Լևոն Տեր-Պետրոսյանը Անկարայում, հանդիպում Էլչիբեյի հետ

Ինչպես արդեն գրել էինք, 1991 թվականի դեկտեմբերի 21-ին ԱՊՀ ստեղծման մասին հռչակագրի շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետությունը ճանաչեց Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը առկա սահմաններում։ ԱՊՀ պայմանագրի վավերացման ժամանակ ներկայացված տարբեր կարծիքում Հայաստանը չի անդրադարձել Ադրբեջանի հետ ԼՂՀ հարցում տարաձայնությունների և կոնֆլիկտի առկայությանը։ Այս խնդիրը երբեք չի բարձրացվել ԱՊՀ շրջանակներում։ Սա, ըստ էության, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության առաջին մերժումն էր և ՀՀ Սահմանադրության առաջին խախտումը։

Հայաստանի և ԼՂՀ-ի միջև հարաբերությունների կոնկրետ մոդել է ձևավորվել. ԼՂՀ-ից Հայաստանի Գերագույն խորհուրդ ընտրված պատգամավորները հետ չեն կանչվել, չնայած այն հանգամանքին, որ Արցախն արդեն ձեւավորել էր սեփական խորհրդարանը։

Չնայած իրավական տարանջատմանը, փաստացի անջատում տեղի չի ունեցել։ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը ինտեգրվել է Հայաստանին բոլոր ոլորտներում. ԼՂՀ-ում իշխանության գլխին Հայաստանի հովանավորյալներն էին, ովքեր չէին կարող ազդել քաղաքականության վրա։

Լղոզվել է հայոց պետականության ստեղծման իրավական հիմքը. կառավարումն ու պետականաշինությունը սկսեցին հիմնվել ավտորիտար սկզբունքների վրա։ Սա իր հերթին հանգեցրեց քաղաքական ու տնտեսական քաոսի ու երկրում օլիգարխիայի ձեւավորմանը։

Հակասություններ առաջացան նաեւ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության մեջ։ 1992 թվականից Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը դիտարկվում է ԵԱՀԿ շրջանակներում, և Հայաստանը հրաժարվում էր ինքնուրույն լուծել ԼՂՀ կարգավիճակի հարցը։ Հայաստանը խնդիրը ներկայացրել է «փոքրամասնությունների իրավունքների և անվտանգության» շրջանակներում։ Հենց դա էլ հնարավորություն տվեց ադրբեջանին արդարացնել ուժի կիրառումը։

1992 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի դեմ ադրբեջանի պատերազմը ստիպեց Հայաստանի իշխանություններին որոշել դե ֆակտո ճանաչել ԼՂՀ-ն և օգնություն ցուցաբերել նրան։ Մոբիլիզացիա է հայտարարվել։ Հենց այդ ժամանակ էլ նախագահ Տեր-Պետրոսյանը Հայաստանի արտաքին քաղաքական կուրսի հիմք ընդունեց «Թուրքիայի հետ հաշտեցումը», և ադրբեջանի և ԼՂՀ-ի հակասությունները անվանվեցին Հայաստանի զարգացման առանցքային խնդիր։ Իրականում այս դիրքորոշումը հետագայում հանգեցրեց ինքնիշխան քաղաքականության կորուստին և Հայաստանի ինտեգրմանը Ռուսաստանի ռազմական, ապա տնտեսական բլոկներին։

Ծանոթ մոտեցումներ են, այնպես չէ՞։ Այսօրվա իշխանությունը հավատարիմ է նույն դիրքորոշումներին, բայց ավելի բացահայտ ձևերով։ Հայաստանի վարչապետը հրապարակայնորեն ճանաչեց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն-Արցախը որպես ադրբեջանի մաս, ստորագրեց 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հանցավոր հայտարարությունը և համակարգված սպասարկում է ռուս-ադրբեջանական տանդեմը։

Արտաքին քաղաքական կուրսը Թուրքիայի հետ հարաբերություններ հաստատելու ռազմավարական գիծ է հետապնդում, որն էլ իր հերթին կապում է այդ կուրսը ադրբեջանի հետ։ Նույնիսկ 1994-ի պատերազմում Ադրբեջանի պարտությունը չփոխեց Հայաստանի բոլոր իշխանությունների մտադրությունները, չնայած այն հանգամանքին, որ բոլոր ազատագրված տարածքները գտնվում էին Հայաստան + ԼՂՀ վերահսկողության տակ։

Հենց այս անհեռատեսությունն ու քաղաքական ու դիվանագիտական ​​անգրագիտությունը հանգեցրին ադրբեջանի ակտիվացմանը միջազգային ասպարեզում։ Իսկ աշխարհաքաղաքական հարմար իրավիճակը հնարավորություն տվեց այս ահաբեկչական, ռասիստական ​​երկրին իրականացնել Արցախի բնակիչների ցեղասպանությունն ու տեղահանությունը։

Հաջորդ հոդվածներում կանդրադառնանք Հայաստանի իշխանությունների անցած 26 տարիների հանցավոր քաղաքականությանը, որն արդեն իսկ հասցրել է պետականության կորստի շեմին։

