–Վերադարձ անպայման լինելու է, դրանում ես չեմ կասկածում։ Միշտ մտածում եմ, որ պետք է վերադառնանք, շենացնենք մեր հողը։ Արցախը մերն է, հայկական է ու հային է պատկանում,- ասում է զրուցակիցս՝ Լուսինե Ասրյանը։ Նա Արցախից է տեղահանվել։ Ծնվել ու մեծացել է Նորագյուղում, ընտանիք կազմելուց հետո տեղափոխվել Իվանյան ու մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերն ապրել այդտեղ։ Շուրջ 28 տարի դասավանդել է Իվանյանի Օնիկ Գրիգորյանի անվան միջնակարգ դպրոցում։
Լուսինեն հավատում է, որ մի օր անպայման վերադառնալու է Արցախ։
-Ծնվել եմ Արցախի Ասկերանի շրջանի Նորագյուղ գյուղում։ Տեղի միջնակարգ դպրոցում սովորել եմ մինչև ութերորդ դասարանը։ Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ ստիպված տեղափոխվել եմ Երևան և ուսումս շարունակել Երևանի թիվ 191 դպրոցում։ Երկու տարի ապրել եմ հորեղբորս տանը, միջնակարգն ավարտել Երևանում։ Դպրոցն ավարտելուց հետո անմիջապես մեկնել եմ Արցախ և ընդունվել Շուշիի մշակութալուսավորական տեխնիկումը։ Երկու տարի սովորելուց հետո տեղափոխվել եմ Նորագյուղ և աշխատանքի անցել մսուր-մանկապարտեզում։ Մոտ մեկ տարի աշխատել եմ այդտեղ ու զգացել, որ փոքրիկների հետ աշխատելը հոգեհարազատ է ինձ։
Հետպատերազմյան տարիներն էին։ Գյուղի մանկապարտեզը ավերվել էր պատերազմական գործողությունների հետևանքով և մանկապարտեզը գործում էր դպրոցի առաջին հարկում՝ զբաղեցնելով 2 սենյակ։ Հետագայում որոշակի դժվարությունների հետևանքով մանկապարտեզը փակվել է։
1996 թվականի սեպտեմբերի 1-ին տեղափոխվել եմ Իվանյան ու աշխատանքի անցել այդ ժամանակ այդտեղ գործող Խրամորթի Հ․ Շիրազի անվան միջնակարգ դպրոցում (արդեն ունեի բարձրագույն կրթություն, ավարտել էի տարրական մանկավարժություն և մեթոդիկա բաժինը)։ Հետո նշված դպրոցը տեղափոխվել է Խրամորթ գյուղ, իսկ Իվանյանում արդեն գործել է Իվանյանի դպրոցը, որտեղ ես աշխատել եմ մինչև 2023-ի սեպտեմբերի 19-ը։
2016-ի ապրիլյան քառօրյա պատերազմից հետո դպրոցն անվանակոչվել է փոխգնդապետ, <<Մարտական խաչ>> 1-ին աստիճանի շքանշանակիր Օնիկ Գրիգորյանի անվամբ։ Որպես դասվար՝ 28 տարի դասավանդել եմ դպրոցում։ Իմ բաց դասերի թեման միշտ <<Հայաստանը մեր հայրենիքն է>> թեման էր․ դա կվկայեն մեր ուսուցիչները, տնօրենությունը։ Միշտ հայրենիքի, հայրենասիրության մասին էին իմ բաց դասերը։ Բազում սերունդներ եմ դաստիարակել այդ ոգով և հպարտանում եմ նրանցով։
Իմ աշակերտներից էր 44-օրյա պատերազմում զոհված Արտակ Խաչատրյանը, իսկ զոհված եղբոր դասվարը Արինա Մնացականյանն էր, ում որդին նույնպես զոհվել է պատերազմում։ Մեզ համար մեծ ցավ է տղաների կորուստը, ինչի հետ մինչև այսօր չենք կարողանում հարմարվել։
Լուսինեն հպարտանում է իր գերդաստանի անցած ճանապարհով։ Ցավում է, որ ամեն ինչ կիսատ է մնացել:
