Փետրվարի 14-ը նշանավորվեց Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարությունում տեղի ունեցած կադրային փոփոխություններով։
Մասնավորապես, ՀՀ նախագահ Վահագն Խաչատուրյանի փետրվարի 13-ի հրամանագրով Արտակ Բուդաղյանը նշանակվել է Զորքերի (ուժերի) միացյալ խմբավորման հրամանատար։
Խոսքը, այսպես կոչված, Հայաստանի և Ռուսաստանի զինված ուժերի միացյալ խմբի մասին է։ Հավանաբար Հայաստանում քչերն են լսել այս խմբի մասին, քանի որ այն չեր երեւում 2021, 2022 թվականներին Հայաստանի դեմ ագրեսիայի ժամանակ, և նույնիսկ մի քանի օր առաջ, երբ ադրբեջանական զինուժը սպանեց հայկական սահամանագիծը հսկող 4 հայ մարտիկի։
Այս բոլոր կադրային փոփոխությունները տեղի են ունենում ՀՀ վարչապետի այն հայտարարությունների ֆոնին, որ Անկախության հռչակագիրը, Սահմանադրությունը, Հայոց պատմությունը, ամենայն հավանականությամբ, և Հայոց բանակը «կարմիր լաթի են ցուլի համար»: Տվյալ դեպքում ցուլը Ռուսաստան-Թուրքիա-ադրբեջան եռյակն է, որը չի թաքցնում Հայաստանի Հանրապետությունը հայաթափելու իր ծրագրերը։
Դատելով Ներքին հանդի և Վարդենիսի սահմանամերձ բնակավայրերից ստացվող տեղեկություններից՝ այս վայրերի բնակիչները պահանջում են զինել տեղի բնակչությանը, որպեսզի մարդիկ կարողանան պաշտպանել իրենց տներն ու բնակավայրերը։ Ըստ ամենայնի, պետությունն ու բանակը չեն կարողանում (կամ չեն ուզում) պաշտպանել սեփական ժողովրդին մինչև ատամները զինված հարևանի ագրեսիայից։
Ակամայից հիշողությունը մեզ՝ հայկական բանակի կազմավորման վկաներին, տանում է 90-ականներ, այն օրերը, երբ նորաստեղծ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության բնակիչները ստիպված էին զենք վերցնել, ստեղծել զինված ջոկատներ և պաշտպանել խաղաղ բնակչությանը Ադրբեջանի ՕՄՕՆ-ի ագրեսիվ գործողություններից։
Զրոյից ստեղծված արցախյան բանակը, որը չուներ զենք, համազգեստ, դեղորայք, համապատասխան հրամանատարական կազմ, կարճ ժամանակահատվածում կարողացավ կանոնավոր բանակի կազմավորել ցրված զինված պարտիզանական ջոկատներից։ Սովորական պարտավորությունների հետ մեկտեղ, յուրաքանչյուր ոք, ով կամավոր կանգնած էր իրենց ստեղծած պետության և ժողովրդի պաշտպանության դրոշի տակ, կային նաև չգրված «օրենքներ», որոնք հնարավորություն էին տալիս պատժել մահացած կամ վիրավոր ընկերոջը ռազմի դաշտում թողածներին, չսպանել կանանց ու երեխաներին, չզբաղվել թալանով և այլն։
Անգամ այդ տարիներին հայ և ադրբեջանցի հրամանատարները կապ էին պահպանում միմյանց հետ զինադադար հայտարարելու և զոհվածներին ու վիրավորներին մարտի դաշտից հեռացնելու համար։ Կատարվում էր նաև ռազմագերիների փոխանակում։ Այսինքն՝ պատերազմող կողմերը ենթարկվում էին պատերազմի օրենքներին։ Բնականաբար, հայկական կողմի համար այդ «օրենքները» գործում էին, իսկ ադրբեջանը մշտապես խախտում էր դրանք, ինչի արդյունքում հայկական կողմում բազմաթիվ անհայտ կորածներ կային։ Ավելին, ադրբեջանական կողմը չէր հավաքում մահացածների դիակները, քանի որ նրանց թիվը կարող էր խռովություն առաջացնել երկրում։ Մեր օրերում ակնհայտ է դառնում, որ սա ահաբեկչական պետության հեռատես քաղաքականություն էր։ Այսօր ադրբեջանը կարող է խոսել զանգվածային գերեզմանների, հազարավոր անհետ կորածների (ամենայն հավանականությամբ՝ մահացածների) մասին։
Նշենք, որ հայկական բանակը կերտվել է հայոց պետականության ազատության ու անկախության համար մղվող մարտերում։ Այս մարտերը տեղի են ունեցել Արցախի տարածքում և Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններում։ Չնայած հայ հասարակության այդ տարիների ներկուսակցական անախորժություններին, բանակին հաջողվեց պաշտպանել պետականությունը, ավելին` ամրապնդել պետության սահմանները երբեմնի հայկական տարածքներով, որոնց վերադարձով Հայաստանն ու Արցախը վերամիավորվեցին աշխարհագրորեն և ամրացրին սահմանները։
Այսօր հայկական պետականությունը վտանգի տակ է առաջին հերթին բանակի նկատմամբ արհամարհական վերաբերմունքի պատճառով։ Բարձրագույն հրամանատարական կազմի շփոթվածությունը, կոռուպցիան, նախկին զինվորականների ունայնությունը, ազգային գաղափարախոսության բացակայությունը հանգեցրին հայկական պետության մի մասի՝ Արցախի ժամանակավոր կորստի։
Թվում է, թե 2020-2023 թվականների իրադարձությունները պետք է ստիպեին Հայաստանի իշխանություններին վերանայել իրենց պետական ռազմավարությունը և անհապաղ սկսել բանակում բարեփոխումներն ու դրա դիվերսիֆիկացումը։
Ցավոք սրտի, տեղի է ունենում ճիշտ հակառակը։ Ըստ շրջանառվող լուրերի՝ Հայաստանի պաշտպանության նախարարության գլխավոր շտաբում վխտում են է Ռուսաստանի ԱԴԾ գործակալները և հրահանգիչները։ Հայկական բանակը երկար ժամանակ սպասում էր ռուսական զենքին։ Իսկ Բուդագյանի՝ ԶՈւ միացյալ խմբի հրամանատար նշանակվելը վկայում է այն մասին, որ բանակում բարեփոխումները ձեւական են։
Ավելին, ՀՀ պաշտպանության նախարարն անընդհատ ասում է, որ մեր բանակը պետք է անցնի պրոֆեսիոնալ հիմքերի։ Այսինքն՝ կարելի է ենթադրել, որ բանակում կծառայեն միայն պայմանագրային զինծառայողները, իսկ պարտադիր ծառայությունը կվերացվի։
Որքանո՞վ է սա արդարացված մի պետության մեջ, որը 33 տարի պատերազմում է հարեւան պետության հետ։ Թվում է, թե պետք է հակառակը լինի։ Պետք է ստեղծվեին լրացուցիչ ռազմական կառույցներ՝ ամբողջ արական (և, հնարավոր է, իգական սեռի) բնակչությանը ռազմական հարցերում, քաղաքացիական պաշտպանությանը վերապատրաստելու համար:
Ըստ սահմանման, զինված ուժերը (ԶՈՒ) պետության կամ պետությունների խմբի հիմնական զինված կազմակերպությունն է, որը նախատեսված է ապահովելու ռազմական անվտանգությունը, պաշտպանելու պետական շահերը ագրեսիայի և պատերազմի ժամանակ, կանխելու կամ վերացնելու պետությունների միջև խաղաղությանը և անվտանգությանը սպառնալիքները:
Հայաստանի իշխանությունը, թերեւս, առաջնորդվում է երկրորդ բնորոշմամբ, այն է՝ իր համար զինված ուժերը «պետությունների խմբի» ուժեր են։ Բայց որքանո՞վ կարելի է Ռուսաստանը համարել մեր պետության անվտանգությունն ապահովելու ունակ պետություն՝ հաշվի առնելով այն, որ հենց Ռուսաստանն է Թուրքիան բերել Արցախ, ապա հանձնել ադրբեջանին, իսկ իրականում Թուրքիային ու Իսրայելին։
Ինչքանո՞վ կարելի է վստահել հայ զինվորների կյանքը Միացյալ խմբի ռուս գործընկերներին, եթե Արցախում ռուսական զորքերն են թույլ տվել խաղաղ բնակիչների ցեղասպանությունը, նրանց տները թալանելը և Արցախի Հանրապետության իշխանության օրինական ընտրված ներկայացուցիչների հանձնում Ադրբեջանին։
Իսկ գուցե այն ամենը, ինչ կատարվում է այսօր, բխում է Հայաստանի իշխանության սեփական ինքնիշխանության հանդեպ մոտեցումից: Ի վերջո, ՀՀ վարչապետը հայտարարեց, որ հայ լինել նշանակում է «կարմիր լաթի» լինել Թուրքիայի և Ադրբեջանի առաջ, այսինքն՝ ավելի անվտանգ է մենք հայ «չլինենք», որ մեզ չսպանեն։ Իսկ եթե մեզ չսպանեն, ուրեմն մեզ բանակ էլ պետք չէ…
Մարգարիտա Քարամյան