Մարգարիտա Քարամյան

Կիրանց

Նախապես հայտարարված ժամկետից երկու ամիս ուշացմամբ երեկ Հայաստանն ու Ադրբեջանը համաձայնեցրին և ստորագրեցին, թե ինչ սկզբունքների հիման վրա են շարունակելու սահմանազատումը հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով:

«Կանոնակարգը Հայաստանի օրենսդրությամբ սահմանված կարգով կներկայացվի Կառավարության քննարկմանը, որից հետո կմեկնարկի Ազգային ժողովում դրա վավերացման ընթացակարգը, և այս նպատակով փաստաթուղթը նախ կուղարկվի Սահմանադրական դատարան՝ Սահմանադրությանը դրա համապատասխանությունը որոշելու համար», – հայտնել են վարչապետի աշխատակազմից։

Թե ովքեր են ստորագրել և ինչու դեմ առ դեմ հանդիպում տեղի չի ունեցել ո՛չ Արտգործնախարարությունը, ո՛չ վարչապետի աշխատակազմը չեն հստակեցնում:

Բաքվում այս փաստաթղթի ստորագրումը շատ կարեւոր համարեցին։ Թե ինչ սկզբունքների է համաձայնվել Հայաստանի կառավարությունը, կարելի է կռահել․ Արարատ Միրզոյանը հայ դեսպաններին հավաքից հետո տարել է Կիրանց եւ ցույց տվել, թե ինչ սկզբունքով պետք է լինի «սահմանազատումը»։

Հետաքրքիր է, որ սահմանազատման սկզբունքները հաստատվում են այն բանից հետո, երբ «ճանաչվել» է նոր «սահմանը» Տավուշում եւ հայտնի է դարձել, որ դեռ 2020-ի դեկտեմբերին Երեւանը, Բաքուն եւ Մոսկվան ՊՆ մակարդակով ինչ-որ հուշագիր են ստորագրել, որով Սյունիքում հանձնվել են հայկական հողեր, այդ թվում՝ Գորիս-Կապան ճանապարհի 21-կիլոմետրանոց հատվածը։ Մինչ այդ ՀՀ վարչապետի ստորագրությամբ 2020-ի նոյեմբերի 9-ին հանձնվել են արցախյան տարածքներ, մեծ մասը առանց մի կրակոցի։ Նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը եւս չի անցել Հայաստանում ներքին ընթացակարգեր։

Արցախի, Սյունիքի եւ Տավուշի «սահմանազատումը» Ազգային ժողովը եւ Սահմանադրական դատարանը չի քննարկի, թեկուզ իրավական պետության առկայության դեպքում օրվա իշխանություններին պետք է հարցնեին, թե ինչ իրավունքով են հանձնվել հողերն՝ առանց վավերացման եւ իրավական հիմքի։ Դրա համար հատուկ եւ ծանր հոդված կա Քրեական օրենսգրքում։

Այսօր Փաշինյանը ասուլիս կտա եւ կասի, որ դա արվել է, որպեսզի պատերազմ չլինի, որ մարդիկ Սեւանի շուրջ հանգիստ հեծանիվ քշեն, որ էլի արցախցիներն են մեղավոր։ Գուցե նաեւ կասի, որ ռեւանշիստները չեն ուզում Հայաստանի խաղաղ գոյությունը, եւ դրա համար նոր ընտրություններ են պետք, որ կարողանանք ռեվանշիստներին հաղթել եւ նոր Սահմանադրություն ընդունենք՝ առանց Արցախի, Սյունիքի եւ Տավուշի։ Հատկապես որ “ռեւանշիստներն” էլ դեմ չեն գնա Պուտինին։

Նաիրա Հայրումյան

Օգոստոսի 30-ին՝ ժամը 22:55-ի սահմաններում, Հայաստանի ատոմակայանը անջատվել է երկրի էներգահամակարգից։ Այս մասին հայտնում են Հայաստանի տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարությունից։

Անջատումը տեղի է ունեցել կայծակի հարվածից, որի հետևանքով կայանի անվտանգության համակարգերը կայանը տեղափոխել է անվտանգ անջատման ռեժիմ: Ներկայումս ԱԷԿ-ի թիմը զբաղված է կայանի վերագործարկումով։

Երեկ, իհարկե, Հայաստանում զգալի ամպրոպ էր, բայց երբևէ կայծակի հետևանքով ատոմակայան ավտոմատ չի անջատվել։

Զապորոժյեի և Կուրսկի ատոմակայանների հետ տեղի ունեցող իրադարձությունների ֆոնին հայկական ատոմակայանի հետ կապված «միջադեպը» պատահական չի թվում։

Ռուսները, զավթելով Զապորոժյեի ատոմակայանը, փաստացի ջնջեցին այն «կարմիր գծերը», որոնք լռելյայն կային միջուկային օբյեկտների հետ կապված։ Դա թույլ տվեց Ուկրաինային ներխուժել Կուրսկի շրջան՝ նպատակ ունենալով գրավել Կուրսկի ատոմակայանը:

Հայկական ատոմակայանը գտնվում է 30 կմ հեռավորության վրա Թուրքիայի հետ սահմանից, որը «հսկում են» ռուս սահմանապահները։ Հիշեցնենք՝ օրերս հայտնի դարձավ, որ ամերիկյան կողմի հետ քննարկվում է հայկական ատոմակայանի նոր բլոկի կառուցման հարցը, եւ Մոսկվան չի թաքցնում իր զայրույթը։ Իր հերթին Բաքուն և Անկարան միջազգային բոլոր հարթակներում պահանջում են փակել հայկական ատոմակայանը։

Հայաստանի կառավարությունը չի սահմանափակում, որպեսզի Արցախի Պաշտպանության բանակի զինծառայողները ներգրավվեն Հայաստանի զինված ուժերում, բայց առաջացնում է արհեստական խոչընդոտներ։ Այս մասին Արցախի ՊԲ եւ այլ ուժային կառույցների նախկին ծառայողներին Հայաստանի անվտանգային համակարգում ինտեգրելու թեմայով քննարկման ժամանակ ասաց Ժողովրդավարության եւ անվտանգության տարածաշրջանային կենտրոնի փորձագետ Էդուարդ Առաքելյանը։

Նա նշեց, որ խոչընդոտներից մեկը ՀՀ քաղաքացիություն ձեռք բերելու պարտադիր պահաջն է։ Մարդկանց մի մասը սկզբունքից ելնելով՝ չեն ուզում փոխել իրենց անձնագրերը, քանի որ չեն հասկանում, թե ինչո՞ւ պետք է ՀՀ քաղաքացու 070 կոդով անձնագիրը փոխեն եւ մեկ այլ՝ 099 կոդով անձնագիր ստանան։

Պատճառներից մեկն էլ այն է, որ Հայաստանի Զինված ուժերում առաջարկվող աշխատավարձերը ցածր են, իսկ արցախցիներն ունեն սոցիալական ու բնակարանային խնդիրներ։ Բացի դա, Արցախի կորստից հետո մարդիկ մոտիվացված չեն, բարոյահոգեբանական վատ վիճակում են եւ չեն ուզում ծառայել։ Այս խնդիրների համատեքստում, նրա խոսքով, Հայաստանի կառավարությունը անհատական մոտեցում չի ցուցաբերում այս մարդկանց։ Այն ներուժը, որը եղել է Արցախի ՊԲ-ում, չի գնահատվում այսօր։ Շատ մասնագետներ են փաստում, որ Արցախի ՊԲ-ում ավելի պատրաստված զինվորականներ են եղել, քան Հայաստանում։

«Ես մեկ օրինակ բերեմ, որպեսզի պարզ լինի, որ մարդկանց անհատական մոտեցում չի ցուցաբերվում․ մեր փոխգնդապետներից մեկն արդեն 9-10 ամիս է՝ սպասում է, որ իրեն աշխատանքի ընդունեն։ Շատ լավ մասնագետ է, նման մասնագետներ դժվար է գտնել, ՊՆ-ում փաստաթղթերը ստուգել են, հարցազրույց են անցկացրել, աշխատավարձի չափն էլ են ասել, բայց մարդուն չեն կանչում ծառայության։ Եվ հարցն այն է, որ ոչ ոք չի պարզաբանում, թե ինչո՞ւ իրեն չեն կանչում։ Ես չգիտեմ՝ Հայաստանի իշխանությունները սա դիտավորյա՞լ են անում, միգուցե բյուրոկրատիայի հետեւանք է, միգուցե նրանք վախենո՞ւմ են ինչ-որ բանից»,- ասաց Էդուարդ Առաքելյանը։

Բանախոսը նշեց, որ Հայաստանի ԱԱԾ-ում ավելի դժվար է ընթանում արցախցիներին աշխատանքի ընդունելու գործընթացը՝ չնայած Հայաստանի Ազգային ժողովն օրենք էր ընդունել այդ մասին։

Արցախի պահեստազորի գնդապետ Գրիգորի Սահակյանի խոսքով՝ արցախցի զինծառայողներին Հայաստանի զինված ուժերում ներգրավելու ուղղությամբ չկա մոտիվացիա։ Այդ աշխատանքը պետք է կատարեր իշխանությունը, բայց չի անում։ «Եթե ավագ սպային առաջարկում են բանվոր-ծառայողի հաստիք, այն էլ 120 հազար դրամ աշխատավարձով, դա աբսուրդ է, լուրջ չէ։ Չկա մոտիվացիա եւ արժեքի գնահատում»,- ասաց Սահակյանը։ Նա ուշադրություն հրավիրեց այն հարցի վրա, որ տարիներ շարունակ զինվորական ծառայությանն ու երկրի պաշտպանությանը նվիրված մարդիկ խոցելի են, ավելի դժվարությամբ են ինտեգրվում քաղաքացիական կյանքին։

Ռոզա Հովհաննիսյան