BBC-ն Բաքվում «նախագահական ընտրությունների» եւ առհասարակ տարածաշրջանի զարգացումների վերաբերյալ հեռարձակել է ռեպորտաժ իր Բաքվի թղթակից Մահերամ Զեյնալովի եւ միջազգային հարցերով թղթակից Գրիգոր Աթանեսյանի մասնակցությամբ։ Ինչպես տեսնում ենք, հայկական ազգանունով թղթակցի «ռանգը» ավելի բարձր է, ինչն էլ երեւի կոչված է արդարացնել նրա «կողքից» կամ «վերեւից» հայացքը քննարկվող խնդրին։

Մի կողմ թողնենք հայկական ազգանունով թղթակցի պրիմիտիվ ու տեղ-տեղ զավեշտալի մեկնաբանություններն ու եզրահանգումները, որոնք պատրաստված ընթերցողի մոտ կարող են հարցեր առաջացնել․ միջազգային հայտնի զլմ-ների խնդիրը դրանց որակը չէ, այլ հենց հայկական ազգանունները, ճիշտ ինչպես ռուսական քարոզչության պարագային։ Կան բաներ, որոնք պետք է ասեն հենց հայկական ազգանուններով մարդիկ՝ տեսեք, ձեր հայերն են ասում, Փաշինյանից սկսած՝ աթանեսյաններով վերջացրած, մեզնից ինչ եք ուզում։

BBC-ի վերոհիշյալ ռեպորտաժի մանրամասներին չենք անդրադառնում, ցանկացողները կարող են հետեւել հղումով։ Նշենք միայն, որ այն հայկական խնդիրների շուրջ ռուս-արեւմտյան համաձայնության քվիթեսենցիայի վառ դրսեւորում է։ Եվս մեկ հանգամանքի վրա արժե ուշադրություն դարձնել․ Զեյնալովը տեղ-տեղ իր խոսքում հիշատակում է հայկական իրավունքները, իսկ Աթանեսյանը եւ հաղորդման վարող Օլեգ Անտոնենկոն՝ տեղում խլացնում այդ հիշատակումները։

Այն բանից հետո, երբ Փաշինյանի հերթական մանիպուլյացիան Ալիևի օգնականի կողմից «պայթեցվեց», պաշտոնական Երևանը վերջին աղեղը հանեց. մենք խաղաղության հասնելու մանդատ ենք ստացել, ասել է Փաշինյանը՝ ըստ էության հակադրելով «խաղաղությունը» երկրի տարածքային ամբողջականությունը և ազգային շահերը պաշտպանելու իր պարտավորությանը։

Հիշեցնենք, որ Փաշինյանը վերջերս խորհրդարանում հայտարարեց, որ 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշումը, որի մասին հիշատակված է Անկախության հռչակագրում, օրինական ուժ չունի։ Ճիշտ այնպես, ինչպես Ալմա-Աթայի հռչակագրին Արցախի վերաբերյալ Հայաստանի վերապահումները վավերական չեն։ Սակայն Ալիևի ներկայացուցիչն անմիջապես պարզաբանեց՝ հոպ, այս բոլոր փաստաթղթերն ուժի մեջ են, և հենց դա է Հայաստանի անվերապահ իրավունքների լեգիտիմ հիմքը, ինչի պատճառով էլ Բաքուն պահանջում է դրանք վերացնել։

Սրանից հետո Փաշինյանն անցավ իր սիրելի մարտավարությանը` իր հետ չհամաձայնողներին պատերազմ հրահրելու մեջ մեղադրելուն։

Հիմա Փաշինյանը հակառակորդի պայմաններով «խաղաղությունը» հակադրում է երկրի տարածքային ամբողջականությանն ու պետականությանը. Նա տեսնում է ապագա «ամբողջականությունը» այն սահմաններում, որոնք որոշված են իր ագենտուրային «առաքելությամբ» և որոնք նա «կարող է պահել»: Եվ հենց այստեղ է թաղված շան գլուխը. եթե Փաշինյանը չի կարող պահպանել այն, ինչ ամրագրված է Սահմանադրությամբ, այդ թվում՝ Անկախության հռչակագրով, ապա տրամաբանական չէ՞ ոչ թե «խաղաղության սպառնալիքով» հասարակությանը շանտաժի ենթարկել, այլ հրաժարական տալ։

«Մենք պետք է շատ հստակ և միանշանակ արձանագրենք, որ Հայաստանի Հանրապետության տարածքի մեր ըմբռնումը ճիշտ համընկնում է Հայկական ԽՍՀ տարածքի մեր պատկերացումների հետ, և մենք մեր քաղաքականությունը վարում ենք այս լեգիտիմ հիմքով։ Ասվածի մեջ նորություն չկա։ 1991 թվականից ի վեր գործող լեգիտիմ փաստաթղթերում հենց այդպես է արձանագրված»,- նշել է Փաշինյանը։

Միևնույն ժամանակ, Բաքուն ասում է, որ «լեգիտիմ» են բոլորովին այլ սահմանները, մասնավորապես՝ Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման մասին 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշմամբ հաստատված ​​սահմանները։ Բաքուն նաև դժգոհություններ ունի Հայաստանի արտաքին քաղաքականության ռազմավարությունից, որը տեղադրված է ԱԳՆ կայքում, որտեղ խոսվում է պատմական հողերի նկատմամբ Հայաստանի իրավունքների մասին։

Բաքուն, Մոսկվան և Անկարան շատ ավելի լավ են հասկանում հայկական իրավունքները, դրանց խորը վավերականությունն ու անվիճելիությունը, քան Հայաստանը։

«Երբ մեր քաղաքականությունը հիմնված է լեգիտիմ հիմքի վրա, մեր պաշտպանական մեխանիզմները մեծանում են»,- ասել է Փաշինյանը։

Սա ճիշտ է, բայց դրա համար պետք է խոսել իրական լեգիտիմ հիմքի մասին, որը Բաքուն պահանջում է վերացնել, այլ ոչ թե կտրել այն ճյուղը, որի վրա նստած ես։

Step1.am-ի զրուցակին է Բեյրութի «Ազդակ» թերթի գլխավոր խմբագիր Շահան Կանդահարյանը։

-Պարո՛ն Կանդահարյան, տեղեկություն կա, որ հնարավոր է Բրյուսելում հայ-ադրբեջանական հերթական հանդիպումը կկայանա։ Նախքան այս, գիտենք, որ Ալիեւը բոյկոտել էր նախորդ հանդիպումները։ Ադրբեջանի նախագահական ընտրություններից հետո ի՞նչ է փոխվել, որ Բաքուն համաձայնում է մասնակցել հանդիպմանը։

-Նախ, շատ ուշագրավ է, որ Եվրոպայի խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը շնորհավորել էր Ալիեւին՝ ընտրությունների կապակցությամբ։ Պարզ է, որ Ադրբեջանում ընտրություններ չեն կայացել, այնտեղ ինքնանշանակում է տեղի ունեցել, ինչը՝ իբրեւ ընտրակարգ, հիմնովին հակասում է եվրոպական ընտրակարգի արժեքներին։ Բայց երբ ողջունում են, շնորհավորում են, չեն քննադատում, սուր մեղադրանքներ չեն հնչում, դա զուտ քաղաքական գնահատական է։ Այդ քաղաքական գնահատանքի հիմնական շարժառիթն այն է, որ Բաքուն համաձայնություն է տվել Բրյուսելին՝ վերադառնալու բանակցային սեղան։ Մինչ այդ, հիշեցնենք, Ալիեւը խուսանավում էր, շրջանցում ու մերժում էր հանդիպումները։

Չեմ կարծում, որ սա վերջնական ձեւաչափ է, որ Եվրամիության միջնորդությամբ ու երաշխավորությամբ կկնքվի համաձայնության պայմանագիրը։ Սա շարունակական գործընթաց է, եւ այստեղ միջնորդության առիթ տալը կամ չտալը քաղաքական առեւտրի գործիք է։ Քաղաքական ներկա իրավիճակը նկատի ունենալով՝ այս կոնտեքստում պետք է ընկալել Ալիեւի լեգիտիմությունը խնդրո առարկա չդարձնելը եւ նաեւ Բաքվի համաձայնությունը, որ Եվրամիությունը վերստին միջնորդի կամ հանդիպում կազմակերպի։ Իհարկե, չեմ կարծում, որ սա Մոսկվայի կողմից աննկատ կանցնի կամ Մոսկվան հանգիստ կընկալի, որովհետեւ արձագանքն անմիջապես այն էր, որ սահմանազատման քարտեզները Մոսկվայի մոտ են։ Պաշտոնական Մոսկվայի ներկայացուցիչը նման հայտարարությամբ հանդես եկավ։ Դա պարզ հուշում է, որ բանակցային գործընթացի բանալին Մոսկվայի մոտ է գտնվում։ Մենք պետք է փորձենք այս ամբողջ գործընթացներն ընկալել տարածաշրջանում Արեւմուտք-Ռուսաստան ազդեցության գոտիների մրցապայքարի ընդհանուր տրամաբանության կոնտեքստում եւ ըստ այդմ՝ նաեւ հավանական սցենարները կանխատեսել եւ դիտարկել, թե ինչն է ամենանպաստավորը հայկական կողմի համար։

-Նախորդ հանդիպումների ժամանակ Բրյուսելում արձանագրվեց Արցախն Ադրբեջանի կազմում ճանաչելու գործընթացը, ինչպես նաեւ հայտարարվեց, որ կողմերը Ալմաթիի հռչակագրի հիման վրա ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը։ Չնայած, դրանից հետո Բաքուն խուսափեց Հայաստանի տարածքային ամբողջականության մասին հստակ հայտարարություններ անել։ Եթե այս նոր հանդիպումը կայանա, օրակարգում ի՞նչ հարցեր կարող են լինել։

-Ալմաթիի հռչակագրի վերաբերյալ Բաքուն արձագանքել է եւ ասել է, որ դա՝ որպես փաստաթուղթ, խնդրահարույց է, եւ հայկական կողմը չպետք է հղում անի Ալմաթիի հռչակագրի վերապահումներին։ Ուրեմն, սա Բաքվի համար կարեւոր կետ է։ Դա ենթադրում է, որ բանակցությունների օրակարգը հիմնված է Ալմաթիի հռչակագրով ճշտված տարածքային ամբողջականությունների հիմքի վրա։ Դրա համար Բաքուն կանխում է։ Դրանից առաջ նաեւ Փաշինյանի հայտարարությունը եղավ առ այն, որ կողմերը համաձայնել են հղում չանել փաստաթղթերին։ Բաքուն հիմնական երեք փաստաթուղթ հիշատակեց՝ Անկախության հռչակագիրը եւ Սահմանադրության նախաբանում դրան հղումը, երկրորդը՝ Ալմաթիի հռչակագրով հայկական վերապահումները եւ երրորդը՝ ՀՀ ԱԳՆ պաշտոնական կայքում Արցախի հարցի վերաբերյալ ընդհանուր հայեցակարգը։ Առայժմ այս երեք փաստաթղթերին է հղում արվում, որոնք, ըստ Բաքվի, խոչընդոտ են։ Ուրեմն, կարծում եմ, որ բանակցությունների ժամանակ կարծարծվեն նաեւ այս հարցերը։ Պաշտոնապես հայտարարվել է, որ սահմանազատման եւ սահմանագծման կետը դուրս է եկել «խաղաղության պայմանագրի» նախագծից, որովհետեւ դա երկարատեւ գործընթաց է։ Դա նշանակում է, որ երեւութապես շտապում են, որպեսզի «խաղաղության պայմանագիրը» կնքվի։ Բայց այստեղ շտապողականությունը նաեւ իր տրամաբանությունն ունի, որովհետեւ եթե Սահմանադրություն ենք փոխում եւ դա ներկայացնում իբրեւ խոչընդոտ «խաղաղության պայմանագրին», այդ Սահմանադրության փոփոխությունը հանրաքվե է ենթադրում, հանրաքվեն նաեւ որոշ ժամանակ է պահանջում է։ Բացի այդ, մենք չգիտենք, թե այդ հանրաքվեի արդյունքում ի՞նչ է լինելու, այսինքն՝ չի բացառվում, որ ժողովուրդը մերժի, հրաժարվի Անկախության հռչակագրին հղումը վերացնելու պահանջից։ Այսինքն՝ այնքան էլ պարզ չէ այս գործընթացի եւ ժամանակը, եւ արդյունքը։ Առավել եւս, Բաքուն անվերջ նոր նախապայմաններ դնելով՝ խոչընդոտում է այդ ընթացքին։

-Արցախցիները բարձրացնում են Արցախում միջազգային խաղաղապահներ տեղակայելու հարցը եւ միայն այդ դեպքում են պատրաստ վերադառնալ Արցախ։ Այս հարցը Բրյուսելում քննարկման առարկա կարո՞ղ է դառնալ, եւ դուք տեսականորեն հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ, օրինակ, ՀԱՊԿ խաղաղապահ ուժերին կարող են միջազգային մանդատ տալ ու տեղակայել Արցախում։

-Ես կարծում եմ, որ արցախցիների նման պահանջն օրինաչափ է, որովհետեւ վերադարձի իրավունքի իրացումն անպայման պայմանավորվելու է միջազգային անվտանգության երաշխիքներով։ Փաստորեն, Ռուսաստանի Դաշնության խաղաղապահ ուժերի ներկայությամբ տեղի ունեցավ վերջին պատերազմը, Արցախի հայաթափումն ու բռնի տեղահանումը։ Այսինքն՝ ՌԴ ուժերի խաղաղապահությունը երաշխիք չի կարող լինել։ Դրա համար վերադարձի իրավունքի իրացումը պայմանավորվում է միջազգային նոր երաշխիքային գործիքակազմի առկայությամբ։ Բայց դա եւս պետք է դիտարկել տարածաշրջանում ընթացող Արեւմուտք-Ռուսաստան ազդեցության գոտիների սուր մրցապայքարի քաղաքական ընդհանուր տրամաբանության մեջ։

Ռուսաստանը պատրաստ է նպաստել ղարաբաղցի հայերի անվտանգ վերադարձին տարածաշրջան, եթե նրանք ցանկանան, ՏԱՍՍ-ին տված հարցազրույցում ասել է ՌԴ փոխարտգործնախարար Միխայիլ Գալուզինը։

ՏԱՍՍ-ի տարածած տեքստը դիվանագիտական ​​ցինիզմի, այլասերվածության և քաղաքական մանիպուլյացիայի օրինակ է։

«Ցավոք, ղարաբաղցի հայերի մեծ մասը լքել է տարածաշրջանը։ Դա նրանց դժվար, բայց կամավոր ընտրությունն էր։ Այս առումով կարևոր է պայմաններ ստեղծել ցանկացողների վերադարձի համար՝ պատշաճ կերպով ապահովելով նրանց իրավունքները և անվտանգությունը։ Մենք պատրաստ ենք ամեն հնարավոր օգնություն ցուցաբերել այս գործընթացին, այդ թվում՝ ռուսական խաղաղապահ կոնտինգենտի միջոցով, որի ներկայությունը մեծ նշանակություն ունի»,- ասել է Գալուզինը։

Այս նախադասության մեջ ոչ մի ճշմարտության խոսք չկա. Մոսկվան, ըստ երևույթին, հույսը դնում է այն բանի վրա, որ Արցախի բնիկ բնակիչները, որոնք բլոկադայից, ուղիղ ագրեսիայից եւ ցեղասպանությունից հետո նոր են լքել իրենց հողը, արագ կմոռանան Ռուսաստանի դերի մասին կամ «կներեն» նրան այլընտրանք չունենալու պատճառով։

Ինչպես ընդգծել է Գալուզինը, այս իրադարձությունները տեղի են ունեցել ելնելով դրանից, որ հայկական կողմը 2022 թվականի հոկտեմբերին Պրահայում ԵՄ հովանու ներքո կայացած գագաթնաժողովում ճանաչել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, ներառյալ Ղարաբաղը դրա կազմում։

Այսինքն, եթե վաղը «հայկական կողմը» հայտարարի, որ Կարսը, Ղարաբաղը և Նախիջևանը Հայաստանի մաս են, իսկ Ռուսաստանը՝ օկուպանտ, ապա Մոսկվան անմիջապես կփոխի իր դիրքորոշումը և կհայտարարի, որ «այժմ իրավիճակն այլ է», մենք հետ ենք կանչում մեր օկուպացիոն զորքերը և պատրաստվում ենք քվեարկել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում բազմազգ խաղաղապահ ուժեր տեղադրելու օգտին:

«Միևնույն ժամանակ, այն ժամանակ լուծված չէր տարածաշրջանի հայ բնակչության իրավունքների և անվտանգության ապահովման հարցը, բայց հիմա Ղարաբաղը ինտեգրվում է Ադրբեջանի իրավական դաշտին»,- ամփոփել է ՌԴ փոխարտգործնախարարը։

Մոսկվան որոշել է, որ Ղարաբաղը պետք է ինտեգրվի «Ադրբեջանի իրավական դաշտին»։ Մնում է պարզել, թե ով է Մոսկվային տվել նման որոշման մանդատը։