Խոսքը միայն սոցիալական իրավունքների մասին, այլ Արցախի հանդեպ մեր կոլեկտիվ իրավունքի մասին։ Այդ մասին Step1.am-ի հետ զրույցում ասել է Արցախի օմբուդսմեն Գեղամ Ստեփանյանը, մեկնաբանելով 2024-ին կատարված աշխատանքը։
Ցավոք սրտի, այնպիսի իրավիճակում ենք, որ պետք է աշխատենք, հաղթահարելով բազմաթիվ մարտահրավերներ, այդ թվում ՀՀ ներսում։ Որովհետեւ Հայաստանի հանրապետության իշխանությունների կողմից այս հարցը համարվում է փակված, նրանք որեւէ ձեւով ներգրավվածություն չեն ցուցաբերում ոչ վերադարձի իրավունքի առաջմղմանը, ոչ Արցախի նկատմամբ հայ ժողովրդի իրավունքների պաշտպանությանը, ասել է Գեղամ Ստեփանյանը։
Սակայն 2024-ը փակում ենք այն կետում, որ Արցախի հարցը փակված չէ, ասել է նա։ Մանրամասը՝ տեսանյությում
Ալվարդ Գրիգորյան
Փրկարար ծառայությունը տեղեկացնում է, որ ՀՀ տարածքում կան փակ ավտոճանապարհներ։ Փակ է Արագածոտնի մարզում «Ամբերդ» բարձր լեռնային օդերևութաբանական կայանից Քարի լիճ տանող ավտոճանապարհը:
Վարդենյաց լեռնանցքը փակ է կցորդիչով բեռնատարների համար։ Արտաշավան-Ծիլքար ավտոճանապարհը փակ է բեռնատարների համար, դժվարանցանելի մյուս տեսակի տրանսպորտային միջոցների համար:
Գեղարքունիքի մարզում, Ապարանի, Արագածի, Թալինի (մառախուղ) տարածաշրջաններում, Ջերմուկ, Դիլիջան քաղաքներում, Լանջանիստ, Լուսաշող, Լանջազատ գյուղերում, «Մեղրու սար», Սարավան-«Զանգեր», «Զանգեր»-Ծղուկ հատվածներում և Վարդենյաց լեռնանցքում (մառախուղ) տեղում է ձյուն։
Կրեմլը դադարել է թաքցնել իր մեղսակցությունն բռնապետ Ալիևի այս արարքին
Դեկտեմբերի 25-ին ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան մեկնաբանեց ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լուծարելու Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի առաջարկը։
«Մինսկի կոնֆերանսի բոլոր կառույցները, այսինքն՝ Մինսկի խումբը, բարձր մակարդակի պլանավորման խումբը, ԵԱՀԿ գործող նախագահի ներկայացուցչի պաշտոնը Լեռնային Ղարաբաղի կարգավորման հարցով, ենթակա են չեղարկման։ Եվ մենք կարծում ենք, որ այդ կապակցությամբ համապատասխան որոշում կայացնելու օպտիմալ տարբերակը Բաքվի և Երևանի համատեղ առաջարկն է՝ լուծարել այդ կառույցները»,- հավելել է ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչը։
Նա հիշեցրել է, որ ՀՀ վարչապետի կողմից ԼՂ-ն “Ադրբեջանի մաս ճանաչելուց” եւ “գետնի վրա իրականության փոփոխումից”, նաեւ արեւմտյան երկրների՝ Մոսկվայի հետ կոնտակտի չգնալուց հետո Մինսկի խումբը կորցրել է իմաստը։
Հիշեցնենք սակայն, որ «իրական կյանքում» եղել է Կրեմլի լուռ համաձայնությունը Լեռնային Ղարաբաղում շրջափակման և էթնիկ զտումների վերաբերյալ։
2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ պայմանագրով Ռուսաստանի Դաշնության կողմից ստանձնած Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ բոլոր պարտավորությունների խախտման անփոփոխ փաստերն ակնհայտ են.
— անգործություն ալիևյան ռեժիմի ավազակախմբերի ներխուժումների ժամանակ Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության գոտի, որի ընթացքում գրավվել են բազմաթիվ ռազմավարական բարձունքներ և առանձին բնակավայրեր, որոնք հայաթափվել են.
— Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարության խնդրանքով Հայաստան 2020 թվականի նոյեմբերից Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակում մնացած ծանր սպառազինությունների դուրսբերում.
— փաստացի անգործություն Լեռնային Ղարաբաղի 9-ամսյա շրջափակման ընթացքում՝ 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ից մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ը.
– «դավադրություն» ՄԱԿ-ում և այլ միջազգային կառույցներում Ալիևի նացիստական վարչակարգի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի բարբարոսական շրջափակման հարցի շուրջ (տես http://russia-artsakh.ru/node/12750; http://russia-artsakh. .ru/index.php/node /17834 և այլն)
— անգործություն 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-20-ը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության դեմ Ալիևի ռեժիմի ագրեսիայի ընթացքում։
— Արցախի հայ ժողովրդի բռնագաղթի “ապահովումը” իր հազարամյա հայրենիքից։
2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին, երբ սկսվեց ադրբեջանական հերթական ագրեսիան Լեռնային Ղարաբաղի դեմ, ռուսական խաղաղապահ զորախումբը չկատարեց իր խնդիրը, հետ չմղեց Ադրբեջանի ագրեսիան և չպաշտպանեց բնակչությանը Լեռնային Ղարաբաղում տեղի է ունեցել էթնիկ զտումից։
Պարոն Լավրովը և նրա ենթակաները միտումնավոր խեղաթյուրում և խառնում են Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցերը նրա ինքնավար հայ բնակչության անվտանգության խնդրին, որն այժմ փախստական է դարձել հազարամյա հայրենիքից։
Ընդ որում, ոչ Զախարովան, ոչ Գալուզինը, ոչ էլ նախարար Լավրովը այս տրամաբանական հարցին պատասխան չեն տվել. ինչու՞ պետք է Հայաստանի վարչապետի կողմից նախկին Ադրբեջանական ԽՍՀ սահմաններում Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականության ճանաչումը կամ չճանաչումը «արդարացում» լինի Ռուսաստանի Դաշնության ղեկավարության չմիջամտության համար, թույլ չտալու Ալիևի նացիստական ռեժիմի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի հայ ժողովրդի բարբարոսական շրջափակումը և էթնիկ զտումները։
Ակնհայտ է նաև, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 22-ին «Մոսկվա. Կրեմլ. Պուտինը» «Ռոսիա 1» հեռուստաալիքի եթերում (https://www.vesti.ru/article/2488891) Վլադիմիր Պուտինն ասել է. «Հայաստանը չի ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունն ու ինքնիշխանությունը։ Սա նշանակում էր, որ միջազգային իրավունքի տեսանկյունից և՛ Լեռնային Ղարաբաղը, և՛ հարակից բոլոր տարածքները եղել և մնում են Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքի անբաժանելի մասը»։
Իրականում միջազգային իրավունքի տեսանկյունից Հայաստանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անկախությունն ու ինքնիշխանությունը չճանաչելը բացարձակապես ոչինչ չէր նշանակում ԼՂՀ անկախության և ինքնիշխանության տեսանկյունից։
2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից անմիջապես հետո Կրեմլի դիվանագիտությունը սկզբում փորձեց նսեմացնել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի դերը Լեռնային Ղարաբաղի հարցում, այնուհետև ամբողջությամբ անտեսել այն՝ կարգավորման ծանրության կենտրոնը տեղափոխելով դեպի ՌԴ, Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև նոյեմբերի 9-ի Եռակողմ համաձայնագիր։ Ավելի ուղիղ ասած՝ յուրացնել է միջնորդությունը՝ իր վրա շուռ տալով։
Լեռնային Ղարաբաղի հարցով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին վարկաբեկելու և «զրոյացնելու» փորձերն ակտիվացել են 2022 թվականի փետրվարին Ուկրաինայում հատուկ ռազմական գործողության (SVO) մեկնարկից հետո։
Մինչև 2020 թվականի նոյեմբերը պարոն Լավրովն իրեն երբեք թույլ չէր տալիս կասկածել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի արդյունավետությանը Լեռնային Ղարաբաղի հարցում։ Ահա, օրինակ, թե ինչ է նա ասել 2019 թվականի նոյեմբերի 11-ին Հայաստանի արտգործնախարար Զոհրաբ Մնացականյանի հետ բանակցություններից հետո.
