Արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը այսօր խորհրդարանում  2026 թվականի բյուջեի նախագծի քննարկման ժամանակ անդրադարձավ Վաշինգտոնում ձեռք բերված պայմանավովածություններին եւ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջեւ նախաստորագրված փաստաթղթին։

«Երեւի բոլորս կհիշենք, թե ինչ բարդ կոնֆիգուրացիաներով ինչպիսի ստեր եւ մանիպուլյացիաներ էին տարածվում այս պայմանագրի վերաբերյալ՝ սահմանադրությունների փոփոխություն, հարյուր հազարավոր մարդկանց շարժ այստեղից այնտեղ եւ այլն։ Փառք Աստծո, թուղթը հրապարակային է, եւ տեսնում ենք, որ այդ մանիպուլյացիաներից եւ որեւէ մեկն այդտեղ ոչ միայ չկա, այլ նաւե հեռավոր ակնարկ այդ ամեն ինչի մասին չկա»,- ասաց Միրզոյանը։

Նա հավելեց, որ այսպիսի դրսեւորումները տեսանելի են որոշակի տրամադրվածություն ունեցող քաղաքական ուժերի եւ նրանց ազդեցությա տակ գտնվող մեդիա ռեսուրսների կողմից։ «Ցավալի է, բայց փաստ է, մեզ մնում է հերթական անգամ առանց դադարելու յուրաքանչյուր հնարավորության դեպքում ցույց տալ, որ այդ ամբողջը կեղծ է։ Վաշինգտոնյան համաձայնության ենթակառուցվածքների կտորին անդրադառնամ՝ չափազանց կարեւոր է հասկանալ, արձանագրել, որ խոսքը մեծ ապաշրջափակման մասին է։ Իսկ Հայաստանը 30 եւ ավելի տարիներ գտնվում է շրջափակման ներքո, եւ հիմա երկու երկրները պայմանավորվել են ապաշրջափակել միմյանց միջեւ տրանսպորտային ենթակառուցվածքները կամ կառուցել նոր ենթակառուցվածքներ, եթե հարկ կլինի։ Սա առաջին հերթին նշանակում է Հայաստանի ապաշրջափակում մեզ համար։ Ես հասկանում եմ, որ երբեմն ցանկություն է առաջանում նեղացնել այս թեման, հանգեցնել Ադրբեջան-Նախիջեւան կապին, բայց մեծ ապաշրջափակման ջանքերը, համաձայենցված սկզբունքները ներառում են նաեւ Ադրբեջան-Նախիջեւան կապը։ Ընդ որում, ենթակառուցվածքը նույնկերպ շահագործվելու ու օգտագործվելու է Հայաստանի Հանրապետության կողմից»,- նշեց նա։

Արարատ Միրզոյանը կրկնեց, որ այդ գործընթացը տեղի է ունենալու տարածքային ամբողջականության, սահմանների անձեռնմխելիության ճանաչման, երկրների լիակատար ինքնիշխանության եւ իրավազորության հարգմամբ, եւ հետադարձության սկզբունքը եւս պահպանված է։

«Այն, ինչ կապաշրջափակվի, այդ թվում՝ Ադրբեջան-Նախիջեւան հաղորդակցությունը, գործելու է ամբողջապես ՀՀ իրավազորության ներքո։ Հիշում ենք՝ ամիսների, տարիների խոսակցություններն այն մասին, որ այս ենթակառուցվածքները հանձվելու են երրորդ երկրի վերահսկողությանը, կան երկրներ, որոնք քննարկվում էին որպես թեկնածուներ, երկրներ, որոնք անվտանգային կամ զինված ուժեր էին տեղակայելու այդ ենթակառուցվածքների ուղղությամբ։ Սիրելի հանրություն, ահա տեսնում ենք, որ այդ ամբողջ մանպուլյացիաները եւս հօդս ցնդեցին։ Նույն Վաշինգտոնյան համաձայնությունների շրջանակներում Հայաստանը եւ ԱՄՆ-ն պայմանավորվել են, որ միասին կհիմնեն եւ ջանքեր կգործադրեն  TRIPP ուղու իրականացման ուղղությամբ։ Սա ըստ էության  կլինի հայ-ամերիկյան ուղղություն, որը կտնօրինի եւ կշահագործի այդ կապուղին»,- հայտարարեց նա։

Արարատ Միրզոյանը նաեւ հարցադրում արեց՝ ո՞րն  է երաշխիքը, որ այս ամենը կպահվի կամ խաղաղությունը կշարունակվի։ «Երաշխիք ասելով՝ մշտապես նկատի է առնվել որեւէ երրորդ կողմի՝ շատ ուժեղ կամ մեծ տերությունների ստորագրությունը կամ բանավոր երաշխիքը։ Պետք է ասեմ, որ եւ մեր օրինակով, եւ բազմաթիվ այլ օրինակներով այս կարգի երաշխիքներն ընդհանրապես չեն գործել։ Եվ պատասխանելով հարցին, թե ո՞րն է  այնուամենայնիվ երաշխիքը, որ կպահվի ՀՀ եւ Ադրբեջանի միջեւ հաստատված խաղաղությունը, հետեւյալն է՝ բոլոր պայմանավորվածությունները, որոնք մենք ձեռք ենք բերել, ստորագրել ենք եւ հրապարակել, այդ բոլոր պայմանավորվածությունները համարում ենք փոխշահավետ։ Այս փոխշահավետությունն է, որն ապահովելու է պայմանավորվածությունների հետագա ընթացքը, կենսագործումը եւ հարատեւությունը»,- նշեց նա։

Երեկ Թրամփը միջնորդեց «խաղաղության պայմանագրի» ստորագրումը ևս երկու երկրների՝ Կամբոջայի և Թաիլանդի միջև։ Թրամփը կորցրել է իր «խաղաղության նախաձեռնությունների» հաշիվը, բայց միշտ հիշում է մեկ լուծված հակամարտություն։ «Կան Ադրբեջան և Հայաստան։ Դա շատ դժվար էր։ Իրականում, Պուտինը հեռախոսով ինձ պատմեց այդ մասին։ Նա ասաց. «Օ՜, Աստված իմ, դա ցնցող էր, քանի որ բոլորը փորձում էին դա անել, բայց չկարողացան»։ Ես դա արեցի», – եզրափակեց Թրամփը։

Փաշինյանն ու Ալիևը ամեն օր պնդում են, որ Թրամփի շնորհիվ խաղաղություն է հաստատվել, և որ տարածաշրջանային համագործակցությունը վաղը չէ մյուս օրը կսկսվի։ Հայկական կողմը ռազմական բախումների և զոհերի բացակայությունն է շեշտում որպես նվաճում, մինչդեռ Բաքուն շարունակում է պնդել Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունը և Արցախի նկատմամբ Հայաստանի իրավունքից պաշտոնապես հրաժարվելը։ Այսպիսով, Բաքուն ցույց է տալիս, որ ո՛չ ռազմական ագրեսիան, ո՛չ օկուպացիան, ո՛չ Թրամփի միջնորդությունը և խաղաղության համաձայնագրի նախաստորագրումը չեն լուծել գլխավոր խնդիրը՝ հայկական Արցախի հանդեպ իրավունքի ձեռքբերումը։

Հողի հանդեպ սեփականության իրավունքն է հակամարտությունների կարգավորման բանալին, և Թրամփը փորձում է դառնալ այդ իրավունքի անվիճելի աղբյուրը ամբողջ աշխարհի համար: Թրամփը իր ստորագրությունը պատկերացնում է որպես խաղաղության երաշխիք, և նա մտադիր է օգտագործել հայկական Արցախի օրինակը որպես «նախադեպ»:

Թրամփը փորձում է այս նախադեպը տարածել ռուս-ուկրաինական հակամարտության վրա: Նրա առաջարկած ծրագիրը ենթադրում է Ռուսաստանի իրավունքի ճանաչում Ուկրաինայի օկուպացված տարածքների նկատմամբ: Միակ խնդիրը Դոնեցկի շրջանի 12%-ն է, և Թրամփը, ըստ երևույթին, որոշել է Պուտինին ժամանակ տալ այդ 12%-ը նվաճելու համար, ինչն այժմ տեղի է ունենում:

