1920 թ․ Սեւրի պայմանագրի քարտեզ

Սպիտակ տունը և Եվրամիությունը համատեղ հայտարարություն են տարածել հոկտեմբերի 20-ին ԱՄՆ-ում ավարտված գագաթնաժողովից հետո։

«Մենք հավատարիմ ենք մնում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կայուն խաղաղության հաստատմանը` հիմնված ինքնիշխանության, սահմանների անձեռնմխելիության և տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման վրա: Մենք կոչ ենք անում Ադրբեջանին ապահովել Լեռնային Ղարաբաղում մնացածների, ինչպես նաև իրենց տները վերադառնալ ցանկացողների իրավունքներն ու անվտանգությունը։ Մենք նաև կոչ ենք անում բոլոր կողմերին հավատարիմ մնալ ուժի չկիրառման և դրա կիրառման սպառնալիքի սկզբունքին»,- ընդգծվում է հայտարարության մեջ։ Մոտավորապես նույն հայտարարությամբ է հանդես եկել Եվրոպական խորհուրդը Բրյուսելում ԵՄ վերջին գագաթնաժողովից հետո ընդունված բանաձեւում։

Իր հերթին, վերջերս ելույթ ունենալով Եվրախորհրդարանում, Նիկոլ Փաշինյանը նշեց, որ «2021 թվականին Հայաստանի ժողովուրդը կարողացավ ամուր տեր կանգնել Հայաստանի անկախությանը, ինքնիշխանությանը և ժողովրդավարությանը»։

Այսինքն՝ Փաշինյանը դադարեց տարածքային ամբողջականության մասին հիշատակումը, իսկ ԱՄՆ-ն ու ԵՄ-ն «մոռացան» ինքնորոշման սկզբունքի մասին։ Սա նշանակում է, որ Հայաստանի համար գործում է միայն մեկ սկզբունք՝ ուժի կիրառում կամ չկիրառում։

Մինչ այժմ աշխարհակարգը հիմնված է եղել երեք սկզբունքների վրա՝ տարածքային ամբողջականություն, ուժի չկիրառում և ինքնորոշման իրավունք։ Ավելին, ինքնորոշման սկզբունքը միջազգային իրավունքում ընդգրկվեց ժողովուրդների ապագաղութացման գործընթացի մեկնարկով՝ անցած դարի 70-ական թվականներին։ Ըստ ամենայնի, ԱՄՆ-ն ու ԵՄ-ն այս գործընթացը համարում են ավարտված։

Վերջին տարիներին ինքնորոշման հիմնարար սկզբունքի մասին խոսվում է միայն Արցախի առնչությամբ։ Պատահական չէ, որ հետխորհրդային հակամարտությունների (Աբխազիա, Հարավային Օսիա, Մերձդնեստր, Դոնբաս, Ղրիմ) առնչությամբ համաշխարհային հանրությունը խոսում էր միայն տարածքային ամբողջականության մասին, եւ միայն Ղարաբաղի հետ կապված՝ ինքնորոշման սկզբունքի մասին, ինչը պնդում էր Հայաստանը։

Ավելին, Եվրախորհրդարանի 2023 թվականի մարտի 15-ի բանաձևը դեռևս հաստատակամորեն ամրագրում էր երեք սկզբունքների՝ տարածքային ամբողջականության, ինքնորոշման և ուժի չկիրառման հավասարությունը։ Հայաստանի կառավարությունը չաջակցեց բանաձեւին, մասնավորապես ինքնորոշման մասին հիշատակմանը։

Այժմ, երբ Լավրովի և Պուտինի խոսքերով՝ «Ղարաբաղի հարցը լուծվել է Փաշինյանի կողմից Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչմամբ», համաշխարհային հանրությունը որոշել է վերջնականապես ջնջել ինքնորոշման սկզբունքը միջազգային իրավունքից։ Եթե ​​չկա Ղարաբաղը, որն ինքնորոշման իրավունքի իրացման մարմնացումն ու խորհրդանիշն էր (հատկապես ԽՍՀՄ փլուզման ժամանակ), ապա ինչի՞ համար է պետք այս սկզբունքը։ Առավել եւս, որ ԱՄՆ-ը, Չինաստանը (Ռուսաստանը) և ԵՄ-ն պայմանավորվեին նոր աշխարհակարգի շուրջ։

Տարօրինակ է, որ ԱՄՆ-ն ու ԵՄ-ն դեռ խոսում են «ուժի չկիրառման» սկզբունքի մասին այն բանից հետո, երբ Ալիևը խոստովանեց. «Մեզ ասում էին, որ հակամարտությունը ռազմական լուծում չունի։ Մենք ապացուցել ենք, որ ուժային լուծում կա»։

Արաբների դեմ բոլոր հնարավոր մեթոդների կիրառմամբ Իսրայելի «ինքնապաշտպանության» իրավունքի ճանաչումը ԱՄՆ եւ ԵՄ կողմից նշանակում է «ուժի չկիրառման» սկզբունքի վերջ եւս։

Մնում է միայն տարածքային ամբողջականությունը և այն հիմքը, որի վրա պետք է ճանաչվի այդ ամբողջականությունը՝ քարտեզնե՞րի և որոշումների՞ հիման վրա, թե՞ նոր «Յալթայի»,  կամ ինչպես վայրի Արևմուտքում՝ ելնելով նրանից, թե ով է ավելի ուժեղ եւ ճարպիկ:

Առաջիկա օրերին Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված անձինք հնարավորություն կունենան հաշվառում իրականացնել արդեն Հայաստանի Հանրապետության բնակչության պետական ռեգիստրում, ինչը հնարավորություն կտա նրանց օգտվել գործարքների ավելի լայն շրջանակից։

«Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ՝ այս մասին «Հումանիտար կենտրոն»-ում կայացած ասուլիսի ընթացքում ասել է ՀՀ ներքին գործերի նախարարի տեղակալ Արփինե Սարգսյանը՝ նշելով, որ ԼՂ-ից բռնի տեղահանվածները դրա շնորհիվ կկարողանան հաշվառել իրենց ավտոմեքենաները, ստանալ վարորդական վկայականներ և այլն։

«Փաստեմ նաև, որ ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակ ստացած անձինք, ըստ էության, օգտվում են փախստականների միևնույն իրավունքներից և ունեն միևնույն պարտականությունները, որոնք ունեն փախստականները միջազգային ասպարեզում, և, որոնք ամրագրված են նաև ՀՀ օրենսդրությամբ»,-հավելել է Սարգսյանը՝ շեշտելով, որ կառավարության որոշումը հստակ կանոնակարգել է նաև ԼՂ-ից բռնի տեղահանված անձանց փաստաթղթավորման հետ կապված հարցերը։

Նրա խոսքով՝ այդ առումով կարևորվել է այն հանգամանքը, որ հնարավորին անխոչընդոտ իրականացվի նրանց անձը հաստատող փաստաթղթերի տրամադրումը և նաև թույլատրվի որպեսզի ավելի ճկուն համակարգով կատարեն իրենց գործարքները։

«Ըստ այդմ՝ կառավարությունը անձը հաստատող  երկու տեսակի փաստաթուղթ է ամրագրել իր որոշման շրջանակներում։ Առաջինը քաջ հայտնի կապույտ անձնագրերն են՝ 070 կոդով, հատուկ համարանիշով են հատկացվել մեր հայրենակիցներին, և երկրորդ փաստաթուղթն, ըստ էության, ժամանակավոր պաշտպանության մասին հավաստող, փախստականի կարգավիճակի մասին վկայականն է։ Նշեմ, որ ներպետական մակարդակում երկու փաստաթղթերն էլ ազատորեն կարող են կիրառել մեր հայրենակիցները՝ տարբեր գործարքներ կատարելիս»,-ներկայացրել է ՆԳՆ նախարարի տեղակալը՝ շեշտելով՝ կառավարության որոշումը նախատեսում է 3 ամիս հետո ուժի մեջ մտնող դրույթ առ այն, որ ՀՀ տարածքից դուրս գալիս՝ այս երկու փաստաթղթերը պետք է միաժամանակ լինեն ԼՂ-ից բռնի տեղահանված անձանց մոտ։

Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատար Դունյա Միյատովիչն այցելել է Ստեփանակերտ, սակայն պաշտոնական զեկույցում նշվում է, որ նա այցելել է «Ադրբեջանի Ղարաբաղի տարածաշրջան»։

Արցախի հայ բնակչության ցեղասպանությունից և տեղահանությունից հետո Բաքուն սկսեց միջազգային պաշտոնյաներին թույլ տալ Արցախ, բայց ոչ բոլորին, միայն նրանց, ովքեր պատրաստ են «հաստատել, որ Ղարաբաղը պատկանում է Ադրբեջանին»: Սա է հիմնական կանոնը։ Նախ ՄԱԿ-ի երկու առաքելություններ այցելեցին ուրվական քաղաք դարձած Ստեփանակերտ, իսկ այժմ՝ ԵԽ հանձնակատարը։

«Նա ցնցված էր՝ տեսնելով Խանքենդի քաղաքը գրեթե ամբողջությամբ ամայացած այն բանից հետո, երբ սեպտեմբերին բնակչությունը հեռացավ», – ասվում է հաղորդագրության մեջ:

Խանքենդի, Ադրբեջանի շրջան և այլն. հետաքրքիր է, ի՞նչ իրավական հիմքի վրա են Դունիան և մյուսները օգտագործում այս տերմինաբանությունը: Կարծես, ոչ ոք այս հարցում որևէ որոշում, պայմանավորվածություն չի կայացրել։ Այսինքն, փոփոխությունները կարող են պայմանավորվախ կինել միայն վճարման չափով: Ասում են, որ նույնիսկ հաստատված «սակագներ» կան, որոնց համաձայն Բաքուն վճարում է իր գոյություն չունեցող իրավունքների «հաստատման» համար։

«Այցի ընթացքում Միյատովիչն ընդգծել է բոլոր տեղահանված անձանց մարդու իրավունքների, ներառյալ նրանց արժանապատիվ և անվտանգ վերադարձի իրավունքի ապահովման… զոհերին համարժեք և արդյունավետ փոխհատուցում տրամադրելու կարևորությունը: Նա ընդգծել է, որ այժմ, առավել քան երբևէ, բոլոր կողմերը պետք է վճռական գործողություններ ձեռնարկեն ատելության խոսքի կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի համար, ինչպես նաև աջակցեն համակեցությանը և հաշտեցմանը նպաստող նախաձեռնություններին», – ասվում է Միյատովիչի այցի մասին հայտարարության մեջ:

Դա ծաղրի պես է հնչում՝ ամայացած Ստեփանակերտ այցելած եվրոպացի հանձնակատարը խոսում է համակեցության ու հաշտեցման մասին՝ քաղաքական եւ իրավական գնահատական չտալով ավելի քան 100 հազար հայերի գաղթի պատճառ դարձած կողմին։

Նա հայտարարեց, սակայն, որ «ղարաբաղցի հայերի համար «զանգվածային գաղթը դեպի Հայաստան միակ ելքն էր», բայց դա նույնպես ծաղրի պես հնչեց։

Հերթական ծաղրի արարք է՝ Հայաստանում ընդունում են Հունգարիայի արտաքին գործերի նախարարին, մի երկրի, որի հետ Հայաստանը դիվանագիտական ​​հարաբերություններ չուներ այն բանից հետո, երբ Բուդապեշտը Բաքվին հանձնեց Ռամիլ Սաֆարովին, ով կացնահարել է հայ սպային։ Այժմ հունգարացի նախարարն առաջարկում է ղարաբաղցի երեխաներին հունգարական ճամբարներ և հիվանդանոցներ ուղարկել։ Որ ի՞նչ անեն, կացնահարե՞ն։