«Ռուսաստանը պատրաստ կլինի շարունակել ցուցաբերել ամենաակտիվ միջնորդական օգնությունը ինչպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում, այնպես էլ ազգային կարգավիճակով՝ Ռուսաստանի Դաշնություն-Հայաստան-Ադրբեջան ձևաչափով»,- նշել է նա (https://tass.ru): /politika/7100120):
Եվ նույնիսկ մինչև Ուկրաինայում պատերազմի մեկնարկը ՌԴ ԱԳՆ-ն և անձամբ պարոն Լավրովը չէին համարձակվում տապալել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի դերն ու նշանակությունը Լեռնային Ղարաբաղի հարցում։ Թեև ակնհայտ էր Բաքվի խնդրանքը վերջ դնել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման 30-ամյա միջազգայնացմամը, որը սկսվել է դեռ 1992թ., (http:// russia-artsakh.ru/index.php/node/19672)
Դեկտեմբերի 25-ին ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Զախարովայի հայտարարությունը դարձավ Կրեմլի և Ալիևի միջև դավաճանության անփոփոխ փաստի վերջնական հաստատումը Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրը թաղելու փորձերում՝ փակելով միակ միջազգային կառույցը, որը ներգրավված էր ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության և Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի լուծմանը։
Հասկանալով, որ առանց Երևանի համաձայնության անհնար է «թաղել» ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը Լեռնային Ղարաբաղի հարցով, Բաքվի նացիստական դիկտատոր Ալիևը ուժգին ճնշում է գործադրում Հայաստանի ղեկավարության վրա՝ համոզելով նրան հանդես գալ ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի լուծարման միասնական պահանջով։
Ինչպես տեսնում ենք, Կրեմլը դադարել է թաքցնել իր մեղսակցությունն նացիստական բռնապետ Ալիևի այս արարքին։
Ալեքսանդր ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆ
2024 թվականին Արցախի անհատական և հավաքական իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված բազմաթիվ քայլեր են ձեռնարկվել։
Արցախի Հանրապետության մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանը Step1.am-ի խնդրանքով մանրամասն անդրադարձել է 2024 թվականին կատարված աշխատանքներին, 2025 թվականի մարտահրավերներին՝ շուրջ 150 հազար բռնի տեղահանվածների քաղաքական, իրավական, սոցիալական իրավունքների պաշտպանության համատեքստում։
Իրավապաշտպանը խոսեց միջազգային ատյաններում ներկայացված զեկույցների, հայցերի և պահանջների մասին, իր կարծիքը հայտնեց վերադարձի իրավունքի, սեփականության, սոցիալական արդարության և այլնի վերաբերյալ։
Իսկ այն, որ տիրող քաղաքական իրողությունների ֆոնին Արցախի հարցը փակված չէ, կարելի է հաջողություն համարել, ասաց նա։
Գեղամ Ստեփանյանն ասաց, որ արցախցիների սեփականության իրավունքը միջազգային ատյաններում քննվող գործերի թվում է, և քանի դեռ Հայաստանը չի հրաժարվել այդ պահանջներից, միջազգային ատյաններ անձնական բողոքարկման կարիք չկա։
