Անցնող շաբաթը նշանավորվեց արցախցիների հետ կապված ուշագրավ իրադարձություններով:
Նախ հասարակական գործիչ Լիաննա Պետրոսյանը հայտարարեց նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքի մասին, հետո բառացիորեն հանրահավաքի նախորդ օրը հայտարարեց դրա չեղարկման մասին։ Իսկ ուրբաթ օրը “Հայաստան” խորհրդարանական խմբակցությունը քննարկումներ հրավիրեc Արցախի ժողովրդի քաղաքացիության հարցով։
Զուգահեռաբար տեղի են ունեցել ինքնակազմակերպման և Արցախի հասարակական-քաղաքական միավորների միջև կապեր հաստատելու լատենտ փորձեր, որոնք մինչ այժմ անպտուղ էին։
Այս ամենը տեղի է ունեցել արցախցիների բնակաապահովման ծրագրի ձախողման, ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դժկամության, ինչպես նաև արցախցիներին ՀՀ կառավարության կողմից ուղղակի ֆինանսական աջակցությունը նվազեցնելու և Արցախի հիմնախնդիրների Հայաստանի քաղաքական օրակարգում իսպառ բացառման ֆոնին։
Այսպիսով, խորհրդարանում տեղի ունեցավ քննարկում, որի իմաստը լրատվամիջոցները վերնագրեցին “ՆԳ փոխնախարար Արմեն Ղազարյանը հայտարարել է, թե քաղաքացիության ընդունումը չի կարող խոչընդոտել Արցախ վերադարձին”, քանի որ բռնի տեղահանման փաստն արձանագրվել է Հայաստանի կառավարության և Արդարադատության միջազգային դատարանի կողմից։ Միաժամանակ սոցցանցերում տարածվեց փաստաբան Սիրանուշ Սահակյանի կարծիքը, ով ասում է, որ ՀՀ քաղաքացիությունը, իհարկե, չի խանգարի վերադարձին, բայց ՀՀ քաղաքացիություն ընդունած արցախցիները կզրկվեն քաղաքական ինքնորոշման գործընթացին մասնակցելու իրավունքից։ Այսինքն՝ հնարավոր կլինի վերադառնալ, բայց «Ադրբեջան», և ոչ թե Արցախ, որի կարգավիճակը կանխորոշված չէ։
Նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքը պետք է «սոցիալական» լիներ։ Այն բանից հետո, երբ Լիաննա Պետրոսյանը հայտարարեց հանրահավաքի մասին՝ նախապես առցանց հարցումներ կատարելով և լայքեր ստանալով, երկու հանդիպում տեղի ունեցավ նրա եւ ՀՀ փոխվարչապետ Տիգրան Խաչատրյանի ու երկու փոխնախարարների միջեւ։ Երկրորդ հանդիպումից հետո Լիաննա Պետրոսյանը հրապարակեց ՀՀ կառավարության առաջարկները, որոնք բնակաապահովման ծրագրում մի շարք «զիջումներ» են պարունակում։ Նա նաև կառավարության անունից կոչ արեց Արցախի ժողովրդին ներկայացնել ողջամիտ առաջարկներ, որոնց վերաբերյալ կառավարությունը, իբր, բաց է քննարկման համար։ Բայց այսպես թե այնպես հանրահավաքը չեղարկվեց, ինչը հիասթափություն առաջացրեց արցախյան հասարակության մեջ։
Ինչո՞ւ չեղարկվեց հանրահավաքը, և ինչո՞ւ իշխանությունը հանկարծ որոշեց կապ հաստատել Արցախի ժողովրդի հետ, նույնիսկ համաձայնելով ինչ-որ բան փոխել իր ծրագրում, որոնք մինչ օրս թափանցիկ չեն։
