում եմ կրկնակի տեղանահանված բոմժ իմ հայրենիքում»,- ասաց նա։

Հիշեցնենք, որ այս տարվա հունիսի մեկից կառավարությունն էապես կրճատել է արցախցիների բնակվարձի աջակցության սոցիալական ծրագիրը, նախ 40+10 հազար աջակցությունը դարձավ 40 հազար, եւ հունիսի մեկից արդեն ծրագրից օգտվելու իրավունք ունեն միայն մոտ 3000 արցախցի ընտանիքներ՝ անչափահաս ու ուսանող ունեցող ընտանիքները, թոշակառուները, կերակրողին կորցրածները, առաջին եւ երկրորդ կարգի հաշմանդամություն ունեցողները։

Հակոբյանների ընտանիքը դիմել է սոցիալական աջակցության նոր ծրագրի շահառու դառնալու համար։ Այս ծրագրում նրանց ընտանիքը  համապատասխանում է այն դրույթին, համաձայն որի՝ «մեկ շնչի հաշվով ամսական 55 000 դրամից քիչ եկամուտ ունեցող ընտանիքները անապահովության նպաստ կստանան ընտանիքի մի անդամի հաշվով 40 000-ական, մյուսները՝ 10 000-ական դրամ»։ Բայց, ասում են, հայտը լրացրել են եւ երկու անգամ մերժվել։ Թե ինչո՞ւ են մերժվել, Միասնական սոցիալական ծառայությունում չեն կարողանում պարզաբանել։ «Ոչ սեփականություն ունենք, ոչ մեքենա ունենք, ոչ էլ մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամուտը հասնում է 55 հազարի, եթե 60 հազար դրամը 4 հոգու վրա ես բաժանում, դառնում է մարդա 15 հազար դրամ։ Ես ոչ ողորմություն եմ խնդրում, ոչ էլ ավել բան, այն, ինչը պետականորեն կառավարությունը որոշել է, գոնե ինձ տրամադրի, որ կարողանամ գոյատեւել։ Բայց սոցիալական ծառայությունում մեզ ասում են՝ կոմպյուտերը ձեզ չի կարողանում գտնել»,- ասաց նա։

Հակոբյանը մանրամասնեց, որ երբ եկել են Հայաստան, Գորիսում իրենց գրանցել են, ուղրակել են Ծաղկահովիտ գյուղ․ «Սկզբում այդ գյուղում ենք գրանցվել, այնտեղից գնացել ենք Գավառ, բայց աշխատանք չենք կարողացել գտնել։ Գավառում գրանցումից դուրս չենք եկել, տեղափոխվել ենք Երեւան՝ զուտ գործի համար։ Բայց ընտանիքից միայն միջնեկ աղջիկս է աշխատանք ճարել»։

Տան տիրոջից դժգոհ չեն Հակոբյանները, Էդուարդ Հակոբյանն ասում է, որ տան տերը բարեհոգի է, միշտ իրենց ընդառաջել է, բայց այլեւս չի կարող սպասել։ Ընդհանուր 167 հազար դրամ են պարտք տան տիրոջը, պլյուս կոմունալները։

Էդուարդ Հակոբյանը նշում է, որ ինքն ու կինը առողջական խնդիրներ ունեն, ծանր աշխատանք չեն կարող անել, բայց ուզում է աշխատել՝ գոնե պահակի մի գործ լիներ, կարողանար ընտանիքի ծախսերը հոգալ։  «Հիմա իմ առաջ՝ որպես տան տղամարդ, լուրջ խնդիր է դրված։ Ես պիտի կարողանամ այդ 167 հազարը վճարեմ այդ կնոջը, պլյուս կոմունալը, դրանից հետո իմ ձեռքին փող պետք է լինի, ես չեմ իմանում՝ քանի գիշեր դրսում կմնամ իմ ընտանիքով, մինչեւ մի տուն կճարեմ, էդ փողն էլ պիտի ձեռքիդ լինի, որ տամ տան տիրջոը, չհաշված բրոքերի ու դեպոզիտի փողը։ Եքա փող է, որ ես մտնեմ, մի կրիշի տակ իմ ընտանիքը տեղավորեմ»,- ասաց նա։

Անդրադառնալով հարցին, թե կառավարության բանակապահովան ծրագրից մտադի՞ր չեն օգտվել, Էդուարդ Հակոբյանը պատասխանեց, որ բացի իր ծննդականից, ընտանիքի մյուս անդամների ծննդականները մնացել են Ստեփանակերտում, չեն հասցրել վերցնել։ Պետք է ծննդականները վերականգնեն, որպեսզի կարողանան դիմել ՀՀ քաղաքացիության համար․ «էդ ծննդական վերականգնելն էլ է սաղ փողով, էդ փողն էլ չկա»։