Որպես բացթողում Ստեփանյանը նշեց, որ մենք չենք կարող օգտագործել մեր ներուժը, բայց դեռ իվիճակի չենք համախմբել ուժերը։
Ալվարդ Գրիգորյան
Ազատություն
Ուրբաթ օրը Միացյալ Նահանգները պատժամիջոցներ է սահմանել Վրաստանի նախկին վարչապետ և «Վրացական երազանք» իշխող կուսակցության հիմնադիր և պատվավոր նախագահ Բիձինա Իվանիշվիլիի նկատմամբ՝ հիմնավորելով, որ նա խաթարում է Վրաստանի ժողովրդավարական ապագան՝ ի շահ Ռուսաստանի:
Իվանիշվիլին այժմ ընտրովի պաշտոն չունի, սակայն, ըստ տարածված կարծիքի, հենց նա է Վրաստանի իրական ստվերային ղեկավարը։
«Մենք խստորեն դատապարտում ենք «Վրացական երազանքի» գործողությունները Իվանիշվիլիի ղեկավարությամբ, ներառյալ նրա շարունակական և բռնի ճնշումները Վրաստանի քաղաքացիների, ցուցարարների, լրատվամիջոցների, իրավապաշտպանների և ընդդիմադիր գործիչների նկատմամբ», – ասել է ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը:
Բլինքենը հայտարարության մեջ ավելացրել է, որ Իվանիշվիլին և «Վրացական երազանքը» «քայքայել են ժողովրդավարական ինստիտուտները, ոտնահարել են մարդու իրավունքներն ու սահմանափակել հիմնարար ազատությունները Վրաստանում»:
ԱՄՆ պետքարտուղարը նաև հայտարարել է, որ Վրաստանի իշխող կուսակցությունը «խաթարել է Վրաստանի եվրաատլանտյան ապագան»՝ երկիրը խոցելի դարձնելով Ռուսաստանի համար:
“Ձմեռ Պապիկն այցելում է բոլորին” նախաձեռնության շնորհիվ այսօր ավելի քան 200 արցախցի երեխա հետաքրքիր և հագեցած օր ունեցավ։ Իսկ այդ հաճելի պահերը նրանց պարգևեցին հայաստանյան մեր բարեկամները՝ բոլորիս քաջածանոթ Սամվել Մովսիսյանի գլխավորությամբ։
“Ձմեռ Պապիկն այցելում է բոլորին>> նախաձեռնությունը սկիզբ է առել դեռևս 2004 թվականին և շարունակում է ուրախություն ու բերկրանք պարգևել Հայաստանի, այդ թվում և Արցախի երեխաներին շուրջ 20 տարի։ Տարիներ շարունակ այս նախաձեռնությունը միավորում է սրտացավ մարդկանց, ովքեր ունեն միայն մեկ ցանկություն՝ փոխանցել սեր, ջերմություն ու քաջալերանք այն երեխաներին, ովքեր ամենից շատ ունեն դրա կարիքը։ 2023-ին՝ Արցախի բռնատեղահանությունից հետո, մեր երեխաները զգացին այդ հոգատարությունն ու սերը և համոզվեցին, որ Մայր Հայաստանում մենակ ու անօգնական չեն։
Այս տարի ևս նրանց համար հաճելի միջոցառումներ կազմակերպվեցին։ Երեխաները, բաժանվելով երկու խմբի, հնարավորություն ունեցան դիտել “Նոր տարվա կինո” ֆիլմը, որից հետո նրանց համար կազմակերպվեց փոքրիկ հյուրասիրություն ու նրանք ստացան ամանորյա նվերներ։ Միաժամանակ, երեխաները հնարավորություն ունեցան շփվել իրար հետ, անցած օրերի կարոտն առնել ու տրվել հիշողություններին։ Ժամանակ ունեցան կիսվելու իրենց հաջողություններով և հետագա ծրագրերով։