-Միշտ հպարտացել եմ, որ արցախցի եմ, որ կարողանում եմ արժանի սերունդ կրթել ու դաստիարակել։ Ծնվել եմ մի ընտանիքում, որտեղ իմ երեք եղբայրները ծառայել են ԱՀ ՊԲ-ում։ Ամուսինս նույնպես ծառայում էր ՊԲ-ում․ հիմա պահեստազորի սպա է։ Ունի մի շարք մեդալներ, պատվոգրեր։ ԱՀ ՊԲ-ի կողմից մեր ընտանիքին Իվանյանում բնակարան է հատկացվել և մենք մշտական բնակություն ենք հաստատել այնտեղ։ Մինչ այդ Նորագյուղից էի գալիս Իվանյան աշխատանքի։ 23 տարի ապրել ենք Իվանյանում, արարել ու ստեղծել ենք մեր հայրենի հողում։ Կարողացել ենք մեր երկու դստրերին տալ պատշաճ ուսում և դաստիարակություն։
2023-ի սեպտեմբերի 19-ին դպրոցում էի։ Այդ օրը հերթապահ էի։ Չգիտեի, որ իմ վերջին հերթապահությունն էր։ Ժամը մեկն անց 5 րոպեին սկսվեցին պայթյունները։ Սկզբից մտածում էինք, որ Իվանյանի զորամասում անցկացվող հերթական զորավարժություններն են, սակայն սխալվում էինք։ Եկավ զինղեկն ու ասաց, որ պատերազմ է սկսվել։ Դպրոցի աշակերտներին դասղեկները տարհանեցին Իվանյանի պահածոների գործարանի նկուղը։ Քանի որ շրջափակման պատճառով դասերը 35 րոպեանոց էին, իմ դասարանում դասերն արդեն ավարտվել էին, երեխաները գնացել էին տուն։ Ես ու փոխտնօրենը իջանք մոտակա շենքը, որտեղ արդեն մեծ խուճապ էր սկսել։ Հետո եկան հարյուրավոր զոհերի մասին գույժերը, ապա տեղահանության սոսկալի լուրը։ Ամենացավալին այն էր, որ սեպտեմբերի 25-ին՝ իմ ծննդյան օրը, մենք դուրս եկանք մեր հայրենիքից։ Ես չկողպեցի մեր տան դուռը։ Այդ պահին մտածեցի մի այնպիսի բան անեմ, որ վայրագները մեր տուն մտնելուն պես զգաստանան (եթե, իհարկե, ընդունակ են զգաստանալու)։ Եվ Աստվածաշունչը դրեցի դռան դիմաց, որպեսզի մտնեն ու տեսնեն, որ այս տանը հայ է ապրել, այս երկիրը հայկական է․ գուցե վախենան դատաստանից: Ճիշտ է, երբ հասանք Երևան, մտածեցի, որ ինչու չեմ բերել իմ Աստվածաշունչը, հետո ասացի ինքս ինձ՝ թող իմանան, որ մենք՝ հայերս, Աստծո մարդիկ ենք, պաշտում ենք Աստծուն և արդարությունն անպայման կվերականգնվի։
․․․Հասանք Հակարի։ Ծանր էր տեսնել թշնամու ուրախ, ինքնագոհ դեմքերը։ Գլուխները մտցրին մեքենաները և ծիծաղելով ասացին՝ գնացեք։ Այդ պահին ես մտածեցի ու մինչև հիմա այդ կարծիքին եմ, որ վերադարձ լինելու է։ Ես հավատացած եմ։ Ինքս ինձ խոսք եմ տվել, որ Արցախ վերադառնալուն պես այցելելու եմ Շուշիի Ղազանչեցոց եկեղեցին և վառելու եմ իրականացված հույսի իմ մոմը։
Տեղահանությունից հետո Լուսինեի ընտանիքը հաստատվել է Երևան քաղաքում
-Ես դեռ չեմ գտել իմ աշխատանքը, չեմ համակերպվում, չեմ կարողանում գտնել ինձ։ Ամուսինս է աշխատում։ Իհարկե, Հայաստանը մեր հայրենիքն է, սակայն շատ ծանր է համակերպվել այն մտքի հետ, որ կորցրել ես ծննդավայր-հայրենիքդ։ Շատ դժվար օրեր ենք ունեցել այս երկու տարիների ընթացքում, բայց ապրում ենք՝ հույս ունենալով, որ մի օր պիտի վերադառնանք Արցախ։