Մեզ հետ զրույցում Էդուարդ Հակոբյանը նաեւ ասաց․ «Ինձ սերտիֆիկատ պետք չէ, ես Ստեփանակերտում 2 սենյականոց տուն ունեի, սեփականության վկայականն էլ ձեռքիս է, թող իմ տունը տան, ես չեմ իմ տունը վաճառել թուրքին»։

Շուշի, Արայիկ Հարությունյանի երդմնակալությունը, մայիս 2020

Այն բանից հետո, երբ Նիկոլ Փաշինյանը կոչ արեց հասարակությանը հեղափոխություն անել, եթե այն չի ուզում հրաժարվել Արցախից, և հասարակությունը հեղափոխություն չարեց, իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր՝ դատավճիռը» որոշեց հրաժարվել արտահերթ ընտրություններից և պատրաստվել հերթական ընտրություններին՝ 2026 թվականի ամռանը։ Միաժամանակ կփոխեն նաև Սահմանադրությունը, որի համաձայն Արցախն առայսօր Հայաստանի մաս է, և ժողովուրդը կողմ կքվեարկի, քանի որ պատերազմի և խաղաղության միջև նա կընտրի խաղաղությունը։ Ահա թե ինչ ասաց Փաշինյանը՝ նշելով, որ Հայաստանը հաջորդ տարի չի ավելացնի պաշտպանության ծախսերը։

Մինչդեռ Ալիևը օկուպացված Քարվաճառում կրկին հայտարարեց, որ պատրաստվում է պատերազմի, որ վերջապես վռնդել է «անջատողականներին» Արցախից և փորձում է նույնը անել նաև Հայաստանում, որ գնում է նոր կործանիչներ և անօդաչուներ, և որ ոչ ոք չպետք է փորձի դիպչել Փաշինյանին։

Ալիևի և Փաշինյանի միջև չորս ձերքով խաղը կասկած չի թողնում, որ պատերազմի սպառնալիքը կամ նույնիսկ հավանական ռազմական սադրանքները մեծ խաղի մաս են կազմում, որի նպատակն է Փաշինյանին իշխանության պահելը, որպեսզի հայ ժողովուրդը «կամավոր» հրաժարվի իր իրավունքներից և արժանապատվությունից՝ Արցախից, Նախիջևանից, Կարսից և Արդահանից՝ ընդունելով նոր Սահմանադրություն։

Ավանդական «ընդդիմությունը»՝ “ղարաբաղյան կլանը”, բոլորի համար անսպասելիորեն մի կողմ քաշվեց և տեղը զիջեց նրանց, ովքեր նախկինում մեղադրել էին նախկին նախագահներին ռուսամետ «ռևանշիզմի» և պատերազմ հրահրելու մեջ: Եվ՛ Ռոբերտ Քոչարյանը, և՛ Սերժ Սարգսյանն լռում են, և այդ տեղը առաջացել է մի գարշահոտ անցք, որը լրացնում են Փաշինյանից շատ չտարբերվող ուժեր։

Երրորդ Հայկական Հանրապետությունը ծագել է ազգային զարթոնքի և մասամբ վերականգնված հայերի իրավունքների հիման վրա, ինչը արտահայտվել են 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման մասին որոշմամբ: Այս որոշումը երբեք չի վիճարկվել աշխարհում որևէ մեկի կողմից, քանի որ այն արտահայտում է ժողովրդի կամքի բարձրագույն աստիճանը: Այս որոշման մասին հղում կա Հայաստանի անկախության հռչակագրում, և հենց դրա վրա է կառուցվում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքական հիմքը։

Նույնիսկ 2021 թվականին, 44-օրյա պատերազմում Հայաստանի պարտությունից հետո, խորհրդարանը ձևավորվեց «դեկտեմբերի 1-ի որոշման կողմնակիցների և հակառակորդների, «խաղաղասերների և ռևանշիստների» սկզբունքով։ Իշխող Քաղաքացիական «դատավճիռը» վերջին 4 տարիների ընթացքում ամեն ինչ արել է, որպեսզի Արցախի և Հայաստանի վերամիավորման հարցը հանվի օրակարգից, որպեսզի նույնիսկ դրա հիշատակումը դառնա քրեական հանցագործություն, իսկ «Արցախի վերամիավորմանը կողմ» սկզբունքը հավասարեցվի պատերազմի և ահաբեկչության կոչերի։