Ինչ վերաբերում է Գազայում «կարգավորմանը», այստեղ նույնպես վերջնական լուծումներ չկան. արևմտյան լրատվամիջոցները պնդում են, որ Համասը պահպանել է իշխանությունը և բոլոր իրավունքները Գազայում, մինչդեռ Իսրայելին հաջողվել է միայն ապահովել պատանդների վերադարձը: Հողի հանդեպ իրավունքի հարցը մնում է չլուծված:

Այս ֆոնին, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև իրավիճակը որպես «վերջնականապես հաստատված խաղաղություն» ներկայացնելը վտանգավոր է թվում, քանի որ այն բացառում է գործընթացի ռազմական ագրեսիայի վերածվելը կանխելու միջոցառումները: Նման հեռանկարը հավանական է թվում՝ հաշվի առնելով հակամարտությունների կարգավորման համընդհանուր սկզբունքների բացակայությունը համաշխարհային մակարդակով և Թրամփի կամ որևէ մեկի անկարողությունը որոշել հողերի սեփականության իրավունքը։

Գործընթացի խափանումը «հաշտեցման» և դիմադրության թուլացման պայմաններում կարող է աղետալի լինել Հայաստանի համար։

Առաջին անգամ է, երբ մենք Հայաստանի բյուջեն քննարկում ենք Ադրբեջանի հետ հաստատված խաղաղության պայմաններում, ըստ էության,  առաջին անգամ է, որ մենք բյուջեն քննարկում ենք խաղաղության պայմաններում։ Այս մասին, այսօր՝ հոկտեմբերի 27–ին, Ազգային ժողովում «ՀՀ 2026 թվականի պետական բյուջեի մասին» օրենքի նախագծի քննարկման ժամանակ հայտարարեց Նիկոլ Փաշինյանը։

Ըստ նրա, կարևոր է, որ նոր փաստեր, հանգամանքներ է ի հայտ բերում  հաստատված խաղաղությունը. «Մասնավորապես, նկատի ունեմ Ադրբեջանի այն հայտարարությունը, որով Ադրբեջանը վերացնում է  դեպի Հայաստան  տարանցման սահմանափակումները։ Սա, ըստ էության, պատմական իրադարձություն է, նշանակում է  Հայաստանի շրջափակման հաղթահարման առաջին փուլը։ Կարևոր է նաև, որ Հայաստանն էլ արձագանքող լինի այդ հայտարարություններին, համապատասխան  քայլեր անի։

Այս պահին դրան մեր արձագանքը հետևյալն է՝ հենց այսօրվանից մենք պատրաստ ենք ապահովել բեռնատար ավտոմեքենաների տարանցումը Թուրքիայից դեպի Ադրբեջան, Ադրբեջանից դեպի Թուրքիա,  մասնավորապես Մարգարա-Եղեգնաձոր-Սիսիան-Գորիս երթուղիով։ Սա ընդգծում եմ, որովհետև սա այս պահին միակ տարբերակն է, որ հենց այսօր կարող ենք իրականացնել»,- ասաց Փաշինյանն՝ ընդգծելով, որ ինչպես Ադրբեջանը մեզ համար վերացրել է տարանցման սահմանափակումները, նույնկերպ և մենք վերացնում ենք տարանցման սահմանափակումները։

Ալիևը չի վերացրել դեպի Հայաստան տանող տարանցիկ սահմանափակումները. Հայաստանի համար նախատեսված բեռները, որոնք նա թույլատրել է տեղափոխել իր տարածքով, իրականում կմտնեն Հայաստան Վրաստանի միջոցով: Սա նշանակում է, որ հայ-ադրբեջանական սահմանային անցակետերը կմնան փակ:

Այժմ Նիկոլ Փաշինյանն ասում է, որ պատրաստ է ապահովել Թուրքիայից (Մարգարա) տարանցումը Երասխով, Վայոց ձորով դեպի Գորիս և Ադրբեջան: Սա ենթադրում է, որ Հայաստանը ոչ միայն միակողմանիորեն կբացի իր սահմանը «երրորդ երկրների համար», այլև պարտավոր կլինի ապահովել անվտանգ միջանցք Երասխով, Վայոց ձորով և Սյունիքով, ինչը գործնականում կկտրի Վայոց ձորը և Սյունիքը Հայաստանից: Առնվազն, երբ այս ճանապարհով երթևեկեն թուրքական մեքենաները, հայկական մեքենաներին կարգելվի երթևեկել: