ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նիստում այսօր ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանը ներկայացնում էր կառավարության ծրագրի՝ ԱԳ նախարարությանը վերաբեերող հատվածի հաշվետվությունը։

Արարատ Միրզոյանն իր հաշվետվությունում որեւէ խոսք չասաց Արցախի էթնիկ զտման մասին։ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Աննա Գրիգորյանը հարցրեց․ «Արցախի հայաթափման հետ դուք հեչ կապ չունե՞ք, հիմնական դիվանագետը դուք եք եղել, մասնակցել եք բանակցություններին, ո՞նց է ստացվել, որ Արցախը հայաթափվել է։ 2023 թվականը, որի կատարողականը դուք եք ներկայացնում, հայ ժողովրդի պատմության մեջ մնալու է որպես սեւ էջ, որովհետեւ այդ ժամանակ հազարամյակներով բնակեցված Արցախը հայաթափվել է, դուք էլ հիմնական դիվանագետն եք եղել, ինչո՞ւ է այդպես ստացվել, ինչո՞ւ սրա մասին չեք խոսում»։

Արարատ Միրզոյնաը հայտարարեց, որ Հայաստանի իշխանությունները մեղավոր չեն Արցախի հայաթափման հարցում։ «Մենք իսկապես բոլոր ջանքերը գործադրեցինք, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայաթափումը տեղի չունենար։ Դուք, որ հարցնում եք՝ դուք հայաթափման հետ կապ չունե՞ք, իհարկե, կապ չունենք։ Մենք փորձում էինք այնպես անել, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայությունը մնար Լեռնային Ղարաբաղում, իր պատմական բնօրրանում եւ օժտված լիներ որոշակի անվտանգային երաշխիքներով։ Մենք բոլորս կհիշենք, թե Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված մեր ջանքերը եւ նույնիսկ ձեւակերպումները ոնց էին քննադատվում ձեր իսկ կողմից եւ ոնց էին քննադատվում նույն Լեռնային Ղարաբաղում, ինչ հավակնություններ էին արտահայտվում, այն պահին, երբ մենք կոչ էինք անում կառուցողական բանակցությունների, ինչպիսի պիտակավորումներով էին մեր կոչերը մերժվում։ Եվ վերջում ի՞նչ եղավ»։

Ըստ նրա՝ Արցախի հայաթափման պատճառն այն էր, որ Ադրբեջանը ռազմական ուժ գործադրեց։ «Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքական էլիտան, որն զբաղված էր իշխանություն փոխելով, մի քանի օրվա իշխանությամբ օժտված մարդուն ուղարկեց, եւ նա Լեռնային Ղարաբաղի լուծարման մասին հրամանագրով հանդես եկավ։ Ձեր ընտրած պրոցեսների մեղավորության սլաքն այլ ուղղությամբ մի ուղղեք։ Մենք ամեն ինչ արել ենք, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայությունը շարունակի այնտեղ ապրել՝ օժտված իրենց իրավունքներով։ Ախր փաստերն ակնհայտ են, երբ Հայաստանի կառավարությունը կոչ էր անում աշխատել ԼՂ ժողովրդի իրավունքների ուղղությամբ, դուք քննադատում էիք այդ քաղաքականությունը, եւ ձեր այդ քննադատությունը տասնապատիկ ավելի լսվում էր Ստեփանակերտում։ Այն պահին, երբ մենք կոչ էինք անում աշխատել այդ իրավունքների պահպանման ուղղությամբ, այնտեղ ընդունում էին բանաձեւեր զանազան տարածքների մասին, մեկ էլ հոպ, երկու օրում գնացին ու լուծարեցին իրենց հռչակած Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը։ Եթե դուք հարցեր ու մեղադրանքներ ունեք, գնացեք ուրիշ մարդկանց տվեք։ Մենք չենք դրա մեղավորը, մենք ամեն ինչ արեցինք, որ այդ իրավիճակը կանխենք։ Որոշեցին լուծարել, սովորական մարդիկ ստիպված եղան փախնել՝ իրենց կյանքը փրկելու համար, մենք միայն կարող էինք եւ դա արեցինք՝ գրկաբաց ընդունել այդ մարդկանց ու հոգ տանել»,- ընդգծեց նախարարը։

Աննա Գրիգորյանը հիշեցրեց․ «Դուք ասում եք՝ Արցախի իշխանություններն են մեղավոր, դուք Արցախը ճանաչել եք Ադրբեջանի կազմում, այն ժամանակ, երբ Արցախի վրա հարձակում է եղել, հեռու եք կանգնել։ Եվ այդ պայմաններում նույնիսկ, երբ Սամվել Շահրամանյանը եկել է իշխանության, ինքը պատրաստակամություն է հայտնել գնալ բանակցել»։

Միրզոյանի բառապաշարը ապշեցուցիչ է․ “իրենց հռչակած Լեռնային Ղարաբաղը”, “մարդիկ փախել են”։ Байрамов нервно курит в сторонке. 

Նկարում՝ Արայիկ Հարությունյանի երդմնակալությունը, Շուշի, 2020 թ․ մայիս

Արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը ներկայացրեց, թե ինչու է Ալմա-Աթայի հռչակագիրը դարձել Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղ բանակցությունների հիմք։

«Ալմա-Աթայի հռչակագիրն ընտրվել է, որովհետև սա այն առաջին և հիմնական փաստաթուղթն է, որտեղ Ադրբեջանը և Հայաստանը փոխադարձաբար ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը 1991 թվականի սահմաններով»,-«Արմենպրես»-ի հաղորդմամբ՝ ասաց Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանն՝ ԱԺ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նիստում։

Հիշեցնենք՝ ԱլմարԱթայի հռչակագիրը միակ փաստաթուղթն է, որը Փաշինյանը կարողացել է պեղել, ապացուցելու համար Արցախի եւ Նախիջեւանի “պատկանելիությունը” ադրբեջանին։

Հայաստանն ու Ադրբեջանը մոտ են փոխընբռման 1991 թվականին՝ ԽՍՀՄ փլուզման պահին երկու երկրների միջեւ եղած սահմանները՝ որպես սահմանազատման և տարածքային ամբողջականության փոխադարձ ճանաչման հիմք ճանաչելու հարցի շուրջ, ասաց Միրզոյանը:

Փաշինյանը իր վեզիր Միրզոյանի հետ պնդում է 1991 թ․ սահմանները, հայտարարելով, որ դրանով “զրոյանում” է իրավիճակը։ Սակայն ամբողջ “հմայքը” կայանում է նրանում, որ Հայաստանը, փաստորեն, զրոյացնում է 1991-ից հայկական կողմի՝ ինքնապաշտպանոթյան իրավունքով ձերք բերածը եւ ճանաչում Բաքվի ուժի իրավունքը եւ վերջին պատերազմի արդյունքները։

Արարատ Միրզոյանն ասաց. «Աշխարհակարգը ոչ թե փոխվում է, այլ եղած աշխարհակարգն արեն չկա, փլուզվել է: Այդ աշխարհակարգին բնորոշ կանոնները համատարած չեն պահվում: Մենք ապրում ենք մի շրջան, երբ որոշներին թվում է, որ ուժն է ծնում իրավունք: Հանուն արդարության պետք է նկատել, որ այդ մոտեցումը այսօր որոշ դեպքերում լավ էլ արդարացված է:

Այս պայմաններում, երբ դու տեսնում ես, որ քո միջավայրը չկա, հարեւանությամբ կան կողմեր, որոնք առաջնորդնվում են «ուժն է ծնում իրավունք» սկզբունքով, դու պարտավոր ես  կառավարել այդ իրավիճակն այնպես, որ այդ մարտահրավերները քեզ չոչնչացնեն: Օրինակ,  կարգավորել հարաբերությունները կոնֆլիկտի կողմերի հետ, գտնել նոր գործընկերներ, կողմեր, որոնց հետ համագործակցությունը գոնե մի փոքր  կբարձրացնի պաշտպանվածության աստիճանը»,-ասաց Արարատ Միրզոյանը:

Այսինքն՝ ճանաչելով թշնամու ուժի իրավունքը, Հայաստանը չի պատրաստվում ինքնապաշտպանվել, հրաժարվելով իր ինքնապաշտպանության իրավունքից եւ “կարգավորելով հարաբերությունները” ագրեսորի հետ։

Իլհամ Ալիևն իր հերթին ՄԱԿ-ի ներկայացուցչին այսօր ասել է, որ “Ադրբեջանը վերջ դրեց հայկական օկուպացիային՝ օգտագործելով ինքնապաշտպանության իրավունքը՝ ՄԱԿ-ի կանոնադրության 51-րդ հոդվածի համաձայն, և դրա արդյունքում այսօր տարածաշրջանն ավելի քան երբևէ մոտ է խաղաղությանը»։

Step1.am-ի զրուցակիցն է հասարակական գործիչ, «Զանգ» քաղաքացիական նախաձեռնության անդամ Սուրեն Սահակյանը։

-Դուք արդարացիորեն նկատել եք, որ պատերազմից հետո ավելի քան երեք տարի է՝ «քաղաքական» ու «փորձագիտական» որոշակի շերտեր մոլորեցնում են հանրությանը, թե վարվող քաղաքականությունը կարող է հարատեւ խաղաղության հանգեցնել, թե այսօր, վաղը, մինչեւ տարվա վերջ խաղաղության պայմանագիր կկնքվի։ Իսկ ովքեր մատնացույց են անում այդ քաղաքականության ակնհայտ վտանգները, նրանց կողմից պիտակավորվում են որպես «պատերազմի հրձիգներ», «ռեւանշիստներ» կամ այլ պիտակներով։ Կուզեմ մի փոքր մանրամասնեք՝ այս քաղաքականության նպատակը ո՞րն է եղել, ինչի՞ է հանգեցրել սա։

-Պատերազմում պարտությունից հետո օդում հարց կախվեց, թե ինչպե՞ս ենք մենք շարունակելու ապրել այդ բեռով։ Կատարյալ անորոշություն էր յուրաքանչյուրի մտքում։ Ցանկացած առաջարկ մերժվում էր և հայհոյանքի արժանանում։ Կառավարող ուժն էլ որևէ առաջարկ չուներ։ Ներքաղաքական այդ փակուղին ճեղքվեց կրկին արտաքին միջամտությամբ։ Համաշխարհային հանրությունը փորձ արեց վերականգնել Արցախի հարցում իր միջնորդական ջանքերը։ Ալիևը, ունենալով ՌԴ աջակցությունը, դրա մասին նույնիսկ լսել չէր ուզում։ Մերժումը նա հիմնավորեց՝ այդ ջանքերը ներկայացնելով որպես Հայաստանի հետ «խաղաղության օրակարգին» խանգարող գործոն։ Այդ կեղծիքը նրան չէր հաջողվի, եթե Հայաստանը չմիանար օրակարգին և արդարություն պահանջեր՝ գործող միջազգային իրավանորմերին համապատասխան։ Սակայն Հայաստանի կառավարող ուժի համար դա իշխանությունը պահելու համար փրկողակի դեր կատարեց։ Վերջապես «հիմնավորվեց», թե ինչ իմաստ ունի կառավարման ղեկին նրանց մնալու շարունակականությունը։ Եվ Հայաստանը մտավ այդ կեղծ օրակարգի տակ՝ դրանով աստիճանաբար արդարացնելով Ադրբեջանի հանցագործությունները։

Իր հերթին Ադրբեջանը, իհարկե, խաղաղություն չէր ուզում և պարբերաբար բարձրացնում էր դրա գինը։ Հաջորդ պահին, երբ Հայաստանը համաձայն էր հերթական, չափազանց բարձր գնին, Ադրբեջանը այն կրկին անհնարինության չափ բարձրացնում էր։ Այդպես է մինչ այժմ։ Փաստացի, Հայաստանը, մտնելով Ադրբեջանի կեղծ օրակարգի մեջ, աստիճանաբար կորցրեց նույնիսկ այն, ինչ պատերազմում պարտությունից հետո նույնիսկ չէր էլ վիճարկվում։ Եվ այդ շրջապտույտից դուրս գալու շանսերը այս կառավարության ամեն օրվա հետ նվազում են։

Այսպիսի քաղաքականությունը հնարավոր չէր լինի, եթե չհայտնվեին «քաղաքական» ու «վերլուծական» ծաղրածուներ, որոնց գործունեության հիմնական դաշտը դարձավ որոշակի օգուտի դիմաց հանրության համար այս օրակարգի համար ֆոն ապահովելը։ Հանրության ուշադրությունը բթացնելու նպատակով նրանք պնդում էին, որ բողոքել պետք չի, շուտով աստծո կամոք մի դուռ կբացվի, և մենք դրանով կմտնենք խաղաղության երկարատև դարաշրջան։ Որոշների պնդմամբ՝ այդ դուռը բացվելու էր Հյուսիսից, մյուսների պնդմամբ՝ Արևմուտքից։ Մի երրորդ շերտ էլ պնդում էր, որ այդ երկու բևեռներից օգուտ չի սպասվում, և մենք պետք է հաշտվենք հաղթանակած արշավով մեր վրա հարձակվող թշնամու հետ՝ տալով այն, ինչ նրանք մեզնից ուզում են։ Այս թեզի ջատագով դարձավ նաև կառավարությունը։

Այժմ, այդպիսի «քաղաքական գործիչների» ու «փորձագետների» օգնությամբ փորձ է արվում բավարարել Հայաստանի հետ կապված Ադրբեջանի ու Թուրքիայի ամենահամարձակ երազանքները։ Դա հնարավոր չէ առանց Հայաստանի պաշտպանունակության և, որպես հետևանք, պետականության կորստի։ Այնուամենայնիվ, այսպիսի քաղաքականությունը հրապարակ բերեց մի շարք բախտախնդիրների, որոնք հավակնում են որոշում կայացնողներ դառնալ կամ, փորձագետներ ներկայանալով, ամենօրյա ռեժիմով փորձում են գրոհել ՀՀ կուսական ուղեղ ունեցող քաղաքացիների վերջին պաշտպանական շերտերը։ Ու պետք է ասել, որ որոշակի հաջողություններ նույնիսկ գրանցում են։ Որպես այսպիսի քաղաքականության տեսնաելի հետևանք՝ կարելի է արձանագրել փաստը, որ հանրությունը պարալիզացված է՝ անպատրաստ ամենահավանական վտանգները տեսնելու, գիտակցելու և դրանց դիմագրավմանը։

-Հիմա արդեն իշխանության մակարդակով չեն թաքցնում, որ «խաղաղության դարաշրջան» չի լինելու, հանրությանը պատրաստում են նոր պատերազմի՞։ Եվ նորից առաջ է գալիս հարցը՝ այս իրավիճակում մարդկանց անելիքը ո՞րը պետք է լինի։

-Իհարկե՝ «խաղաղության դարաշրջան» չէր լինելու։ Պատերազմից հետո տարիներ շարունակ դրա համար բազմաթիվ փաստարկներ ենք բերել, ներկայացրել իրական վիճակը և կառավարության վարած քաղաքականության կործանարար բնույթը։ Աշխարհում, որը գտնվում է երրորդ համաշխարհային պատերազմի նախաշեմին, հնարավոր չէր մեր մշտապես կոնֆրոնտացիոն տարածաշրջանում խաղաղության կղզյակ սարքել։ Շատերն ասում են, որ երրորդ համաշխարհային պատերազմն արդեն ընթանում է, բայց իմ գնահատականն այն է, որ ներկայումս տեղի ունեցողն ընդամենը դրան նախորդող «մարզումներն են»։

Ոչ միայն Հայաստանում, այլև ամբողջ աշխարհում մարդիկ պետք է պատրաստվեն ավելի դաժան պայմանների։ Աշխարհը, խաղաղության կարճատև տասնամյակներից հետո, նորից թևակոխել է պատերազմների ու անորոշությունների փուլը։ Հայաստանը համաշխարհային զարգացումներից զերծ մնալու գործնական ոչ մի շանս չունի։ Ինչպես ակնհայտ էր նախորդ հարցի պատասխանից, Հայաստանի դեպքում նույնիսկ ներքաղաքական գործընթացներն են երկրից դուրս ձևավորվում։

Սակայն կա մի պարզ աքսիոմ՝ կառավարությունը, որը ոչ մի իրական բարեփոխում ունակ չեղավ մինչև վերջ հասցնել, որն անկարող եղավ կանխատեսել մեկ շաբաթ անց տեղի ունենալիք պատերազմը, որն ամենապաշտպանված դիրքերից ունակ չեղավ կառավարել  պատերազմը և խայտառակ պարտություն կրեց, որի վարչապետը պատերազմից երկու օր առաջ ներկայացնում էր 2050 թվականի Հայաստանի մասին մուլտիպլիկացիոն տեսարանները, չի կարող այս տուրբուլենտ ժամանակաշրջանում մեզ ուղղորդել։ Հայաստանը, ղեկին ունենալով աշխարհի մասին պրիմիտիվագույն պատկերացումներ ունեցող այս պատուհասներին, այս փուլում կկորցնի այն ամենը, ինչ հնարավոր կլինի կորցնել։ Կառավարությունը պետք է փոխվի։ Դա իմ միանշանակ գնահատականն է, այլապես նույնիսկ դժվար է պատկերացնել, թե աշխարհակարգի փոփոխության այս փուլից ինչ կլինի Հայաստանի տեղը։