Այժմ Հայաստանի քաղաքական տարածքում տենդագին ձևավորվում է «ռևանշիզմից» անդին նոր ընդդիմություն։ Այն փորձում է “հակասության” կետեր գտնել Քաղաքացիական պայմանագրի հետ, բայց դա անհաջող է ստացվում։ Որոշ արևմտամետ ուժեր խոսում են Եվրամիությանը միանալու ցանկության մասին, մյուսները գուցե ասեն, որ ի ըարբերություն Քաղաքացիական պայմանագրի՝ ոչ թե հեծանիվ, այլ դելտապլան են սիրում։ Ու վերջ։

«Ղարաբաղյան ռևանշիստների» բացակայության դեպքում այն ​​նյութը, որի շնորհիվ գործող իշխանությունը թաքցնվում է ճշմարտությունից, անհետանում է։ Այսուհետ կառավարության և նոր ընդդիմության բոլոր քայլերը ուղղակիորեն կարտացոլվեն արցախցիների աչքերի հայելու մեջ, որտեղ յուրաքանչյուրը կտեսնի կառավարության կողմից արդեն իսկ ձեռնարկված քայլերի դառը պտուղները և իրեն մոտ ապագան։

Կառավարությունը ստիպված կլինի ուղղակիորեն պատասխանել արցախցիների պարզ հարցերին՝ որտե՞ղ է մեր տունը, որտե՞ղ է Հայաստանի Սահմանադրությունը, որտե՞ղ են մեր որդիների գերեզմանները, և ի՞նչ իրավունքով է մեկ մարդը որոշում մի ամբողջ ազգի ճակատագիրը։

Արցախից տեղահանված Արման Ավանեսյանի հինգ հոգանոց ընտանիքը հաստատվել է Արմավիրի մարզի Ջրառատ գյուղում։ Արմանն ու կինը՝ Տաթևը, ուսուցիչներ են։ 2023-ի հոկտեմբերից Արմանն աշխատանքի է անցել Շահումյանի միջնակարգ դպրոցում՝ որպես զինղեկ, իսկ կինը՝ Լուսագյուղի միջնակարգ դպրոցում հայոց լեզու և գրականություն է դասավանդում։

Արցախում Արմանն իր ձեռքերով տուն էր կառուցել․ շինարարությունը մեծ թափ էր ստացել 2020-ի 44-օրյա պատերազմից հետո, ավարտվել մինչև տեղահանությունը

-Արցախում ապրում էինք Ասկերան քաղաքում։ Ես՝ որպես զինղեկ, աշխատում էի Խնապատի միջնակարգ դպրոցում, իսկ կինս, որ մինչև 2020-ի 44-օրյա պատերազմը վերաբնակեցված Ուղտասար համայնքի դպրոցի հայոց լեզվի և գրկանության ուսուցչուհին էր, համայնքը թշնամու վերահսկողության տակ անցնելուց հետո ևս աշխատանքի է անցել Խնապատի դպրոցում։ Այդ կրթօջախում աշխատած տարիներն ինձ համար ոչ միայն երջանիկ, այլ նաև ուսուցողական տարիներ էին։

Որպես երիտասարդ ընտանիք՝ 2010 թվականին, պետական ծրագրից օգտվելով, Ասկերանի նորակառույց շենքերից մեկում ձեռք ենք բերել բնակարան։ Հետո որոշել եմ իրականացնել իմ վաղեմի երազանքը և իմ ձեռքերով տուն կառուցել։ Հայ ժողովրդի մեջ խոսք կա՝ ծառ տնկի, տուն կառուցի, ընտանիք կազմի․ Արցախում ես կարողացա իրականացնել երեքն էլ։ 2020-ից հետո մեծ թափով շարունակում էի տան կառուցումը։ Մարդիկ մոտենում էին, ասում՝ ինչո՞ւ ես իզուր չարչարվում, միևնույն է, Արցախը հանձնված է։ Ես հակադարձում էի՝ հոգուս խորքում ցավ զգալով մարդկանց մտատանջությունների համար։ Անկախ ամեն ինչից, շարունակում էի կառուցել, քարը քարի վրա դնել և իմ քայլով հույս էի ներշնչում  հարազատներիս, համաքաղաքացիներիս, ցանկանալով ցույց տալ, որ կյանքը շարունակվում է պատերազմի հետևանքով ծվատված, կոտրված Արցախի վրա, և այն հանձնված չէ։ Մինչև վերջին օրը ես աշխատում էի իմ տան վրա, միաժամանակ այգի հիմնում։ Ոչ մի աշխատանքից չէի վախենում։

Դպրոցում աշխատելուս հետ մեկտեղ իրականացնում էի նաև հանդիսավարական ծառայություններ։ Ինձ դուր էր գալիս ուրախացնել մարդկանց, հույս տալ, ոգևորել նրանց։

Արցախի կորուստը ծանր հարված էր Ավանեսյանների ընտանիքի համար, որտեղ դաստիարակվում են երեք երեխաներ։ Արմանի կինը՝ Տաթևը, ով Հայաստանից Արցախ էր տեղափոխվել մանուկ հասակում, իրեն լիարժեք արցախցի է զգում։ Ամուսնու հետ, թիկունք թիկունքի, նրանք ստեղծել, արարել ու մի ակնթարթում կորցրել են ամեն ինչ։ Արմանն ու Տաթևը, սակայն, վստահ են իրենց ուժերի վրա․ տրամադրված են վճռականորեն։

Արմանի համար ամենակարևորը հավատալն է

-2023-ի սեպտեմբերի 27-ին ընտանիքիս հետ հարկադրված լքեցի իմ օջախը, իմ ծննդավայրը։ Ծանր էր շատ։ Երբ հետևում մնաց Ասկերանի Բերդ-ամրոցը, հոգուս մեջ խոր ցավ զգացի, միանգամից թևաթափ եղա։

Տեղահանվելուց հետո հաստատվեցինք Ջրառատ համայնքում։ Կարճ ժամանակահատվածում ես ու կինս անցանք մանկավարժական աշխատանքի, որովհետև միայն աշխատանքի մեջ կարող էինք մի փոքր կտրվել դաժան իրականությունից։

Լինել ռազմագիտության ուսուցիչ, դա չի նշանակում միայն զենքի ու զինամթերքի հետ կապված ուսուցում տալ։ Ռազմագիտության ուսուցիչը պետք է ռազմահայրենասիրություն սերմանի աշակերտի մեջ։ Ու դա ինձ հաջողվեց անել նաև նոր կրթօջախում։ Դասապրոցեսներն սկսում եմ Գարեգին Նժդեհի խոսքերով՝ խաղաղությունը չեն մուրում, խաղաղությունը պարտադրում են։

Հաճախակի եմ կազմակերպում հանդիպումներ շեֆ զորամասի հետ, անցկացնում հայրենասիրական դասեր, բազմաբնույթ միջոցառումներ։ Երբեք չեմ կորցնում պահը, որ խոսեմ Արցախի, տարիներ շարունակ այնտեղ տարվող պայքարի, հանուն հայրենիքի ընկած հերոսների մասին։ Սերունդներին հասանելի եմ դարձնում Արցախի կարևորությունը, որ այն միշտ հայկական է եղել ու երբեք չպետք է ուրանալ Արցախը։

Իմ կարծիքով Արցախի և ՀՀ դպրոցների միջև տարբերությունը շատ մեծ է՝ ռազմագիտություն առարկայի դերի ու նշանակության առումով։ Կարճ ժամանակահատվածում կարողացա դրսևորել ինձ նոր միջավայրում, իհարկե, կոլեկտիվի օգնությամբ։  Ձևավորեցի թիմ, ու սկսեցինք մասնակցել տարբեր մրցույթների։ Արմավիրի մարզը ներկայացնող մեր թիմը հրաձգության հանրապետական մրցույթում գրավեց 2-րդ տեղը՝ զիջելով միայն Տավուշի թիմին։

Մոտենում է նոր ուսումնականը, որին պատրաստվում եմ նոր եռանդով, կրկնապատկված պատասխանատվությամբ, նույն սկզբունքներով։ Կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր գիտակից հայ պիտի անի ամեն ինչ, որ սերունդներն իմանան Արցախի մասին, հասկանան հայկական լինելու նրա կարևորությունն ու դաստիարակվեն այդ ոգով։ Միշտ պետք է հիշենք Մեծն Շիրազի խոսքերը՝ <<Այն ինչ մերն է եղել, մերը կլինի>>։

Ինչպես Արցախում, Հայաստանում ևս Արմանը հանդիսավարական ծառայություններ է իրականացնում։