Այս ընթացքում թոռնիկիս էի խնամում, քանի որ աղջիկս աշխատում է։ Փոքրիկը 11 ամսական էր, երբ Արցախից դուրս եկանք։ Այս տարվա սեպտեմբերից նա արդեն հաճախում է մանկապարտեզ, ու իմ օրերը տխուր են անցնում։ Անընդհատ մտքերիս հետ եմ, հիշում եմ անցյալիս ամեն մի օրը, կարոտում բոլորին։ Թոռնիկիս ասում եմ՝ երբ մի քիչ մեծանաս, քեզ կպատմեմ մեր հրաշք Արցախի մասին։ Բայց հետո մտքովս անցնում է՝ մինչև մեծանա, մենք Արցախում կլինենք, ու նա իր աչքերով կտեսնի ինչ դրախտավայր է մեր երկիրը։
Շատ դժվար օրեր ենք ունեցել Արցախում՝ շրջափակում, պատերազմ, տարբեր փորձություններ, սակայն կարողացել ենք միշտ հաղթահարել։ Ունեինք հիանալի, առողջ կոլեկտիվ, լավ տնօրեն, փոխտնօրեն։ Բոլորս համախմբված աշխատում էինք, ասես մի մեծ ընտանիք լինեինք։ Մեր նպատակը մեկն էր՝ կրթել արժանապատիվ սերունդ։
Կարծես իմ մարմնի կեսը թողել եմ Արցախում, իմ տանը։ Հաճախ եմ մտածում՝ բա մարդ իր ծննդյան օրը կլքի՞ իր տունը։ Ճիշտ է, մեզ շատ լավ են ընդունել Կոռնիձորում, շրջապատել հոգատարությամբ, հետագայում ևս լավ մարդկանց ենք հանդիպել, սակայն միևնույն է՝ մեր ցավը չի թեթևանում, Արցախի պակասը ոչինչ չի կարող լրացնել։
Վերջերս առողջական խնդիրների պատճառով գնացել էի հիվանադանոց և տեղամասային բժիշկը հանկարծ հարց տվեց՝ սիրում էի՞ք Հայաստանը, Երևանը։ Պատասխանեցի, որ շատ-շատ էի սիրում Երևան քաղաքը։ Իմ ամենալավ տարիքում այստեղ եմ ապրել, 16 տարեկանս այստեղ է լրացել։ Հիմա էլ սիրում եմ, բայց չեմ կարող թաքցնել, որ այն իմը չէ․ ես իմ ծննդավայրը, իմ Արցախն եմ ուզում։ Բժշկուհին, զգալով իմ ապրումները, ասաց՝ շատ լավ եմ հասկանում քեզ։ Արցախցիների կորուստն անչափելի է։
Այո՛, մենք կորցրել ենք ամեն ինչ և մարդկային մեծ կորուստներով տեղահանվել ու, ցավոք, դարձել փախստական։
Շատ դժվար է նոր միջավայրում, նոր մարդկանց հետ ապրել, հարմարվել այն մտքի հետ, որ ոչինչ չունես ու պետք է ամեն ինչ զրոյից սկսես, սակայն մենք այլընտրանք չունենք։ Փորձում ենք քայլեր անել:
Տեղահանությունից հետո մեր ընտանիքում մեծ ուրախություն է եղել, ինչի համար փառք եմ տալիս Աստծուն։ 2020-ի 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Մատաղիսում ծանր վիրավորում էր ստացել կրտսեր աղջկաս՝ Նարինեի սիրած տղան։ Մի քանի անգամ վիրահատվելուց և երկար բուժում ստանալուց հետո նա ոտքի է կանգնել։ 2024 թվականի ապրիլին ամուսնացել են և արդեն դուստր ունեն։
Մեր զրույցի վերջում Լուսինեն ավելացնում է. <<Թեկուզ ասացի, որ 2023-ի սեպտեմբերի 19-ին Իվանյանի դպրոցում իմ վերջին հերթապահությունն էր, բայց կարծում եմ՝ դեռ հերթապահություններ շատ եմ ունենալու իմ դպրոցում։ Չեմ կորցնում հույսս, որ կշարունակեմ մատաղ սերունդ կրթել ու դաստիարակել Արցախում>>։
Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ
