«Սեպտեմբերի 2-ը Արցախի հանրապետության անկախության օրն է, հայի արժանապատիվ ոգու օրն է։ Այդ պետությունը դարձավ համայն հայության իղձերի ու երազանքների մարմնավորումը, նրա հպարտությունը եւ իսկական օջախ աշխարհասփյուռ յուրաքանչյուր հայի համար։ Արցախի յուրաքանչյուր թիզ հող դրոշմված է հայի արյունով։

Այսօր ծանր ծշրջան է հայ ժողովրդի համար, մենք կարոտում ենք հեռվում մնացծ, մեզնից խլված Արցախի հողին։ Համոզված եղեք՝ Արցախն է կարոտում է մեզ։ Արցախի անկախության օրը կդառնա վերադարձի օր, մինչ այդ, առաջնորդվենք կարեւորագույն պատգամով՝ չհուսահատվենք, չկորցնենք մեր ազգային դիմագիծը։ Մենք իրավունք չունենք ծնկելու, կասկածելու, կոտրվելու, հայն իր լեռների պես համառ է ու անկոտրում եւ դա ապացուցել է իր պատմությամբ։ Մենք ազգովի նորից կծածանենք հայոց եռագույնը Արցախի հողում»,- Ազատության հրապարակում հրավիրած հանրահավաքում ասաց Արցախի պետնախարար Նժդեհ Իսկանդարյանը։

Նա նշեց՝ Արցախի անկախության օրվան նվիրված այս հանրահավաքում պարտավոր ենք հիշել նահատակված բոլոր հերոսներին, անհետ կործաներին ու Բաքվի բանտում պահվող մեր հայրենակիցներին։

«Չկորցնենք մեր հույսն ու հավատը, սերունդները մեզ չեն ների։ Արժանի լինենք մեր անվանը, արյանը, կոչումին։ Հայ լինելը պատիվ է, աստվածային օրհնություն, մեր ժողովրդի արմատները ձգվում են դարերի խորքից, հնագուն ազգ ենք, Աստծո կողմից օրհնված, որ դիմացել ենք ամեն մի փորձության։ Զինվենք հավատով, խոհեմությամբ, լինենք միասնական, այս փորձությունը եւս հաղթահարենք։ Արցախի վերադարձը մի ողջ ժողովրդի պատվի գերխնդիր է, փորձություն՝ ուժեղների համար է, ոչ թե թույլերի։ Զինվենք հավատով, այս փորձությունը եւս հաղթահարենք, թող Արցախը նորից վերածնվի ազատ ու անկախ»,- ասաց Նժդեհ Իսկանդարյանը։

Այն մասին, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղությունը անշրջելիորեն է, որ Արցախի հարցը լուծվել է և դրան վերադարձ չի լինելու, որ Մեղրիի միջանցքը լինելու է Հայաստանի ինքնիշխանության ներքո, այնքան բարձրաձայն և այնքան շատ է խոսվում, որ կասկածներ է առաջացնում։

Եթե Զանգեզուրի միջանցքը լինելու է Հայաստանի ինքնիշխանության ներքո, ինչո՞ւ էր անհրաժեշտ այն տալ ամերիկացիներին, միամտորեն հարցնում է քաղաքագետը, որը սովոր է լսել աչքերով, այլ ոչ թե ականջներով։

Եթե Արցախի հարցը լուծվել է, ինչո՞ւ արցախցիները չեն կարող վերադառնալ իրենց տները։

Եթե Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղություն կա, ինչո՞ւ է Ալիևը զենք գնում։

Իհարկե, այլևս իմաստ չունի նման միամիտ հարցեր տալ, քանի որ պատասխանները կտա միայն Հայկական ռադիոն։ Բայց իրականությունը այլևս չի կարող թաքցվել նույնիսկ ամենասրամիտ Հայկական ռադիոն․

Ստեփանակերտում՝ Արցախի անկախության և Մինսկի խմբի լուծարման օրը, Արցախի արտաքին գործերի նախարարության շենքը քանդվում է բուլդոզերով։ Թշնամին փորձում է իրավունքը հաղթահարել քարերի դեմ պայքարելով։

Ավելի քան 16 հազար արցախցիներ արդեն (պաշտոնապես) անդառնալիորեն լքել են Հայաստանը, և սա կազմում է տեղահանված բնակչության գրեթե 15%-ը։

Արցախցիների մեծ մասը ստիպված է եղել փոխել հայկական անձնագրերը, վերցնել անհասկանալի սերտիֆիկատներ, բայց դեռևս չի կարողացել բնակարան գնել։ Ոչ ոք նրանց չի առաջարկել փոխհատուցում կորցրած գույքի համար։

Արցախցիների ինքնակազմակերպման փորձերը, մի կողմից, բախվել են Հայաստանի իշխանությունների կոշտ արձագանքին, մյուս կողմից՝ «բաժանման» քաղաքականությանը. այժմ արցախցիների մեջ կան սևեր, սպիտներ, մոխրագույններ, կարմիրներ, և նրանք չեն կարող նստել միմյանց հետ նույն սեղանի շուրջ և խոսել։

Ռուսամետ շրջանակները դեռևս հույսը դնում են Պուտինի վրա, ով շուտով կհարձակվի Ադրբեջանի վրա հյուսիսից, իսկ հայերը կգան հարավից։ Չնայած Թրամփը, Պուտինը, Էրդողանը բացահայտ խոսում են ընդհանուր շահերի մասին, Թրամփը և Էրդողանը վատն են, իսկ Պուտինը՝ լավը։

Թուրքիան և Ադրբեջանը պահանջում են, որ Հայաստանը հրաժարվի Անկախության հռչակագրից՝ այդպիսով բացահայտորեն խոստովանելով, որ Թուրքիայի և Ադրբեջանի «տարածքային ամբողջականության» բանալիները գտնվում են Երևանում։

Այսօր Եռաբլուրում բացվեց «Արցախի կանչը» հուշահամալիրը։ 30 տարի շարունակ Արցախում և Հայաստանում ոչ մի հուշարձան չի կանգնեցվել ի պատիվ Արցախյան պատերազմում հայերի հաղթանակի և հազարավոր զոհերի հիշատակի։ Շատ տարիներ առաջ Ստեփանակերտի զինվորական հիվանդանոցի մոտ տեղադրվեց մի քար, որի վրա գրված էր, որ շուտով այնտեղ հուշարձան կտեղադրվի։ Մեկ տարի անց քարը հանվեց և տեղափոխվեց Պապիկ-Տատիկի հետևում գտնվող ինչ-որ տեղ, և դրա փոխարեն կանգնեցվեց գեներալի տուն։

Այսօր Երևանի Ազատության հրապարակում կկայանա ՀՅԴ-ի կողմից կազմակերպված հանրահավաք՝ ի պատիվ Արցախի անկախության օրվա։ Դաշնակցությունը «բաց թողեց» օգոստոսի 23-ը և չանցկացրեց հանրահավաք Անկախության հռչակագրի օրը, որտեղ նշվում է 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման մասին որոշումը։ Արցախի անկախությունը մեծ նվաճում էր, բայց դա միայն միացումի ուղղությամբ քայլ էր։

«Որեւիցե տարբերակ չկա, որ Արցախի հարցը չլուծվի, որովհետեւ այն սկզբունքները, որոնք ձեւավորվել են միջազգային իրավունքում, ասում են՝ ուժի միջոցով որեւիցե խնդիր չի կարելի լուծել։ Ոչ միայն ուժի միջոցով, այլ ցեղասպանության միջոցով է լուծվել Լեռնային Ղարաբաղի հարցը։ Այսօր դժբախտաբար եւ Թրամփը, եւ Պուտինը դարձան ցեղասպանական գործողություններին աջակցողներ՝ համաձայնելով լուծարել Մինսկի խումբը»,-այսօր «Արցախ. չլուծված հակամարտություն, վերադարձի իրավունք» միջազգային համաժողովի շրջանակներում լրագրողներին ասաց Սահմանադրական դատարանի նախկին դատավոր Կիմ Բալայանը։

Նա նշեց, որ ինքնորոշման իրավունքն այնպիսի իրավունք է, որը ՄԱԿ-ի հիմնարար սկզբունքներից է։ Հետեւաբար, արցախցիների ինքնորոշման իրավունքը չի կարող մոռացվել։

«Ղարաբաղի հարցը լուծվելու է, բայց այսօր մի խնդիր կա՝ ի՞նչ երաշխիքով պետք է Ղարաբաղի ժողովուրդը հավաքականորեն վերադառնա Ղարաբաղ։ Խոսքը հավաքական վերադարձի մասին է, սեփականության իրավունքից զրկվել են նրանք։ Եթե մենք ունենայինք գոնե մեկ տոկոս մտածելակերպ ունեցող իշխանություն, այսօր այսպես չէր լինի։ Այսօր Հայաստանի իշխանությունները բոլոր պայմանները ստեղծում են, որ ղարաբաղցիները Հայաստանում էլ չմնան։ Նիկոլ Փաշինյանի գլխում ոչ մի բան հենց այնպես չի ծնվում։ Համաշխարհային հզոր ինստիտուտներ կան՝ պրոթուրքական, որոնք աշխատում են իր ծրագիրը մշակելու ուղղությամբ։ Բայց Վազգեն Սարգսյանը մի խոսք ուներ, ասել էր՝ ղարաբաղցիներից վախեցեք այն ժամանակ, երբ զենքով կտեղափոխվեն Հայաստան։ Նիկոլ Փաշինյանն այդ կարգախոսը հաշվի առնելով՝ պոստ դրեց Ղարաբաղից տեղափոխվողների համար, որպեսզի որեւիցե զենք չկարողանան տեղափոխել Հայաստան։ Ամեն ինչ մտածված է իր կողմից։ Եթե ոչ մեկ-երկու, ապա առնվազն 5 տարի հետո, ես կարծում եմ, Ղարաբաղի վերադարձի իրավունքը ապահովված է լինելու»,- ասաց Կիմ Բալայանը։

 

«Մեր ծննդավայր, մեր հայրենիք վերադառնալու հարցը միջազգային տեսանկյունից մեր իրավունքն է եւ մենք չենք պատրաստվում դրանից հրաժարվել։ Արցախցին իրավունք ունի վերադառնալու իր հայրենիք, իր տուն, իր գերեզմանների ու սրբությունների մոտ, դա մեզ համար փակ թեմա չէ։ Երեւի հարց կառաջանա՝ ինչպե՞ս, դա քննարկումների հարց է։ Եվ պետք է այս հարցի շուրջ ստեղծվի հնարավորություն՝ այդ բնակացություններն իրականացնելու համար»,- այս մասին այսօր Եռաբլուրում լրագրողների հետ ճեպազրույցում ասաց Արցախի նախկին նախագահ Սամվել Շահրամանյանը։

Նա հիշեցրեց, որ Շվեյցարիայի խորհրդարանը ստեղծել է նման հնարավորություն։ Եվ հույս ունեն, որ այդ հնարավորությունից կօգտվեն։ Ըստ Շահրամանյանի՝ բացի Շվեյցարիայից, նաեւ այլ միջազգային խաղաղացողներ ու պետությություններ, տեսնելով 100 հազարից ավելի արցախցիների բռնի տեղահանությունը, կնախաձեռնեն նման հնարավորություն եւ կապահովեն արցախցիների խաղաղ ու արժանապատիվ վերադարձը հարցը։

Անդրադառնալով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարմանը եւ հարցին, որ եթե Մինսկի խումբը չկա, ի՞նչ ձեւաչափով է շարունակվելու Արցախի հարցի քննարկումը, Շահրամանյանն ասաց․ «Մենք դեմ ենք արտահայտվել Մինսկի խմբի լուծարմանը, քանի որ դա միակ միջազգային մեխանիզմն էր Արցախի կոնֆլիկտով զբաղվելու համար։ Բայց Մինսկի խմբի գոյության պայմաններում եւս հնարավոր է եղել արցախցիներին բռնի տեղահանել իրենց հայրենիքից։ Եվ մենք հույսով ենք, որ կստեղծվեն այլ մեխանիզմներ՝ այդ հնարավորությունից օգտվելու համար»։

Շահրամանյանն ասաց, որ հույս ունի՝ առաջիկա ընտրությունների ժամանակ Հայաստանի քաղաքացին իր խոսքը կասի եւ ըստ դրա՝ արցախցիները եւ Արցխաի իշխանությունները եւս կկողմնորոշվեն։