 -Շարունակում եմ հանդիսավարական ծառայություններ մատուցել Երևանում և Հայաստանի տարբեր բնակավայրերում, ինչի համար շնորհակալ եմ ինձ վստահողներին։ Ցանկացած միջոցառման ժամանակ ես պահը բաց չեմ թողնում կրկին խոսելու Ացախի մասին՝ հարգանքի տուրք մատուցելով զոհվածների հիշատակին։ Իհարկե, Հայաստանում ամեն ինչ տարբերվում է Արցախից, դժվարություններ շատ կան, սակայն դրանք պետք է հաղթահարել, որ կարողանաս ապրել ու առաջ գնալ։ Հաճախակի եմ համեմատականներ անցկացնում․ անգամ արևածագն ու մայրամուտը տարբեր են։

Երբ միջոցառումներ եմ վարում, որոնց մասնակիցների մեծ մասն արցախցիներ են լինում, Արցախի բարբառով մեջբերումներ եմ անում, մարդիկ մոտենում են ու խնդրում հանդիսությունները վարել մեր բարբառով։ Նրանց աչքերում այնքան ոգևորություն ու միաժամանակ կարոտ եմ տեսնում, որ ինքս ավելի շատ եմ ոգևորովում։ Միջոցառումների ժամանակ արցախյան բարբառով ասված ամեն մի խոսք ապրեցնում է յուրաքանչյուրին, տանում դեպի Արցախ։

Հորդորում եմ արցախցի հանդիսավարներին շատ օգտագործել մեր բարբառը, որ երբեք չմոռացվի այն, իսկ միջոցառումներն սկսել՝ պարավըք եկալ խոսքերով։

Արմանի ընտանիքը մտադիր է մշտապես հաստատվել Հայաստանում, օգտվել բնակարանային ծրագրից

 -Ուզում ենք օգտվել բնակարանային ծրագրից։ Իհարկե, մեր ընտանիքի համար նախատեսված գումարը բավարար չէ պատշաճ պայմաններով բնակարան ձեռք բերելու համար։ Տների գներն օրեցօր ավելի են բարձրանում, ինչն էլ մեծ խնդիր է դառնում մարդկանց համար։ Մեր ընտանիքն առանց հիփոթեքային վարկավորման չի կարող բնակարան ձեռք բերել։ Այժմ այդ գործընթացի մեջ ենք։ Ոչ մի պարագայում չենք հեռանալու Հայաստանից։ Ավելին ասեմ, երբ լսում եմ, որ որևէ արցախցի ընտանիք ստիպված լքում է երկիրը, մեծ ցավ եմ ապրում։ Կարծես թե մարում է վերադարձի հույսը, սակայն ես փորձում եմ իմ մեջ հավատալու ուժ գտնել, հուսալ, որ հավաքական վերադարձ լինելու է։ Աշխատում ենք օրուգիշեր, որ ունենանք հզոր Հայաստան, միայն այդ դեպքում կունենանք անվտանգ երկիր։

Ցանկանում եմ շնորհակալություն ասել հայաստանցի մեր այն հասարակ հայրենակիցներին, ովքեր շատ սրտացավ են արցախահայության հանդեպ, օգնում են, որ կարողանանք գտնել մեր տեղն այստեղ ու չմտածենք արտագաղթի մասին։

Հաճախ հարց է տրվում՝ հարմարվե՞լ եք արդյոք։ Ո՛չ, հնարավոր չէ հարմարվել։ Ինչպես կարող ենք հարմարվել հայրենիքի կորստի հետ։ Երբ մարդ մի բաժակ կամ մի ափսե է կորցնում, ափսոսանք է ապրում, հիշում, թե որտեղից է ձեռք բերել այն, կամ ով է նվիրել։ Իսկ ինչպես կարող է հարմարվել տուն ու տեղ, հայրենիք կորցրած մարդը։ Ուղղակի մենք փորձում ենք վերստին ստեղծել, որովհետև մեր երեխաները ոչ մի բանի համար մեղավոր չեն։ Նրանք պետք է լիարժեք ապրեն, իսկ դրա համար օրուգիշեր աշխատել է պետք։

Ինձ և ինձ նման մտածելակերպ ունեցող մարդկանց համար Արցախի թեման փակված չէ։ Ես չեմ հասկանում ու չեմ ընդունում այն մարդկանց, ովքեր պնդում են, որ Արցախի թեման փակված է, ու արդեն կարող են հանգիստ ապրել։

Եթե մի գեղեցիկ օր իմ առջև պահանջ դնեն, ասելով՝ կամ պիտի չխոսես Արցախի մասին, կամ աշխատանքից ազատման դիմում ներկայացնես, ես անվարան կընդունեմ երկրորդ տարբերակը։

Իմ հայրենակիցներին ասում եմ՝ լոխ լյավա ինյան, պիտի տեմ կենանք, վեր տոն քինանք։

Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