Միջոցառման կազմակերպիչ Սամվել Մովսիսյանը շնորհավորեց երեխաներին գալիք տոների առթիվ, մաղթեց խաղաղ երկինք՝ պատգամելով լավ սովորել, միշտ ձգտել հասնել ավելիին։
Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ
Բաքուն հայկական կողմին ժամանակ է տվել Ստեփանակերտում ամիսներ առաջ մահացած Վերա Աղասյանի մարմինը վերցնելու համար։ Մասնավորապես, ադրբեջանական ԶԼՄ-ների փոխանցմամբ՝ Ադրբեջանի Ռազմագերիների, պատանդներ և անհետ կորած քաղաքացիների հարցերով պետականա հանձնաժողովը հայտնել է, որ եթե մինչև 2025 թվականի հունվարի վերջ հայկական կողմը չվերցնի Արցախի բռնի հայաթափումից հետո Ստեփանակերտում մնացած և ամիսներ առաջ մահացած Վերա Աղասյանի (ծնված 1954 թ.) դին, ապա նրան կհուղարկավորեն Ադրբեջանի տարածքում։
ԿԽՄԿ Հայաստանում պատվիրակությունից «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում զերծ են մնացել տեղեկությունը հաստատել կամ հերքելուց՝ նշելով, որ իշխանությունների անունից չեն կարող որևէ բան ասել, միևնույն ժամանակ, ընդգծել են, որ ինչպես ավելի վաղ ասել էին՝ պատրաստակամ են աջակցելու որևէ լուծում գտնելու պարագայում։
Հիշեցնենք, որ 70-ամյա Վերա Աղասյանի մահվան մասին հայտնի դարձավ հոկտեմբերի 23-ին։
ՀՀ կառավարությունն այսօր մեկ տարով երկարաձգել է արցախցիների բնակաապահովման ծրագրով դիմումների ներկայացման ժամկետը։
Ավելի վաղ ՀՀ ֆինանսների նախարար Վահե Հովհաննիսյանը ցինիկաբար հայտարարել էր, որ արցախցիները չեն դիմում կառավարության առաջարկած բնակապահովման ծրագրին, քանի որ իբր կառավարությունն արցախցիներին արդեն մեկ տարի է «լավ ֆինանսական փաթեթ» է առաջարկում, և նրանք մոտիվացիա չունեն դիմելու բնակարանի համար։
Կառավարության մեկ այլ անդամ՝ սոցապ նախարար Նարեկ Մկրտչյանն էլ հայտարարեց, որ արցախցիների զբաղվածության ծրագիրը չի գործում, քանի որ կառավարությունը ղարաբաղցիներին մեկ անձի համար վճարում է 50 հազար դրամ, եւ նրանք աշխատելու կարիք չունեն։
Ե՛վ բնակարանաշինության ծրագրին մասնակցելու, և՛ աշխատանքի անցնելու համար արցախցիները ստիպված են քաղաքացիություն ստանալ, ավելի քան 5000 ղարաբաղցի արդեն նոր անձնագիր է ստացել։ Սակայն ՆԳՆ-ն պնդում է, որ ղարաբաղցիները Հայաստանի քաղաքացիություն չեն ընդունում, քանի որ չեն ցանկանում ծառայել բանակում։
Արցախցիների տեղահանությունից հետո ՀՀ կառավարությունը նախ սկսեց 50 հազար դրամի ուղղակի ֆինանսական աջակցության ծրագիր, որը, առանց արցախցիների գրպանին դիպչելու, անմիջապես գաղթում է Երևանում և այլ բնակավայրերում ահռելի գներով վարձավ տներ տվողներին։ Բայց այս ծրագիրն առնվազն օգնում է արցախցիներին տանիք ունենալ։
Կան եւս մի շարք հաջողված ծրագրեր՝ արցախցի ուսանողների վճարների փոխհատուցում, մի շարք բժշկական ծառայությունների անվճար տրամադրում և այլն։
