Արցախի Մարտունու շրջանի Բերդաշեն գյուղում էր ապրում Հերմինեն։ Փոքրիկ ընտանիքով, հարազատ հողում նա իրեն շատ երջանիկ էր զգում։ Ամուսինը՝ Գեղամը, զբաղվում էր հողագործությամբ։ Զուգահեռ՝ վարում էր համայնքի շտապ օգնության մեքենան։ Երիտասարդ ընտանիքը միայն հայրենի Բերդաշենում էր տեսնում իր արժանապատիվ կյանքը։ Հենց այդ՝ հերոսների արյամբ շաղախված հողում պետք է մեծանային նրանց երեխաները և իրենց ապուպապերի արժանի հետնորդները դառնային։ Սակայն 2023-ի սեպտեմբերը փոխեց ինչպես Թովմասյանների, այնպես էլ ողջ արցախահայության ճակատագիրը։

Հերմինեն առանց հուզվելու չի կարողանում խոսել ամուսնու մասին, ով իր թիկունքն ու հենարանն էր 

-Սեպտեմբերի 19-ին Գեղամը մարտական դիրքերում էր։ Ինչպես արցախցիներից շատերը՝ նա ևս անդամագրվել էր աշխարհազորում։ Իր պարտքն էր համարում պաշտպանել գյուղի սահմանները։ Երբ հիշում եմ այդ օրը, միանգամից սարսռում եմ։ Թշնամու հրետանին չէր լռում, ու մենք հասկանում էինք, որ այս պատերազմը տարբերվում է մնացածից։ Տևեց ընդամենը մեկ օր, սակայն, ցավոք, աղետալի հետևանքներ ունեցավ։ Արցախցիներս, որ հաղթահարել էինք 9-ամսյա շրջափակումը, դիմացանք նաև մեկ օրվա արհավիրքին, սակայն չգիտեինք, որ սարսափելին դեռ առջևում է։

Պատերազմից հետո արցախահայությունը հասկացել էր, որ Արցախում ապրելն արդեն վտանգավոր է․ ցեղասպանության սարսափը կախված էր յուրաքանչյուրի գլխավերևում։ Արցախն սկսվեց հայաթափվել։ Մենք Բերդաշենից դուրս եկանք սեպտեմբերի 25-ին՝ վերցնելով մի քանի հագուստ և փաստաթղթեր։ Ստեփանակերտ հասանք 9 ժամվա ընթացքում, քանի որ ողջ ճանապարհն արդեն վերահսկվում էր մինչև ատամները զինված ադրբեջանցի զինծառայողներով։ Նրանք հերթով ստուգում էին բոլոր մեքենաները և հետո միայն բաց թողնում։ Դժվար է խոսել այն ապրումների մասին, որ ունեցանք ստուգման պահերին։ Երեխաները վախից կուչ էին եկել, մեր ողջ մնալու ամեն մի րոպեն մազից էր կախված։ Մինչև այսօր փոքրիկներս հիշում են այդ պահերը, և կարծում եմ՝ երբեք չեն մոռանա։

Ոճրագործների միջով հասանք Ստեփանակերտ։ Ամուսինս ասաց, որ մեքենայի մեջ եղած վառելիքով չենք կարողանա հասնել Հայաստան։ Ի՞նչ իմանաս բռնագաղթի ճանապարհին ի՞նչ է սպասվում մեզ՝ ասաց նա։ Այդ պահին լուր տարածվեց, որ Ստեփանակերտ-Ասկերան ճանապարհին գտնվող վառելիքի պահեստում բենզին են տալիս։ Ամուսինս եղբոր հետ գնաց դեպի այդ տեղամասը, որ վառելիք բերի՝ ասելով, որ առավոտյան ճանապարհվելու ենք դեպի Հայաստան։ Չգիտեի, որ վերջին անգամ եմ տեսնում իմ կյանքի ամենահարազատ մարդուն։

Հանկարծ երկինքն սկսեց որոտալ, անձրևը դույլերով էր թափվում, որը թեժացնում էր առանց այն էլ խուճապահար իրավիճակը։ Երեխաներիս հետ անընդհատ պատուհանից նայում էինք ու սպասում Գեղամին։ Ցավոք, նա չեկավ։ 4 օր շարունակ ես փնտրում էի ամուսնուս բոլոր հիվանդանոցներում, սակայն ամեն ինչ անարդյունք էր։ Արցախում գրեթե մարդ չէր մնացել․ չէի կարող վտանգի տակ դնել փոքրիկներիս կյանքը։ Սեպտեմբերի 29-ին ճանապարհվեցինք դեպի Մայր Հայաստան։ Հասնելով Երևան՝ վերսկսեցի փնտրտուքներս։ Նորից՝ անարդյունք։ 42 օր հետո զանգեցին ու ասացին, որ հաստատվել է ամուսնուս մահը։ Նոյեմբերի 4-ին էր դա։

Հերմինեն իր երկու փոքրիկների հետ բնակություն է հաստատել Երևան քաղաքում։ Ապրում են վարձակալած բնակարանում։ Մինչև այսօր նա չի կարողացել աշխատանք գտնել։ ՀՀ կառավարության կողմից տրվող սոցիալական աջակցության 40+10 հազար դրամ գումարով տան վարձն է վճարում, իսկ 2 երեխաներին նշանակված 100000 դրամ նպաստով մի կերպ հոգում ընտանիքի կարիքները։

 -Տղաս 8 տարեկան է, իսկ աղջիկս՝ 7։ Փոքր են, բայց հասկանում են ամեն ինչ։ Ապրում ենք հիշողություններով, կարոտում մեր անցած ամեն մի օրը։ Սեպտեմբերի 25-ի պայթյունն Արցախի պատմության ամենաողբերգական ու ցավալի օրերից մեկն է, որը խլել է բազմաթիվ կյանքեր՝ ավելացնելով որբ մնացած երեխաների թիվը։ Ինձ նման հարյուրավոր կանայք կանգնած են մեծ դժվարության առաջ․ ինչպե՞ս ոտքի կանգնեցնել մեր զավակներին։ Դժվարությունները դեռ առջևում են, իսկ մեր ապագան՝ անորոշ։ Սարսափելի այդ դեպքի հետևանքով զոհվել է 219 մարդ, և այդ մարդկանց ընտանիքներին ու հարազատներին ոչ մի կարգավիճակ չի տրվում։ Իմ ամուսինը դիրքերից էր իջել, մահից փրկվել ու զոհ դարձել մինչև այսօր անհասկանալի պատճառներով տեղի ունեցած պայթյունին։ Գեղամի նման շատ-շատերն էին պատերազմում ողջ մնացել, սակայն ճակատագիրը շատ անգութ գտնվեց նրանց հանդեպ։

Ցավոք, մենք հայտնվել ենք Ֆինանսական, սոցիալական և հոգեբանական ծանր վիճակում,- ասում է Հերմինեն և ավելացնում, որ Արցախ վերադառնալու հույսը, միևնույն է, չի կորցնում։ Միայն հայրենի հողը կկարողանա փարատել իր մեծ ցավը։

Կարինե ԲԱԽՇԻՅԱՆ

“Հանուն հավասար իրավունքների կրթական կենտրոն” հասարակական կազմակերպությունը հիմնադրվել է 2015 թվականին: Իսկ 2016 -ին նրան կից բացվեց նաև “Հոդված 3” մարդու իրավունքների ակումբը, որը հատկապես կարևոր դերակատարում ունեցավ 44-օրյա պատերազմի շրջանում և դրան հաջորդած ժամանակահատվածում, իրականացնելով Արցախի ժողովրդին աջակցող բազմաթիվ մարդասիրական ծրագրեր:

“Պատերազմի օրերին և դրան հաջորդած ամիսներին մենք աշխատել ենք մոտավորապես 12 հազար արցախցի հայրենակիցների հետ, տրամադրելով նրանց  մարդասիրական բնույթի աջակցություն: 2021 թվականից արդեն սկսեցինք կենտրոնանալ կրթական ծրագրերի վրա: Հաշվի ենք առել, որ հումանիտար աջակցության տրամադրումը կրում է ժամանակավոր բնույթ, իսկ արցախցիներին անհրաժեշտ են ծրագրեր, որոնք կօգնեն սովորել նոր, ժամանակակից աշխատաշուկայում պահանջարկ վայելող մասնագիտություներ:

Սկզբնական շրջանում ծրագրերը նախատեսված էին պատերազմից տուժած բոլոր կանանց համար, մասնավորապես, մասնակցում էին Շուշիից և Հադրութից բռնագաղթած անձինք, որոնք վերադարձի հնարավորություն չունեին և պետք է մնային, աշխատանք գտնեյին ու իրենց գործունեությունը ծավալեյին Հայաստանում:

Սկզբում մեր մասնագետները օգնում էին, որպեսզի ծրագրի մասնակիցները ընտրեն ճիշտ, իրենց բնակավայրերում պահանջարկ վայելող մասնագիտություն՝ սովորելուց հետո հնարավորինս կարճ ժամանակում աշխատանք գտնելու համար: Ավելի ուշ, 2023 թվականի Արցախի օկուպացիայից և արցախահայության բռնագաղթից հետո, մեր շահառուները դարձան բոլոր արցախցիները:

Մասագիտական դասընթացները կազմակերպվում են ինչպես “Հանուն հավասար իրավունքների” կրթական կենտրոնում, այնպես էլ այլ կազմակեպությունների և մասնագետների ներգրավմամբ: Մասնավորապես, համագործակցում ենք ART-HOUSE կրթական կառույցի և այլ ընկերությունների հետ:

Դասընթացավարների վարձատրության ծախսերը ամբողջությամբ հոգում է “Հանուն հավասար իրավունքների” կրթական կենտրոնը: Առկա են տարբեր մասնագիտական դասընթացներ, որոնցից են՝ կար ու ձև, մատնահարդարում, վարսահարդարում, խոհարարություն, մարքեթինգ, դիզայն, հաշվապահական գործ և այլ:

Դասընթացների ավարտին մասնակիցների սերտիֆիկացումից հետո նրանց համար 100 հազար դրամի սահմանում գնվում են գործիքներ հետագա գործունեություն ծավալելու համար:

Մեր համար չափազանց կարևոր է նաև շահառուների հոգեվիճակը: Քանի որ նրանք ենթարկվել են էթնիկ զտումների և գտնվում են չափազանց բարդ հոգեվիճակում, նոր մասնագիտություն սովորեցնելուց առաջ անհրաժեշտ է բարելավել նրանց հոգեկան վիճակը: Այդ առումով կազմակեպվում են նաև հոգեբանական աջակցության միջոցառումներ:

Դասընթացները սկսելուց առաջ մասնակիցներն անցնում են նաև նախապատրաստական փուլ, զարգացնելով փափուկ հմտությունները՝ ֆինանսական գրագիտություն, հաշվաապահական գիտելիքներ, SMM մարքեթինգ և այլն։

Դասընթացին հիմնականում մասնակցում են Երևանում և հարակից համայնքներում բնակվող արցախիցի տարբեր տարիքի կանայք: Անհրաժեշտության դեպքում ներգրավում ենք նաև Հայաստանի այլ տեղերում բնակվող անձանց, փոխհատուցելով նրանց ճանապարհածախսը:

Այս պահի դրությամբ մեր ունեցած տվյալներով, դասընթացները ավարտած մասնակիցների 90 տոկոսը աշխատում են համապատասխան ոլորտներում: Նույնիսկ արդեն ունենք սեփական բիզնեսը հիմնած և գործունեություն ծավալող շահառուներ:

Ծրագրերն իրականացվում են Շվեդիայի դեսպանատան և “Հայաստան” համահայկական հիմնադրամի աջակցությամբ։ Ունեինք նաև USAID-ի կողմից ֆինանսավորվող լայնածավալ ծրագիր, որը, ցավոք, չի  իրականացվի, քանի որ կազմակեպությունը դադարեցրել է գործունեությունը”։

Այս մասին Step1.am-ի հետ զրույցում պատմեց “Հանուն հավասար իրավունքների կրթական կենտրոն” հասարակական կազմակերպության նախագահ Գայանե Աբրահամյանը։

Արսեն Աղաջանյան