Անդրադառնալով պատմության նոր դասագրքում տեղ գտած այն ձեւակերպմանը, թե Սամվել Շահրամանյանը ստորագրել է Արցախի լուծարման փստաթուղթը, Սամվել Շահրամայնանն ասաց, որ դա իրականության հետ աղերս չունի։ «Փաստաբան Ռոման Երիցյանն անդրադարձել է այս հարցին, կգնանք իրավական ճանապարհով, կտրվի իրավական գնահատական։ Մենք տեղափոխվելուց հետո այդ փաստաթուղթն անվավեր ենք ճանաչել։ Եթե որեւիցե մեկը համարում է, որ գոյություն ունի նման փաստաթուղթ, նույն մարդը պետք է հաշվի առնի, որ գոյություն ունի փաստաթուղթ, որը դա անվավեր է ճանաչել։ Մեզ համար այդ թեման փակ է, եւ ով կուզի, Արցախը կտեսնի, ով չի ուզի, կփնտրի նման փաստաթղթերից կառչելու պատճառներ»,- ասաց Շահրամանյանը։

«Ես այդ գործերով ունեմ վկայի կարգավիճակ, Քննչական կոմիտեից հրավիրելու պարագայում, կներկայանամ։ Հաշվի առնելով, որ քրեկաան գործի շրջանակներում գաղտնիությունը պետք է ապահովվի, չեմ կարող մանրամասն բացատրել, բայց դա վերաբերում է Արցախում վերջին ժամանակահատվածում տեղի ունեցած իրադարձություններին»,- այսօր Եռաբլուրում լրագրողների հետ ճեպազրույցում ասաց Արցախի նախագահ Սամվել Շահրամանյանը։

Հարցին՝ կան տեղեկություններ, որ հնարավոր է իրեն կալանավորեն, պատրա՞ստ է դրան, Սամվել Շահրամանյանը պատասխանեց․ «Մենք ամեն ինչի պատրաստ ենք»։

Հարցին, թե ճի՞շտ է, որ Սամվել Բաբայանն է իր դեմ հաղորդում տվել, Շահրամանյանը պատասխանեց. «Ես տեղյակ չեմ, թե ինքը ինչ հաղորդագրություն է տվել, կամ ինքն է տվել, թե չէ։ Եթե չլիներ նման քրեական գործ, ես գտնում եմ, որ դա պետք է նախաձեռնվեր, որպեսզի դրա շրջանակներում պարզվեր ճշմարտությունը»։

Անդրադառնալով Արցախի ներկայացուցչության շենքի շուրջ ծագած իրավիճակին, Սամվել Շահրամանյանն ասաց․ «Արցախի ներկայացուցչությունը օրինական ճանապարհով վերցնել անհնար է»։

Շահրամանյանը նաեւ ասաց, որ Արցախի իշխանության բոլոր ճյուղերն այսօր գոյություն ունեն՝ օրենսդիր, գործադիր եւ դատական։ «Արցախի նախագահ ունենալու հարցը փակ չէ, դա բաց է։ Եվ ըստ իրավիճակի անհրաժեշտության դեպքում մենք այդ հարցը կլուծենք»,- նշեց նա։

Սամվել Շահրամանյանը նաեւ նշեց, որ շատ շահարկումներ կան Եվլախի այսպես կոչված բանակցությունների հետ կապված․ «Ուզում եմ տեղեկացնել, որ ես Եվլախում չեմ եղել երբեւիցե, որւեիցե բանակցություն չեմ վարել։ Եվլախ գնացող մարդիկ որեւիցե փաստաթուղթ չեն ստորագրել, այնտեղ իրականացվել է զուտ հումանիտար բնույթի հարցերի քննարկում՝ հոսանքի, գազի վերականգնում, վիրավորների հետ կապված հարցեր, անվտանգ դուրս բերելու հարցեր»։

Այդ փաստաթուղթը միակ հնարավորությունն է եղել՝ ապահովելու արցախցիների անվտանգ դուրս բերումը շրջափակումից։ Դուրս են բերվել 10 հազարից ավել զինված ուժեր, ուժային կառույցների ներկայացուցիչներ՝ իրենց նախարարներով, ղեկավարներով, ասել է նա։