Համացանցում է հայտնվել «Ջրի գինը» վավերագրական ֆիլմը (https://www.facebook.com/GreenArmeniaNGO/videos/1988208888217562)՝ նվիրված Հայաստանում ջրային ռեսուրսների խնդրին։
Ֆիլմի պրոդյուսեր Թեմինե Ենոքյանի խոսքով՝ սյուժեն պետք է հիմնված լիներ 2020 թվականի արցախյան պատերազմի, օկուպացիայի արդյունքում սահմանամերձ տարածքներ դարձած Հայաստանի Հանրապետության գյուղերի ջրամատակարարման խնդրի վրա՝ Սև Լճի տարածաշրջանում, Ներքին Հանդում և 2022 թվականի պատերազմից հետո Ջերմուկի և Վարդենիսի տարածաշրջանում։
Սակայն թեման ընդլայնվել է, քանի որ ոչ պատշաճ պլանավորման և պահպանման հետևանքով տարեկան կորչում է Հայաստանի ջրային ռեսուրսների 70-80%-ը, ինչը պայմանավորված է նաև Հայաստանի իշխանությունների կողմից Հայաստանի ջրային ներուժի կրճատման հետ կապված ռիսկերի սխալ հաշվարկով։
Ակամայից հիշողությունս վերադարձրեց ինձ Արցախ, որտեղ կային նույն խնդիրները, որոնց ոչ ոք պատշաճ ուշադրություն չէր դարձնում, բացի… մեր թշնամուց՝ ադրբեջանից։
Դեռ խորհրդային տարիներին, երբ ԼՂԻՄ-ը Խորհրդային ադրբեջանի կազմում էր, ադրբեջանական բնակչությունը բնակեցվում էր ջրային աղբյուրների մոտ գտնվող տարածքներում, մասնավորապես՝ Արաքս գետի հովտում։ Այս բոլոր բնակավայրերում ամենուր հսկա պաստառներ էին և նույնիսկ շենքերի պատերին փորագրված էր «Ջուրը կյանք է» գրությունը։
Ջուրն իսկապես ազդել է մարդկանց կենսակերպի և կենսամակարդակի վրա։ Բավական է նշել, որ բնական սառը աղբյուրներով և լեռնային գետերով հարուստ ԼՂԻՄ-ի բնակչությունը միշտ տառապել է թե՛ խմելու, թե՛ ոռոգման ջրի պակասից, քանի որ Ադրբեջանը միտումնավոր խոչընդոտել է մարզի տարածքում ջրամատակարարման համակարգերի կառուցմանը։ Բայց հայկական բնակավայրերից ընդամենը մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա՝ սակավամարդ ադրբեջանական գյուղերում հորատվել են արտեզյաններ, որոնց ջրերն ապարդյուն հոսում էին շուրջօրյա՝ իրենց այգիները, ծառերը ջրելու հնարավորություն չունեցող հայերի աչքի առաջ և հոսում հարակից ավտոճանապարհների ասֆալտի վրա։
Էլ չենք խոսում այն մասին, որ ԼՂԻՄ-ի առատ գետերի վրա կարող էին լինել փոքր հիդրոէլեկտրակայանների կասկադներ, որոնք տարածաշրջանը կապահովեյին բավարար քանակությամբ էլեկտրաէներգիայով։ Բայց ոչ, լույսը հայերի մոտ գալիս էր ադրբեջանական Մինգեչևիր քաղաքից, և «հանրապետության բարձրագույն ղեկավարության» քմահաճույքով այն կարող էր ժամերով անջատեր՝ իբր գումար խնայելու համար (ինչու են խնայողությունները կատարվել միայն հայերի հաշվին, կարելի է միայն կռահել)։
Ջրամատակարարման խնդիրը լուծելու ԼՂԻՄ ղեկավարության բոլոր հարցումներին ու խնդրանքներին մեկ պատասխան կար՝ ամեն ինչ Մոսկվան է որոշում։
Միայն վերջին 28 տարիների ընթացքում՝ Արցախյան առաջին պատերազմից հետո, «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը սկսեց գյուղերի ջրամատակարարման համակարգերի կառուցումը, այն էլ ոչ բոլոր։ Բայց, ցավոք, ադրբեջանից Արցախի անկախության բոլոր տարիների իշխանությունները այդպես էլ չեն հասկացել ջրային ռեսուրսների կարևորությունը ազգային անվտանգության ընդհանուր ռազմավարության մեջ։
Դեռ 2015 թվականին Ադրբեջանը հայտարարեց, որ արցախահայությունը Արաքսի ջրերն աղտոտում է կոյուղաջրերով։ Մի քանի ամիս անց նրանց հաջողվեց համոզել Իրանին հանդես գալ նույն հայտարարությամբ։
Բնականաբար, Արցախի ընչաքաղց իշխանությունները պատշաճ կարեւորություն չեն տվել այս ամենին։
2016 թվականի փետրվարին Ադրբեջանի “առաջարկությունով” ԵԽԽՎ-ում ընդունվեց բանաձեւ, ըստ որի արցախահայությունը թույլ չի տալիս ադրբեջանցի գյուղացիներին Սարսանգի ջրամբարի ջուրն օգտագործել իրենց հողերը ոռոգելու համար։ Թե ինչու ԵԽԽՎ-ն ընդունեց բանաձեւը՝ անգամ չայցելելով Արցախ և համոզվելով, որ դա այդպես չէ, այլ հարց է։ Հետագայում բացահայտվեց կոռուպցիոն սխեման, որը, ցավոք, ոչինչ չփոխեց։
Սրանք ազդանշաններ էին, որ ադրբեջանի իշխանություններն օգտագործում են ջրի թեման ռազմական ներխուժման և Արաքսի և Սարսանգի ջրամբարի հարակից տարածքների բռնակցման համար։ Նման վտանգի մասին Արցախի խելամիտ մարդիկ զգուշացրել են հանրապետության իշխանություններին, բայց, բնականաբար, միայն քմծիծաղ են ստացել։ ԵԽԽՎ բանաձեւին չի արձագանքել նաեւ ԼՂՀ խորհրդարանը։ Արդյունքում 2016 թվականի ապրիլի 1-4-ը Ադրբեջանը գրավեց Վարազաթումբի բարձունքը, որը նրանք անվանում են Լելե Թեփե, գրավեց նաեւ Սարսանգի անմիջական մերձակայքում գտնվող Թալիշ և Մատագիս գյուղերը։
2020 թվականի պատերազմի նախօրեին Ալիևն ասել էր, որ իր ժողովուրդը տառապում է ջրի պակասից, որ մայրաքաղաք Բաքվի բնակչությունը օրեր շարունակ խմելու ջուր չի ստանում, որ իր երկրի հողերը գյուղատնտեսության համար ոչ պիտանի են, եւ սա սպառնալիք է դառնում ազգային անվտանգությանը և այլն։ Սրանք կրկին ազդանշաններ էին, որ ահաբեկչական երկիրն օգտագործում է բնապահպանական խնդիրները՝ քողարկելու իր իրական նպատակները՝ ագրեսիան Արցախի դեմ և կենսական նշանակության տարածքների օկուպացիա։ Եւ դա երկար սպասել չտվեց։
Այսօր Ադրբեջանը օկուպացրել է Արցախի ողջ տարածքը, բայց գլխավորն այն է, որ նրա վերահսկողության տակ են հայտնվել Հայաստանի սահմանամերձ բնակավայրերին ջուր մատակարարող բոլոր ջրային ռեսուրսները։
Բավական է նայել քարտեզին՝ հասկանալու համար, որ ռասիստական, ահաբեկչական, ֆաշիստական այս երկիրն այսօր արդեն մոտ է ՀՀ բոլոր գետերին ու ջրամբարներին և շարունակում է ջրային այլ ռեսուրսներին մոտ տարածքներ զավթելու իր քաղաքականությունը։
Տարածքների զավթման պատճառով Վարդենիսի և սահմանամերձ գյուղերի՝ Ներքին Հանդի, Շուռնուխի բնակիչները զրկված են ջրից։ Հաջորդը Տավուշի Բաղանիս և Ոսկեպար գյուղերի մոտ գտնվող գետն է և Գեղարքունիքի քաղցրահամ Սեւանա լիճը։ Իսկ Ախուրյան գյուղի մոտ գտնվող գետի վրա Թուրքիան իր տարածքում ջրամբարներ կառուցեց, ինչը նվազեցրեց գետի ջրի քանակը և հանգեցրեց գյուղում դրա սակավությանը։
Այսինքն՝ Հայաստանի և Արցախի ջրային ռեսուրսները ադրբեջանի և թուրքիայի գլխավոր ռազմավարական նպատակն են, որոնք ծածկում են ջրով առատ տարածքների (հետևաբար՝ քոչվորների բազմաթիվ երամների համար այդքան անհրաժեշտ պարարտ հողերի և արոտավայրերի) անեքսիայի իրական ծրագրերը «պատմական փաստերով»։
Մենք բազմիցս ասել ենք, որ ադրբեջանն ու թուրքիան, ի տարբերություն Հայաստանի, շատ ուշադիր ուսումնասիրում են միջազգային նորմերը, օրենքները, ընդհանրապես միջազգային ու աշխարհաքաղաքական իրավիճակը և դրանց վրա են հիմնում իրենց բոլոր արյունարբու նպատակները։
Բավական է հիշել, թե ինչպես Արցախում «էկոլոգիական իրավիճակը պաշտպանելու» պատրվակով “բնապահպանները” փակեցին Արցախի միակ ճանապարհը և ստիպեցին կասեցնել Դրմբոնի Կաշենի ոսկու հանքի գործունեությունը։
Հետո Ադրբեջանն արգելեց Հայաստանին Երասխում մետաղագործական գործարան կառուցել, նույնիսկ ԱՄՆ դրոշի ներքո, որն իբր կարող էր բնապահպանական աղետ ստեղծել իր երկրի համար։ Իսկ օրեր առաջ ադրբեջանական «հասարակական կազմակերպությունները» (ամենայն հավանականությամբ, Շուշիի մոտ գտնվող նույն “բնապահպանները”) դիմել են միջազգային իշխանություններին՝ Հայաստանից պահանջելով դադարեցնել Մեծամորի ատոմակայանի շահագործումը, որն իբր վթարային վիճակում է եւ սպառնալիք է տարածաշրջանի համար։
Իսկապես, քոչվորներն իրենց գերազանցել են։ Պարզապես զարմանալի է, թե ինչպես է այս երկիրը կարողանում մանիպուլյացիայի ենթարկել ողջ աշխարհը, որպեսզի հասնի հայկական պետականության ոչնչացման իր նպատակներին։ Ոչ միայնակ, իհարկե: Ժամանակակից բոլշևիկները Ռուսաստանում և Հայաստանում նրանց անգնահատելի աջակցություն են ցուցաբերում. առաջինները թուրքական ծրագրերին մատուցած իրենց ծառայություններով, երկրորդները՝ կոլաբորացիոնիզմով: Ինչպես նախկինում գոյություն չունեին օրենքներ, Սահմանադրություններ, հասարակության ու մարդկանց կարծիքներ, այդպես էլ գոյություն չունեն հիմա։ Դե, «հանրաքվե» բառն էլ իսպառ անհետացել է ժամանակակից լեքսիկոնից։
Մարգարիտա Քարամյան