Բազմաթիվ արցախցիներ պատրաստվում էին հանրահավաքում բարձրացնել քաղաքական հարցեր՝ կարգավիճակ, ինքնորոշում, իրավական կարգավորումներ, առանց որոնց սոցիալական հարցերը չեն կարող լուծվել։ Բացի այդ, արցախցիներն ավելի ու ավելի համառորեն սկսեցին հարցեր տալ՝ որտե՞ղ են դոնորների կողմից բնակարանային և այլ ծրագրերի համար հատկացվող գումարները։ Ինչո՞ւ չի ստեղծվում մեկ հիմնադրամ՝ հոգաբարձուների խորհրդով հանդերձ, որը կորոշի Արցախի ժողովրդին աջակցելու առաջնահերթությունները։ Չէ՞ որ ստացված միջոցների և դրանց օգտագործման մասին տեղեկատվության բացակայությունը կոռուպցիոն կասկածներ է առաջացնում, ինչի մասին արդեն խոսում են միջազգային դոնորները։ Թե՞ իշխանությունը ուզում է թաքուն տնօրինել փողերը եւ գործ չունենալ այն օրինական մարմնի հետ, որն առաջարկում է ստեղծել Արցախի ժողովուրդը՝ իր հավաքական շահերը ներկայացնելու և հավաքական իրավունքները պաշտպանելու համար։ Չէ որ տեղահանությունը կոլեկտիվ էր, լուծումներն էլ պետք է կոլեկտիվ լինեն, ոչ թե “ընտանեական”։
Այսպես թե այնպես իշխանությունը նախընտրեց բանակցել Լիաննա Պետրոսյանի հետ, ով հետագայում ստիպված էր արդարանալ, թե ինչու են ընտրել իրեն։ Չնայած մինչ այդ նա իր էջում հարցում է անցկացրել, որի արդյունքում ստացել է «վստահության քվե»։ Բայց ակնհայտ է, որ շատ արցախցիներ չեն հասկանում, թե ինչ սկզբունքով են ընտրվում իրենց անունից խոսողները, նույնիսկ ամենասրտացավ եւ բանիմաց։
Այսպես թե այնպես նոյեմբերի 30-ի հանրահավաքը չկայացավ, լեգիտիմ հավաքական մարմնի հարցը չլուծվեց, և խորհրդարանական ընդդիմությունն ամեն ինչ արեց, որ արցախցիների քաղաքացիության հարցերը իշխանության հայտարարություններով «փակվեն»։
Անցած մեկուկես տարվա ընթացքում երկու անգամ գլոբալ պլանները «ինտուիտիվ» խափանած արցախցիները հայտնվեցին ոչ միայն առանց ապրելու, այլև առանց քաղաքական տանիքի, առանց մարդկանց շահերն ու իրավունքները ներկայացնող օրինական մարմինների։
2023 թվականին արցախցիները, առանց բացառության, լքեցին իրենց տները՝ ինտուիտիվ հասկանալով, որ եթե գոնե մի քանի հարյուր մարդ մնա, դա կհամարվի «ինտեգրում Ադրբեջանի հետ», իսկ Արցախի հարցը կփակվի։ Հիմա արցախցիները նույնպես ինտուիտիվ չեն շտապում ՀՀ քաղաքացիություն ընդունել, քանի որ հասկանում են, որ դա լինելու է Հայաստանի հետ «ինտեգրում»՝ դարձյալ Արցախի հարցի փակմամբ։
Արցախցիների այս երկու գործողությունները գլխացավանք դարձան ոչ միայն Ալիևի, Փաշինյանի և Պուտինի, այլև «համաշխարհային հանրության» համար, որը ցանկանում է արագ կոծկել Արցախի հարցը, բայց չգիտի ինչ անել 150 հազար մարդու հետ, որոնք ոչ մի տեղ չեն ինտեգրվում և ցանկանում են ապրել իրենց նախնիների հողի վրա՝ ինքնորոշման իրավունքով և անվտանգության երաշխիքներով։
Նաիրա Հայրումյան
