«Հայստանում ու Սփյուռքում այսօր պասիվություն են ցուցաբերում Արցախի իրավունքի վերաբերյալ։ Սա անհասականալի է, որովհետեւ Արցախի ժողովուրդն իր բնական հողից դուրս է դրվել, եւ այդ ժողովրդի իրավունքների հարցը դեռ մնում է: Միայն տարբերությունն այն է, որ երբ նախկինում խոսում էինք ինքնորոշման իրավունքների մասին, դա տեղում այդպես էր, բայց այսօր էլ այդ իրավունքը գոյութուն ունի, միայն վերաձեւակերպվել է»,- այսօր հրավիրած ասուլիսում ասաց իրավաբան և միջազգային իրավունքի փորձագետ Րաֆֆի-Ֆիլիպ Քալֆայանը։
Նա նշեց, որ ինքնորոշման իրավունքը ոչ միայն կենդանի իրավունք է, նաեւ միջազգային օրենքը երաշխավորում է այդ իրավունքը։ «Շատ օրինակներ կան՝ մեկ օրինակը պաղեստինյան ժողովրդի իրավունքներն են, արդեն 70 տարի է, որ այդ իրավունքը պաշտպանվում է, գոյություն ունի։ Բոլորը գիտեն, թե ինչ իրավիճակ է այսօր անտեղ, բայց այդ իրավունքն արձանագրված է, մնայուն է եւ այդպես պետք է մնա, նույնիսկ եթե այդ ժողովուրդը Գազայից դուրս գա։ Ուրեմն՝ մեր ամբողջ հայության պարտականությունն է՝ շարունակել այդ պայքարը Արցախի իրավունքների համար»,- ասաց նա։
Րաֆֆի-Ֆիլիպ Քալֆայանը ՄԱԿ-ի Խոշտանգումների դեմ կոմիտեի նստաշրջանին, իրավական կարծիք է հրապարակել՝ վերլուծելով Արցախի հայ բնակչության շարունակական ծանր վիճակը նրանց բռնի տեղահանումից և Արցախի Հանրապետության կազմալուծումից հետո:
«Հինգ հարցումներ եմ պատասխանում այդ իրավական կարծիքի մեջ։ Առաջինը՝ ապացուցում եմ, որ իրավական ու քաղաքական իրավունք է դա։ Երկրորդ, արձանագրում եմ, որ վերադառնալու անհատական եւ կոլեկտիվ իրավունքը նույնն են, այսինքն՝ տարբերություն չկա։ Երրորդ՝ հարց եմ տալիս՝ ո՞րն է ամենահարմար դատական համակարգը, որտեղ կարող ենք դիմել, որպեսզի այդ իրավունքն արձանագրվի։
Հետո բերում եմ փաստարկներ, որոնք հակասում են այսօրվա իշխանությունների ասածներին, երբ ասում են՝ Արցախի հարցը փակված է։ Ինչպե՞ս կարող ենք փակել այդ հարցը, Արցախի հարցն ամբողջ հայության հարցն է եւ նույնիսկ Հայաստանի հարցն է։ Եթե որեւէ մեկը կարծում է, որ խաղաղություն կարող ենք ունենալ առանց նրա, որ Ադրբեջանը դատապարտվի եւ չր կիրառի փոփոխություն իր ծրագրերում, դա անկարելի է։ Երբ Հայաստանը դիմեց Արդարադատության միջազգային դատարան, միայն Արցախի հայերի համար չէր այդ հայցը։ Եթե այդ դատավարությունը մինչեւ վերջ չգնա, մինչեւ վերջնական դատավճիռ չունենանք, Հայաստանը վտանգի մեջ է»,- հավելեց Րաֆֆի-Ֆիլիպ Քալֆայանը
Նա նշեց՝ միջազգային իրավունքում այսպես է՝ եթե մեկ երկիր խախտում է մյուսի ինքնորոշման իրավունքը, աշխարհի մյուս երկրներն իրավունք եւ պարտականություն ունեն այնպես անել, որ այդ խախտումը վերջանա, եւ վերադառնանք նախնական վիճակին։ Նշանակություն չունի, թե ով է տուժել գործողություններից։ Քանի որ միջազգային հանրությունն է շահառու, յուրաքանչյուր պետություն իրավական հիմք է ձեռք բերում խախտումը կանխելու, վերացնելու եւ գործընթացներ նախաձեռնելու։
«Մի խոսքով՝ Արցախի հարցը միայն հայկական հարց չէ, համաշխարհային հարց է, եւ պետք է սա նկաի ունենանք, որպեսզի առաջ գնանք եւ պատշտպանենք այդ իրավունքները»,- հավելեց նա։
Անդրադառնալով հարցին, որ Հայաստանի իշխանությունները հայտարարել են Ադրբեջանի դեմ միջազգային դատական ատյաններ ներկայացրած հայցերը հետ կանչելու հնարավորության մասին, Րաֆֆի-Ֆիլիպ Քալֆայանն ասաց․ «Եթե Հայաստանը հրաժարվի ռասիստական եւ ատելության քաղաքականությունը կշարունակվի եւ վտանգի տակ կդնի Հայաստանին։ Իրավական ճանապարհները կարող են քաղաքական արդյունք բերել։ Այսինքն՝ եթե Հաայստանը կարողանա ներգավել այլ պետություններ, որոնք մտնեն այդ գործի մեջ, ավելի ուժեղ դիրք կունենան Ադրբեջանի հետ բանակցությունների մեջ։ Երկրորդ, այո, այսօր դատավարությունը կարող ենք իրոք շահել։ Ժամանակավոր միջանկյալ որոշումն արդեն իսկ ի օգուտ մեզ է, այնտեղ հստակ գրված է Արցախի ժողովրդի վերադառնալու իրավունքի մասին՝ հստակ պայմաններով։ Այսինքն՝ եթե հրաժարվենք, այդ ամբողջ արձանագրությունները կկորեն, հայությունը կկորի։Մեր դիվանագետները հակառակը պետք է անեն՝ պետք է շարունակեն այդ դատավարությունները, որեպեսզաի ավելի ուժեղ լինենք բանակցություններում»։
Ռոզա Հովհաննիսյան