Բայց հետո կառավարությունը որոշեց մշակել երկու ծրագիր՝ բնակապահովման և զբաղվածություն, որոնք ի սկզբանե դատապարտված էին ձախողման։ Այս ծրագրերի պայմանները կասկածների տեղիք են տալիս, որ դրանք մշակվել են հակառակ նպատակով՝ ոչ մի դեպքում թույլ չտալ արցախցիներին աշխատել և բնակարան ձեռք բերել։
Հիմա, երբ միայն ծույլը չի խոսում այդ ծրագրերի ձախողման մասին, նախարարները համարձակություն չունեն խոստովանել, որ իրենք մշակել են ապուշ ծրագրեր, որոնք ակնհայտորեն անընդունելի են ու դատապարտված ձախողման։
Արցախցիները չեն դիմում բնակարանաշինության կամ զբաղվածության ծրագրին ոչ այն պատճառով, որ սիրում են պարապուրդի մատնվել, ապրել ուրիշների տներում և քաղաքացիություն չունենալ։ Նրանք չեն դիմում, քանի որ «բնակարանային» ծրագիրը չի ապահովում բնակարանով, իսկ “զբաղվածության” ծրագիրը չի ապահովում աշխատանքով։ Սրանք ոչ թե աջակցության, այլ խոչընդոտնելու ծրագրեր են։
Բնակարանի համար տրամադրված գումարը չի բավականացնի թեկուզ մեկ սենյակ գնելու համար, իսկ հավելյալ միջոցներ ձեռք բերելու տեղ չկա. արցախցիներին որակյալ աշխատանքի չեն ընդունում և հիփոթեքային վարկեր չեն տրամադրում։ Իսկ քաղաքացիություն են վերցնում հիմնականում նրանք, ովքեր գնում են ծառայելու բանակում և ԱԱԾ-ում։
Տեղեկություններ կան, որ բնակապահովման աջակցության ծրագիրը վերանայվելու է, թեև այնտեղ վերանայելու բան չկա՝ պետք է անմիջապես չեղարկել և, խորհրդակցելով արցախցիների հետ՝ մշակել նորմալ ծրագիր, որն ուղղված կլինի խնդիրների լուծմանը, այլ ոչ թե դրանց ստեղծմանը։
Նաիրա Հայրումյան
Կառավարությունն իր այսօրվ՝ դեկտեմբերի 27-ի նիստում որոշեց փոփոխություններ կատարել ԼՂ-ից բռնի տեղահանված ընտանիքների բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագրում:
Մասնավորապես, սահմանվում է, որ ծրագրի շրջանակում առաջին փուլի դիմումների ներկայացման վերջնաժամկետը երկարաձգվում է մինչև 2025 թվականի դեկտեմբերի 31-ը, ինչը պոտենցիալ շահառուների շրջանում կմեղմի այն անհանգստությունը, որ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու համար դիմած շահառուները չեն հասցնի մինչև սահմանված վերջնաժամկետը ստանալ այն և դիմել Ծրագրում ընդգրկվելու համար։
Ես խոնարհաբար ներողություն եմ խնդրում բոլորից այն բանի համար, որ այս փուլում մենք չկարողացանք իրականացնել Հայաստանում գործող իշխանությունը տապալելու ծրագիրը։ Այս մասին դեկտեմբերի 27-ին Երեւանում կայացած մամուլի ասուլիսում հայտարարեց «Սուրբ շարժման» առաջնորդ Բագրատ Գալստանյանը։
«Բայց պետք է ընդգծեմ, որ մենք գործելու ենք՝ անկախ նրանից՝ դա հնարավոր է, թե ոչ, այլ կախված նրանից՝ այդ չարիքի վերացումն անհրաժեշտ է, թե ոչ»,- ասաց Գալստանյանը։
Սա, ըստ հասարակական գործչի, միանշանակ անհրաժեշտություն է։